%збекстан республикасы жо№ары

Modernizm 
XX  ásirdiń  birinshi  yarımında  ádebiyat  hám  kórkem  óner 
maydanına  kelgen  kórkem-estetikalıq  baǵdarlardıń  biri.  Bul  termin  francuz 
tilindegi 
moderne 
– jańa, zamanagóy degen sózlerden kelip shıqqan. Modernizm 
wákilleri  óz  shıǵarmalarında  sırtqı  ortalıqtı,  jámiyetti  obyektiv  súwretlewden  bas 

---

 
99 
 
 
tartıp,  olardı  subyektiv  kózqaraslardan,  yaǵnıy  dúnyanı  jazıwshı  qanday  tárizde 
kórgisi kelse, sonday baǵdarda sáwlelendiredi. Modernizm jámiyetlik turmıstı hám 
jekke adamdı obyektiv hám tariyxıy sharayatlar fonında sáwlelendiretuǵın realizm 
metodına  qarsı  boldı.  Modernizm  ádebiyatı  qaharmanları  atı  shıqqan  batırlar 
yamasa  tariyxıy  adamlar  emes,  al  jámiyettegi  elespesiz  kishkene  adamlar. 
Qarapayım  adamnıń  ishki  dúnyası,  onıń  tereń  ruwxıy  daǵdarısları,  onıń 
úmitsizlikke, túskinlikke beriliw jaǵdayları modern jazıwshılardıń baslı súwretlew 
obyekti  bolıp  tabıladı.  Modernizm  ádebiyatı  oqıwshıǵa  aqıl  úyretip,  jámiyetti 
dúzetiw jolların siltemeydi, al jekke adamnıń ishki dúnyasın, ruwxıy daǵdarısların 
tereń  túsiniwdi,  úyreniwdi  maqset  etip  qoyadı.  Sonıń  ushın  da,  modernshi 
jazıwshılar tereń psixologiyalıq súwretlewdi keń qollanadı. 
Modernizmniń  ekzistencializm,  syurrealizm,  ekspressionizm,  absurd  sıyaqlı 
kórinisleri  bar.  Modernizmniń  Batıs  Evropa  ádebiyatındaǵı  iri  wákilleri  Marsel 
Prust (1871-1922), Alber Kamyu (1913-1960, Franciya), Frans Kafka (1883-1924, 
Avstriya),  Djeyms  Djoys  (1882-1941,  Irlandiya)  h.t.b.  Olardan  Alber  Kamyu 
xalıqaralıq Nobel sıylıǵına miyasar boldı.  
Sovet  ádebiyatı  hám  ádebiyattanıw  ilimi  modernizm  ádebiyatına  unamsız 
qatnas  jasadı.  Onı  ruwxıy  túskinlikti,  dúnyaǵa  subyektiv  kózqaraslardı 
sáwlelendiriwde  ayıpladı,  sovet  ádebiyatına  jat  realistlik  emes  baǵdar  sıpatında 
túsindirdi.  Negizinde,  modernizm  ádebiyatı  insandı  tanıwda,  onıń  ishki  dúnyasın 
túrlendirip  beriwde  úlken  tabıslarǵa  eristi.  Modernizm  dúnyani  kórkem  tanıwdıń, 
kórkem  sáwlelendiriwdiń  bir  túri  sıpatında  dúnyanıń  kóplegen  ádebiyatlarında 
kórine  basladı.  Sonıń  ishinde  ǵárezsizlik  dáwirindegi  ózbek  ádebiyatında  da 
modernizmniń  tiykarǵı  belgilerine  iye  kóplegen  lirikalıq  shıǵarmalar,  gúrrińler, 
povestler,  romanlar  payda  boldı.  Qaraqalpaq  shayırı  Saǵınbay  Ibragimov 
modernizm baǵdarında bir qatar lirikalıq shıǵarmalar jazdı. Olarda modernizmniń 
absurd  túriniń  belgileri  kóbirek  ushırasadı.  Máselen,  shayırdıń  tómendegi  qosıq 
qatarlarında modernizmniń joqarıda keltirilgen belgileri tolıq kórinedi: 
Jayǵasa almadım tórt pasılǵa men, 
pasıldan-pasılǵa 

---

 
100 
 
 
eńsem shıdamas – 
qutılmaq moyınǵa túsken júklerden 
joq maǵan. Besinshi máwsimińdi ash…