Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги умиров С. Э., Қодиров З. З

Йил 
давомидаги 
касалланиш 
динамикаси. 
Касалланиш 
динамикасининг йил ичидаги ритмик такрорланувчи даврлари мавсумийлик 
дейилади. Тегишлича касалланишнинг йиллик динамикасида мавсумий ва 
мавсумлараро даврлар фарқланади. Кўпинча касалланишнинг ўсиш даврлари 
табиат мавсумларига мос тушмайди. Улар икки ёнма-ён мавсум қисмларига 
тўғри келади, яъни одатда касалланишнинг ёзги-кузги, кузги-қишки, қишки-
баҳорги ўсиш даврлари кузатилади. Мавсумийлик айрим касалликларда 
ҳудудга боғлиқ бўлади, айримларида ҳудудга боғлиқ эмас. Касалланишнинг 
мавсумий ошиши билан зарарланган жамоалар сони ва уларнинг ҳар 
биридаги касаллик сони ошиб боради. Мавсумийликнинг шаклланишида 
аҳолининг турли ижтимоий-ёш гуруҳлари ҳисса қўшадилар. 
 
Касалланишнинг ҳудудлар бўйича кўринишлари 
Касаллик қайд этиладиган ҳудуд нозоареал деб юритилади. Глобал ва 
регионал нозоареаллар фарқланади: 
А) Глобал нозоареаллик. Глобал нозоареаллик - ер шарининг ҳамма 
жойида тарқалганлик, кўпгина касалликларга хосдир. Глобал тарқаладиган 
касалликларда касалланиш даражаси турли ҳудудларда ўзига хос хусусиятга 

---

эга. Амалиётда одатда касалланишни маъмурий ҳудудлар бўйича таққослаш 
қўлланилади. 
Б) Минтақавий нозоареаллик. Минтақавий нозоареаллик - касаллик 
тарқалишининг ҳудудлар бўйича чекланганлиги. Бу аввало табиий ўчоқли 
касалликларга хос ҳолат. Минтақавий нозоареаллик табиий ва ижтимоий 
шарт-шароитларнинг айрим касалликлар жадаллигига таъсирининг 
ифодаланишидир. Табиий ўчоқли касалликларнинг регионал тақсимланиши 
табиий ўчоқ ареали билан тушунтирилади. Айрим касалликларнинг табиий 
ўчоқлари зонал бўлиб, бошқалариники зоналараро тақсимланишга эга. 
Айрим касалликларда зонал ареал кенглик ҳарорат чегаралари билан 
аниқланади. Айрим табиий ўчоқли касалликларнинг регионал тақсимланиши 
мазкур касалликларга тегишли табиий ўчоқлар билан боғлиқ бўлади. Турли 
табиий зоналарга турли касалликлар хосдир. Касалланиш жўғрофияси 
хавфли омил ареали жўғрофиясига, улар билан одамлар боғлиқлигининг 
ўзига хослигига, ҳамда касалликлар профилактикаси тизимига боғлиқдир.