Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
55 
 
maxsus o‘rganilmaydigan sharoitlar (tajriba fani)ni bilish. 
3.  Tajribada  uchraydigan  asosiy  darsni  (tajriba  markazi)  va  o‘rganiluvchi 
faktorlarning  o‘zgaruvchanlik  birliklarini  (qiymatlarini)  belgilash  kabi  holatlarga 
alohida e‘tibor berish lozim bo‘ladi. 
Bir  faktorli  tajriba  sxemasini  tuzishda  tajriba  natijalariga  ta‘sir  kursatuvchi 
holatni  egri  chiziqli  grafik  orqali  ikki  o‘lchamli  maydonda  joylanish  holatlarini 
belgilash uchun kamida 6-8 ta kuzatiluvchi darajada bo‘lmog‘i lozimdir. 
Ko‘p  faktorli  tajriba  planlashtirilganda  esa,  faktorlarning  ta‘siri  (natijalarga)  va 
o‘zaro  ta‘sirlari  ham  e‘tiborga  olinishi  kerak  bo‘ladi.Bunda,  hosil  etiladigan 
natijalarga faktorlarning qaysi biri yoki ularning namoyondasi qay holatda bo‘lganda 
ko‘proq ta‘surot o‘tkazishlariga ijobiy baho berish mumkin bo‘ladi. Bir faktorli tajriba 
yagona  gradatsiya  bo‘lsa 
A,V,S,…….Z, 
yoki  ular  ko‘p  uchrovchi  gradatsiya  (doz, 
norma hollarida bo‘lsa A(a
o
,a
1
,a
2
,….a
n
) V(b
o
, b
1
, b
2 …….
b
n
) 
kabi belgilanadi. 
Ko‘p faktorli tajribada esa, uning f(X
1
,X
2,
….. X
n
) kabi munosabat holida bo‘ladi. 
Dala tajribasini rejalashtirishda asosiy e‘tibor tajribann o‘tkazish metodikasini uning 
maqsadi  va  vazifalaridan  kelib  chiqishiga,  tajriba  chizmasi,  yer  uchastkasini  to‘g‘ri 
tanlashga,  tajriba  maydonida  takrorlanishlar,  variantlar  va  maydonchalarni  to‘g‘ri 
joylashtirishga  qaratilishi  lozim.  Bundan  tashqari  tajribani  rejalashtira  turib,  hosilni 
o‘z muddatida va yoppasiga yig‘ib olish kabi sharoitlariga e‘tibor berish kerak. 
Hosilni  yig‘ishdan  oldin  dala  uchastkalari  kuzatib  chiqiladi,  tajriba 
maydonchalarining  chegarasi  qoziqlar  bnlan  ajratib  belgilanadi.  Ba‘zi  hollarda, 
maydonchalardagi  o‘simlik  turli  sabablar  ta‘sirida  zararlangan  bo‘lsa,  ular  ma‘lum 
tartib asosida hisobdan chiqariladi.Bunday hollarda hisobdan chiqarilgan maydonning 
miqdori tajriba maydonchalarining 50% dan oshmasligi lozim.