Ахборот тизимларида ахборот хавфсизлиги тушунчаси

kriptologiya

 deb aytiladi. Ushbu so‘z yunoncha 

«

kripto

»  -  sirli  va 

«logus»

  -  xabar  ma’nosini  bildiruvchi  so‘zlardan  iborat. 

Kriptologiya ikki yo‘nalish, ya’ni 

kriptografiya

 va 

kriptotahlil

dan iborat. 

Kriptografiyaning

  vazifasi  xabarlarning  maxfiyligini  va  haqiqiy-ligini 

ta’minlashdan iborat. 

Kriptotahlilning

  vazifasi  esa  kriptograflar  tomonidan  ishlab  chiqilgan 

himoya tizimini ochishdan iborat. 

Hozirgi kunda 

kriptotizim

ni ikki sinfga ajratish mumkin: 

• simmetriyali bir kalitlilik (maxfiy kalitli);  

• nosimmetriyali ikki kalitlilik (ochiq kalitli). 

---

Simmetriyali tizimlarda quyidagi ikkita muammo mavjud: 

1)  Axborot  almashuvida  ishtirok  etuvchilar  qanday  yo‘l  bilan  maxfiy  kalitni 

bir-birlariga uzatishlari mumkin? 

2) Jo‘natilgan xabarning haqiqiyligini  qanday aniqlasa bo‘ladi? 

Ushbu muammolarning yechimi ochiq kalitli tizimlarda o‘z aksini topdi. 

Ochiq  kalitli  nosimmetriyali  tizimda  ikkita  kalit  qo‘llaniladi.  Biridan 

ikkinchisini hisoblash usullari bilan aniqlab bo‘lmaydi. 

Birinchi kalit axborot jo‘natuvchi tomonidan shifrlashda ishlatilsa, ikkinchisi 

axborotni  qabul  qiluvchi  tomonidan  axborotni  tiklashda  qo‘llaniladi  va  u  sir 

saqlanishi lozim. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ushbu usul bilan axborotning maxfiyligini ta’minlash mumkin. Agar birinchi 

kalit  sirli  bo‘lsa,  u  holda  uni  elektron  imzo  sifatida  qo‘llash  mumkin  va  bu  usul 

bilan  axborotni  autentifikatsiyalash,  ya’ni  axborotning  yaxlitligini  ta’minlash 

imkoni paydo bo‘ladi. 

Axborotni  autentifikatsiyalashdan  tashqari  quyidagi  masalalarni  yechish 

mumkin: 

•  foydalanuvchini  autentifikatsiyalash,  ya’ni  kompyuter  tizimi  zahiralariga 

kirmoqchi bo‘lgan foydalanuvchini aniqlash: 

•  tarmoq  abonentlari  aloqasini  o‘rnatish  jarayonida  ularni  o‘zaro 

autentnfikatsiyalash. 

Hozirgi  kunda  himoyalanishi  zarur  bo‘lgan  yo‘nalishlardan  biri  bu  elektron 

to‘lov tizimlari va Internet yordamida amalga oshiriladigan elektron savdolardir. 

Очик матн 

Шифрлаш 

алгоритми 

Шифрланган 

матн 

UzBoy 

Zorro 

Дешифрлаш 

алгоритми 

Очик матн 

---

Kriptografiya  –  ma’lumotlarni  o‘zgartirish  usullarining  to‘plami  bo‘lib, 

ma’lumotlarni  himoyalash  bo‘yicha  quyidagi  ikkita  asosiy  muammolarni  hal 

qilishga yo‘naltirilgan: