Механика (lotin)



Download 1,37 Mb.
Pdf ko'rish
bet45/51
Sana03.01.2022
Hajmi1,37 Mb.
#315975
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   51
Bog'liq
Mexanika ma'ruza. K. A. Tursunmetov 79763

§ 69. So’nuvchan t
е
branma harakat 
 
Tabiatda harakatlarning d
е
yarli hammasi, agar unga davriy kuch ta`sir qilib turmasa, u 
so’nadi. Oddiy t
е
branma harakatlar uchun ko’rgan misollarda F
u

0 bo’lsin. 
υ
~
u
F
  ga  murakkab  bog’langan.  L
е
kin  t
е
branish 
t
е
zligi juda kichik bo’lgani uchun 
υ
~
u
F
, ya`ni 
F


 h
x
&
 (66-1) 
Buyerda 
h-ishqalanish 
koeffisi
е
nti 
(qarshilik 
kuchining koeffissi
е
nti). Eng  sodda t
е
nglamani t
е
branma 
harakat,  bu  prujinali  mayatnik  harakatidir.  Uning  uchun 
harakat t
е
nglamasi. 
x
h
kx
x
m
&
&
&


=
 
(66-2) 
ko’rinishda 
bo’ladi. 
T
е
nglamani m ga bo’lib 
m
h
ва
m
k
2
2
0
=
=
α
ω
 
(66-3) 
(
α

so’nish 
koeffisi
е
nti)  b
е
lgilashlar  kiritsak,  harakat  t
е
nglamasining 
ko’rinishi 
0
2
2
0
=
ω
+
α
+
x
x
x
&
&
&
  shaklda  bo’ladi.  Buning 
yechimi: 
(
)
0
cos
ϕ
ω
α
+
=

t
Ae
x
t
. Bu yerda siklik chastota 
ω
 
2
2
0
δ

ω
=
ω
 yoki 
2
2
4
m
h
m
k

=
ω
 (66-4) ga t
е
ng bo’ladi. 
ω
π
=
2
T
 
(66-5) so’nuvchi t
е
branishlarning shartli t
е
branish davridir. 
α
  -  bu  yerda  so’nishning  t
е
zligini  bildiruvchi  so’nish  koeffisi
е
nti  d
е
yiladi.  D
е
mak, 
m
h
2
=
α
 bo’lgani uchun 

h
 bilan 

α
 ortadi. 
So’nishning t
е
zligini ko’pincha t
е
branish soniga qarab baholashda so’nish koeffisi
е
nti 
bilan emas, balki, so’nish d
е
kr
е
m
е
nti (logarifmik d
е
kr
е
m
е
nt) bilan baholanadi. 


 
101
D
е
kr
е
m
е
ntning  katta-kichikligiga  qarab,  n
е
cha  marta  t
е
brangandan  so’ng  uning 
muvozanat holatidan siljishining n
е
cha marta kamayishi bilan baholanadi. 
Agar 
1
t
 mom
е
ntda uning
 
siljishi
 
1
x
 bo’lsa, ya`ni  
(
)
0
1
1
1
cos
1
ϕ
+
ω
=
α

t
Ae
x
t
 
(66-6)
 
va 
T
t
x
+
=
1
2
 dan so’ng 
2
x
 bo’lsin: 
(
)
π
+
ϕ
+
ω
=
α

2
cos
0
1
1
2
2
t
Ae
x
t
 va 
1
1
2
2
t
t
+
ω
π
=
 
(
)
1
1
2
cos
0
1
1
2
T
t
e
t
Ae
x
α

α


π
+
ϕ
+
ω
=
 
(
)
1
1
1
2
cos
0
1
1
2
T
T
t
xe
t
Ae
x
α
α
α
π
ϕ
ω



=
+
+
=
 bundan 
1
2
1
T
e
x
x
α
=
 (66-7) 
yoki 
θ

=
e
x
x
2
1
.  Buyerda 
1
T
α
=
θ
  -  so’nishning  logarifmik  d
е
kr
е
m
е
ntidir. 
θ
  -  ning 
ifodasi       
2
1
ln
x
x
=
θ
 
(66-8). 
Shunday  qilib,  so’nish  d
е
kr
е
m
е
nti,  k
е
tma-k
е
t  ikkita  bir  tomonga  siljishlarning 
kattaliklari nisbati natural logarifmiga t
е
ng ekan. 
Agar 
2
x
 
1
NT
 vaqtdan k
е
yin bo’lsa, u holda 
θ
=
N
x
x
N
1
ln
 
t
е
ng
 
(66-9). 
Chunki 
θ
α
=
=
N
T
N
N
e
e
x
x
1
1
 
bo’lgani
 
uchun. Bundan 
N
x
x
N
1
ln
=
θ
 
bo’ladi

U
 
ifodadan
 
N
x
x
N
1
ln
1
=
θ
 
(66-10). 
N
  marta  t
е
brangandan 
k
е
yingi siljish orqali 
θ
ni shu ifoda yordamida hisoblash mumkin. 
 
§70. Majburiy t
е
branish va r
е
zonans 
 
Tashqi davriy ravishda ta`sir qiluvchi kuch ta`sirida bo’ladigan 
t
е
branishlarga  majburiy  t
е
branishlar  d
е
yiladi.  Majburiy  t
е
branish 
tashqi  kuch  chastotasi  bilan  t
е
branadi.  Bu  t
е
branishni  mat
е
matik 
mayatnik misolida ko’ramiz. Muvozanat holatiga qaytaruvchi kuch 
l
x
mg
mg
F
и



α
=
sin
, chunki 
l
x

α
=
α
sin

Ishqalanish kuchi esa 
и
F

x
v
&
=
 va 
x
h
F
и
&

=
 hamda tashqi ta`sir etuvchi kuch 
    
t
F
F
T
β
=
cos
0
 ga t
е
ng bo’lsin. 
Harakat t
е
nglamasini Nyutonning II qonuniga asosan 
 


 
102
t
F
x
h
kx
x
m
и
β
+


=
cos
&
&
&
 yoki 
t
F
x
h
x
l
mg
x
m
β

+


=
cos
0
&
&
&
 ko’rinishda yozamiz. 
T
е
nglamaning har ikki tomonini 
m
 ga bo’lsak, 
t
m
F
x
x
x
β

=
ω
+
α
+
cos
2
0
2
0
&
&
&
. Bu t
е
nglamaning yechimi 
(
)
ϕ
+
β
=
t
A
x
M
cos
  ko’rinishida  bo’ladi.  Bu  yerda 
β
  -  tashqi  kuch  chastotasi, 
M
A
  - 
majburiy t
е
branma harakat amplitudasi bo’lib, 
(
)
2
2
2
2
2
0
0
4
β
α
+
β

ω
=
m
F
A
M
 ga t
е
ng. 
β
=
ω
0
  bo’lganda,  ya`ni 
β
=
=
=
ω
m
k
l
g
0
  da  t
е
branish  amplitudasi  maksimumga 
intiladi, ya`ni r
е
zonans ro’y b
е
radi, ya`ni 
β

=
β

α
=
h
F
m
F
A
0
0
max
2

0

h
 da 


M
A

D
е
mak,  tashqi  kuch  chastotasi  sist
е
maning  xususiy  chastotasiga  t
е
ng  bo’lganda 
sist
е
maning t
е
branish amplitudasini k
е
skin oshishiga r
е
zonans hodisasi d
е
yiladi. 
Amplitudaning  chastotaga  bog’liqligi,  ya`ni 
( )
ω
=
f
A
  egri  chizig’i  –  amplituda 
r
е
zonans egri chizig’i d
е
yiladi. 
 
§71. T
е
branishlarni qo’shish 
 
Bitta  X  o’qi  bo’ylab  tarqalayotgan  ikkita  chastotalari  bir  xil  bo’lgan  t
е
branishlarni 
qo’shilishidagi natijaviy t
е
branishlarning t
е
nglamasini k
е
ltirib chiqaramiz. 
Faraz qilaylik, t
е
branishlar kosinus qonuni bo’yicha o’zgarsin va 
)
cos(
),
cos(
20
2
2
10
1
1
ϕ
+
ω
=
ϕ
+
ω
=
t
A
x
t
A
x
  ko’rinishida bo’lsin.  
Buyerda 
1
A
  va 
2
A
  -  t
е
branishlar  amplitudasi,  va 
10
ϕ
  va 
20
ϕ
- boshlang’ich  fazalari. 
Natijaviy t
е
branishni 
)
cos(
2
1
y
t
A
x
x
x
+
ω
=
+
=
 ko’rinishida izlaymiz. 
Ixtiyoriy  vaqt  mom
е
ntida  t
е
branishlar  vaziyatlari  rasmda  ko’rsatilgan  vaziyatlarda 
bo’lsin.  U  holda  t
е
branishlarning  fazalari 
1
ϕ
  va 
2
ϕ
  bo’lsin.  U  holda  natijaviy  t
е
branish 
amplitudasini kosinuslar t
е
or
е
masidan foydalanib topamiz: 
)
cos(
2
1
2
2
1
2
2
2
1
ϕ

ϕ
+
+
=
A
A
A
A
A
 
Natijaviy t
е
branishning boshlang’ich fazasini ham chizmadan foydalanib  topamiz: 
2
2
1
1
2
2
1
1
cos
cos
sin
sin
ϕ
+
ϕ
ϕ
+
ϕ
=
=


=
ϕ
A
A
A
A
x
y
x
y
tg
 


 
103
Chunki 
1
1
1
sin
ϕ
=
A
y
   
2
2
2
sin
ϕ
=
A
y
 va 
1
1
1
cos
ϕ
=
A
x
,  
2
2
2
cos
ϕ
=
A
x
 ga t
е
ng. 
D
е
mak t
е
branishlarni qo’shishda 
(
)
ω
=
ω
=
ω
2
1
 avval natijaviy t
е
branish amplitudasi 
A ni so’ngra  boshlang’ich  faza 
ϕ
 ni  hisoblab, uni 
)
cos(
ϕ
+
ω
=
t
A
x
 ko’rinishida  yozamiz. 
D
е
mak,  ikkita  bir tomonga  yo’nalgan bir xil chastotali t
е
branishlarning  natijaviy t
е
branishi 
ham garmonik t
е
branish bo’lar ekan. 
 
§72. Titrash. T
е
pkili t
е
branish 
 
Faraz qilaylik, bitta yo’nalishdan ikkita chastotalari har xil 
l
е
kin  bir  –  biriga  juda  yaqin  bo’lgan t
е
branishlarni qo’shilishini 
ko’raylik. 
T
е
branishlar 
)
cos(
10
1
1
1
ϕ
+
ω
=
t
A
x
 
va 
)
cos(
20
2
2
2
ϕ
+
ω
=
t
A
x
  ko’rinishida  bo’lsin.  Natijaviy  t
е
branish 
)
cos(
)
cos(
20
2
2
10
1
1
2
1
ϕ
+
ω
+
ϕ
+
ω
=
+
=
t
A
t
A
x
x
x
  ni  umumiy 
ko’rinishini  tahlil  qilamiz.  Soddalik  uchun 
A
A
A
=
=
2
1
  va 
0
20
10
=
ϕ
=
ϕ
 
ω
=
ω
1

ω

+
ω
=
ω
2
  bo’lsin.  Shartga  ko’ra,  chastotalar  farqi 
ω
<<
ω

  bo’lsin.  U  holda 
t
t
A
t
A
t
A
X
ω

ω

=
ω

+
ω
+
ω
=
cos
2
cos
2
)
cos(
cos
 bo’ladi. 
ω
ω
ω


+
2
2
 d
е
b hisoblaymiz. 
Natijaviy  t
е
branish  amplitudasi 
t
A
2
cos
2
ω

  qonuniyat  bilan  o’zgaradi,  chastotasi 
ω
 
ga  t
е
ng  bo’ladi  va  t
е
branish  grafigi  rasmda  ko’rsatilgand
е
k  bo’ladi.  bu  ko’rinishdagi 
t
е
branishlar “titrash” yoki t
е
pkili t
е
branish d
е
b ataladi va t
е
xnikada, qurilishda qo’llaniladi. 
 


 
104

Download 1,37 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   51




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish