Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Subyekt  jihatidan

  zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqish 

aybning qasddan bo‘lgan turiga kiradi. «Tajovuzchiga uning hujumini 

qaytarish vaqtida ehtiyotsizlik bilan yetkazilgan zarar jinoiy javobgarlikni 

keltirib chiqarmaydi»

1

. 

Ayni paytda yuzaga kelgan jinoiy oqibatlar yuzasidan mudofaa-

lanuvchida faqat o‘ziga ishonish yoki ehtiyotsizlik tariqasidagi aybning 

ehtiyotsiz turi bo‘lishi mumkin, qasd esa zaruriy mudofaa chegarasidan 

chetga chiqishdan iborat bo‘lgan qilmishning o‘zida mavjud bo‘ladi. 

Masalan, «zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqib, qasddan badanga 

og‘ir tan jarohati yetkazilganlik tajovuzchining o‘limiga olib kelsa, 

himoyalanuvchining aybi tajovuzchining o‘limiga nisbatan ehtiyotsizlik 

oqibatida yuz bergan bo‘lsa, Jinoyat kodeksining 107-moddasi bilan 

tavsiflanishi  kerak»

2

. Yuzaga kelgan oqibatlarga nisbatan faqat aybning 

qasddan bo‘lgan shakli mavjud bo‘lishiga asoslangan ushbu masalani 

1

 

Ўша жойда. 

2

 

Қаранг:  Ўзбекистон  Республикаси  Олий  суди  Пленумининг  1996  йил  20  декабрдаги  «Ижтимоий  хавфли 

тажовузлардан  зарурий  мудофаа  ҳуқуқини  таъминловчи  қонунларнинг  судлар  томонидан  қўлланилиши 

ҳақида»ги 39-сонли қарори, 7-банд. 

399 

 

                                                           

---

boshqacha hal etish jinoiy javobgarlik chegarasini asossiz toraytirib, JK 

vazifalari hal etilishiga yordam bermaydi. Agar zaruriy mudofaa 

chegarasidan chetga chiqishda mudofaalanuvchi jinoiy oqibatlar yuzaga 

kelishi mumkinligini anglab yetgan va ularning yuzaga kelishini istagan 

yoki ongli ravishda yo‘l qo‘ygan bo‘lsa, uning harakatlari tegishlicha 

qasddan sodir etilgan mustaqil jinoyat deb malakalanishi lozim. Bunda 

zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqish alomatiga ko‘ra malakalash 

talab etilmaydi, lekin bu holat sud tomonidan,  albatta,  yengillashtiruvchi 

holat sifatida hisobga olinishi lozim.  

Zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqishda subyekt  tomonning 

majburiy elementi mudofaalanuvchi o‘z oldiga qo‘ygan  o‘ziga xos 

maqsad

, ya’ni huquq bilan himoyalanadigan manfaatga tajovuzdan 

himoya qilish, bunday tajovuzga javob berish bo‘ladi. Bu maqsadning 

yo‘qligi mudofaalanuvchining harakatlarini zaruriy mudofaa chegarasidan 

chetga chiqish bilan sodir etilgan deb malakalashga imkon bermaydi.  

Agar zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqishning oqibatida 

tajovuzchining  o‘limi yuz bersa yoki unga og‘ir tan jarohati yetkazilsa, u 

holda mudofaalanuvchi mos holda JK 100-  va 107-moddalari bo‘yicha 

jinoiy javobgarlikka tortilishi lozim. JK ning ushbu moddalari bo‘yicha 

zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqishda malakalash, shuningdek, u 

yoki bu jinoyatning malakalovchi alomatlari mavjud bo‘lganda ham 

o‘tkazilishi lozimligini unutmaslik lozim. Jumladan, «zaruriy mudofaa 

chegarasidan   chiqib   odam   o‘ldirish   Jinoyat   kodeksi  97 - moddasi  

2-qismining «a, b, d, j, r, s» bandlarida ko‘rsatilgan holatlarda sodir etilgan 

hollarda ham Jinoyat kodeksining 100-moddasi bilan tavsiflanishi lozim»

1

  

va JK 107-moddasi bo‘yicha ham shunday malakalanish o‘tkazilishi kerak. 

Tergov va sud organlari, shuningdek, «zaruriy mudofaa chegarasidan 

chiqib, sodir etilgan qasddan odam o‘ldirish, qasddan og‘ir yoki o‘rtacha 

og‘ir tan jarohati yetkazish jinoyatlarini kuchli hayajonlanish holatida yuz 

bergan odam o‘ldirish, og‘ir yoki o‘rtacha og‘ir tan jarohatlari yetkazish 

jinoyatlaridan farq qila bilishlari kerak. Bu yerda shuni nazarda tutish 

1 

Қаранг:  Ўзбекистон  Республикаси  Олий  суди  Пленумининг  1996  йил  20  декабрдаги  «Ижтимоий  хавфли 

тажовузлардан  зарурий  мудофаа  ҳуқуқини  таъминловчи  қонунларнинг  судлар  томонидан  қўлланилиши 

ҳақида»ги 39-сонли қарори, 9-банд. – 79-б.

 

400 

 

                                                           

---

kerakki, kuchli ruhiy hayajonlanish oqibatida sodir etilgan jinoyatlarda 

jabrlanuvchiga zarar yetkazish  himoyalanish maqsadida bo‘lmaydi, 

demak, zaruriy mudofaa holatida ham yuz bermaydi. Bundan tashqari, 

jabrlanuvchining xatti-harakatlari tufayli to‘satdan yuz bergan ruhiy 

hayajonlanish jinoyatlari (Jinoyat kodeksining 98-, 106-moddalari) xuddi 

shunday hayajonlanish ta’siri ostida vujudga keladi, zaruriy mudofaa 

chegarasidan chiqib sodir etilgan jinoyatlar uchun esa bunday belgi 

bo‘lishi shart emas. 

Agar himoyalanuvchi to‘satdan yuz bergan kuchli ruhiy hayajonlanish 

oqibatida zaruriy mudofaa chegarasidan chiqsa, ayblanuvchining harakati 

Jinoyat kodeksining 100- yoki 107-moddalari bilan tavsiflanishi kerak»

1

. 

Shaxsning harakatlarida zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqish 

malakalanganda huquqni muhofaza qilish organlari faqat umumiy 

ifodalash bilan cheklanmasligi lozim. Zaruriy mudofaa chegarasidan 

chetga chiqish mavjudligi to‘g‘risidagi xulosa ishning muayyan holatlariga 

asoslanishi lozim, bunda «himoyaning hujum xarakteri va xavflilik 

darajasiga butunlay nomuvofiq ekanligini anglatuvchi»

2

  xulosa,  albatta, 

ko‘rsatilishi lozim.