Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Jinoiy tajovuz tugallanmaganligi

 (jinoyat oxiriga yetkazilmaganligi) 

–  jinoyat sodir etishga suiqasd qilishning yana bir muhim obyektiv 

alomati. Jinoyat sodir etishga qasd qilish, jinoiy faoliyat (tamom 

bo‘lmagan jinoyat doirasida) rivojlanishining mustaqil bosqichi sifatida, 

tamom bo‘lgan jinoyatdan aynan o‘zining tugallanmagani bilan farq qiladi. 

Suiqasdda jinoyat obyektiv tomoni to‘liq amalga oshirilmaydi. Subyekt 

o‘zi niyat qilgan barcha jinoiy harakatlarni amalga oshirolmaydi 

(harakatsizlik) yoxud u ko‘zlagan jinoiy natija yuzaga kelmaydi. 

Xususan, moddiy tarkibli jinoyatlarga suiqasd qilishda ushbu alomat, 

asosan, jinoyat obyektiv tomonining muhim tarkibiy qismi –  oqibatning 

yo‘qligini tavsiflaydi. Masalan, shaxs o‘q otish quroli yordamida odam 

o‘ldirish jinoyatini sodir etmoqchi bo‘ladi, ammo nishon xato olinganligi 

sababli shaxs o‘lmay qoladi. Ayni holda aybdor harakatlari subyekt 

tugallanganini jinoiy qilmish amalda tugallanmaganidan farq qilish kerak 

(jinoyat qonunida nazarda tutilgan jinoiy natija mavjud emas). Ammo 

moddiy tarkibli jinoyatlardagi suiqasd jinoyatchining barcha harakatlarini 

bajara olmagani bilan bog‘liq bo‘lishi ham mumkin. Misol uchun, subyekt 

pichoq sanchish uchun qo‘lini ko‘targan, ammo jabrlanuvchi uning qo‘lini 

ushlab qolgan holat kiradi. Mazkur holatda hayotga tajovuz qilish bilan 

bog‘liq barcha harakatlar oxiriga yetkazilmaganligini va o‘z-o‘zidan 

oqibatning kelib chiqmaganligini payqash mumkin. 

Jinoyat sodir etishga suiqasd qilishda ko‘pincha aybdor 

mo‘ljallamagan, ko‘zda tutmagan ijtimoiy xavfli oqibatlar kelib chiqadi 

(masalan, odam o‘ldirishga qasd qilishda jabrlanuvchining sog‘lig‘iga 

og‘ir shikast yetkaziladi). Bu qilmishni tamom bo‘lgan jinoyatga 

aylantirmaydi, chunki jinoiy qilmish tamom bo‘lgan deb topilishi uchun 

har qanday ijtimoiy xavfli oqibat emas, balki qonunda bevosita 

ko‘rsatilgan ijtimoiy xavfli oqibat kelib chiqishi talab etiladi. Bu holatda 

suiqasdni tamom bo‘lgan jinoyatdan farqlash uchun aybdor shaxsning 

qasdini aniqlash zarur. Xususan, odam o‘ldirishga qasd qilishda 

jabrlanuvchining sog‘lig‘iga og‘ir shikast yetkazilishi odam o‘ldirishga 

suiqasd sifatida kvalifikatsiya qilinadi. Xullas, jinoyatga suiqasd 

qiluvchining harakati (harakatsizligi) ma’lum zararli oqibatlarga olib 

273 

 

---

kelishi mumkin, ammo ular  hech qachon aybdor mo‘ljallagan oqibatlar 

bo‘lmaydi.  

Qonunda nazarda tutilgan jinoiy oqibatlar ijtimoiy xavfli qilmish sodir 

etilgan paytda emas, balki oradan ma’lum vaqt o‘tganidan keyin kelib 

chiqqan (masalan, jabrlanuvchi unga hayotdan mahrum etish maqsadida 

shikast  yetkazilganidan keyin oradan bir necha kun o‘tgach vafot etgan) 

hollarda jinoyat tamom bo‘lgan deb topiladi. Qonun nuqtai nazaridan, agar 

aybdorning qasddan sodir etilgan harakati (harakatsizligi) oqibatida, 

oradan qancha vaqt o‘tganidan qat’i nazar, jinoiy oqibat kelib chiqqan 

bo‘lsa, jinoiy qilmish tugallangan deb topiladi. 

Formal tarkibli jinoyatlarda suiqasd jinoyat tarkibini tashkil qiluvchi 

barcha harakatlarning to‘liq bajarilmasligida ifodalanadi. Masalan, shaxs 

qalbaki pullarni o‘tkazishga uringanida qo‘lga olinadi.  

Obyektiv tomonni xarakterlovchi uchinchi belgi