1. Ovoz, grafik va matnli axborotlarni kodlash Ishning maqsadi

---

1. Ovoz, grafik va matnli axborotlarni kodlash 

 

Ishning maqsadi

: Ovoz, grafik va matnli axborotlarni kodlashni oʻrganish. 

Kerakli jihozlar

: Kompyuter,  mobil qurilmalar, Internet tarmogʻi, tarqatma materiallar 

 

Nazariy  ma’lumotlar

:  EHMda saqlanadigan eng kichik axborot oʻlchov birligi  bit deb 

qabul qilingan. 8 bitdan iborat ketma-ketlik bayt (inglizcha byte- belgi degani) deb ataladi. Har 

bitta  belgi  uchun  kompyuter  xotirasidan  1  bayt  joy  ajratiladi.  Shunday  qilib,  8  ta  0  va  1 

raqamlaridan  tashkil  topgan  ketma-  ketliklar  jami  256  ta  boʻlib,  ular  256  xil  turli  belgilarni 

kodlash, masalan, kirill va lotin alifbosining katta va kichik harflarini, raqamlarni, tinish belgilarni 

va boshqalarni kodlash imkonini beradi. 

Bit  va  baytlardan  tashqari  quyidagi  kattaroq  birliklardan  ham  ikkilik  ma’lumotlarda 

axborotning miqdorini oʻlchash uchun foydalaniladi: 

1 Kbayt = 210 bayt = 1024 bayt (taxminan 1 ming bayt) 

1 Mbayt = 220 bayt (taxminan 1 mln bayt) 

1 Gbayt = 230 bayt (taxminan 1 mlrd bayt) 

Kiritilayotgan belgi yoki harfni kompyuter "tanishi" uchun, ular xotirada saqlanishi oʻz-

oʻzidan ma’lum. Lekin bunday belgi yoki harflarning ikki ming xil koʻrinishlarini saqlash lozim, 

bu esa oʻz navbatida ularni xotirada saqlash uchun oʻta qiyin muammoni yuzaga keltiradi. Shuning 

uchun  bu  belgilar  (rus,  lotin  alifbosi  harflari,  tinish  belgilari,  arifmetik  amal  belgilari  va  h.k.) 

mashinada sonlar (0 va 1) bilan kodlanadi. 

Axborotni ma’lum bir qonun-qoida asosida kompyuterda qayta ifodalash kodlash deyiladi. 

Deyarli barcha zamonaviy kompyuterlarda har bir belgiga 8 bit (1 bayt) ketma-ketlik mos 

keladi.  Masalan,  I  harfiga  11101001,  L  harfiga  11101100,  K  harfiga  11101011,  D  harfiga 

11100100, M harfiga 11101101 va h.k. kodlari mos keladi. 

Masalan, "ILM" soʻzi 24 bitdan iborat quyidagi ketma-ketlik bilan kodlanadi: 

111010011110110011101101, 

11101001 111Q11QC11101101 

V 

4 

V 

J 4 

V 

‘ 

I 

L 

M 

Eski telegrafda, masalan, axbarot Morze alifbosi bilan, ya’ni nuqta va tirelar ketma-ketligi 

koʻrinishida kodlashtirilar va yozilar edi. 

Kompyuter ixtiyoriy harfni "tanishi" uchun uning xotirasiga harflar har xil usulda yozilgan 

boʻlishi  kerak.  Shuning  uchun  darslikdagi  matn  harflarini  kompyuter  tanishi  uchun  uning 

xotirasiga harf va belgilarning taxminan 2 ming xil koʻrinishlarini saqlash kerak. Bu juda mushkul 

va  qimmatga  tushadigan  ish.  Bi  jarayonlarni  soddalashtirish  uchun  barcha  harflarni 

0,1,2,3,4,5,6,7,8,9  raqamlari  bilan  almashtirish  mumkin.  Shu  yoʻsinda  tanish  belgilarni  ham 

raqamlar  orqali  kodlash  imkoniyati  boʻladi.  Masalan,  nuqtani  36,  vergulni  37  bilan  va  h.k. 

Koʻpgina zamonaviy kompyuterlarda har bit belgiga 8 bitlik (1 bayt) ketma - ketlik mos qoʻyiladi. 

8 ta nol va birlardan tashkil topgan turli ketma-ketliklar jami 28=256 ta boʻlib, ular 256 xil turli 

belgilarni kodlash, masalan, lotin, rus, alifbosining katta va kichik harflari, raqamlar, tinish belgilar 

va boshqa belgilarni kodlash imkonini beradi. 

Nol  va  birlar  ketma-ketligi  bilan  grafik  axborotlarni  ham  kodlash  mumkin.  Gazetadagi 

rasmga  diqqat  bilan  razm  solsangiz  u  mayda  nuqtalardan  tashkil  topganligini  koʻrasiz.  Turli 

poligrafiya uskunalarida bu nuqtalarning zinchligi turlicha boʻladi. Masalan, "Toshkent oqshomi" 

gazetasida rasm "xalq ta’limi" jurnalidagi rasmga qaraganda aniqroqdir. Koʻpcilik gazetalardagi 

rasmlarda bir santimetrlik uzunlikda 24 ta nuqta boʻladi, ya’ni 10X10 santimetrli rasm taxminan 

57600 nuqtalardan iborat. Agar bular faqat oq va qorq nuqtalardan iborat boʻlsa, u holda ularning 

har birini 1 bit bilan kodlasa boʻladi. Agar nuqtalar har xil boʻlsa, u holda bitta nuqtaga bir bit 

etarli boʻlmaydi. Ikki bit bilan nuqtaning toʻrt xil rangini: 00-oq, 01-ochkulrang, 10-toʻq kulrang, 

11-qora rangni kodlash mumkin. Uch bit 8 xil rangni, 4 bit 16 xil rangni kodlash imkoninni beradi 

va h.k. 

---