Ma’ruza matni pedagogika instituti Tarix fakulteti talabalari uchun “Tarix o'qitish metodikasi” fanini o’rganishda yordamchi ma’ruza matni bo’lib, unda mazkur fanning dolzarb muammolari yoritilgan

moddiy  buyumlar    (omoch,  
kema)
    to’g’risidagi  tushunchalar  hosil  qilish  uchun  bir  yoki  bir  necha  soat  dars    kifoya    qilsa,  
ijtimoiy    tushunchalar    (ishlab  chiqarish    kuchlari,    ishlab    chiqarish    munosabatlari,  sinfiy   
kurash  g’oyalar  va      boshqalar)
  o’quvchilarning  yosh  xususiyatlarini  hisobga  olgan  holda  
barcha  tarix  kurslarini  o’rganish  davomida o’zlashtirilgan. O’quvchilardagi u tushnchalarning 
chuqur va mustahkam bo’lishi, asosan o’qituvchining o’quvchilar fikrlash qobiliyatini, qanchalik 
uyg’ota olishi va unga qay darajada rahbarlik qila olishiga bog’liq. 
Tarixiy  tushunchalar  hosil  qilishda  o’quvchilarning  voqea  va  hodisalarni,    analiz,    sintez    qila 
olish qobiliyatini  o’z  ichiga  olgan  fikrlash  faoliyatida ta'limning   faol   metodlari, muammoli 
ta'lim  metodlaridan  foydalanish,    o’quvchilarning  ko’rsatmali  qurollari,  ta'limning  texnika 
vositalari,    tarixiy  hujjatlar    bilan    ishlashlarini    uyushtirish,      ularga  tarixni  chukur  o’rganish 
bilan bog’liq bo’lgan turli amaliy  xarakterdagi    ishlarni  tanishtirish   alohida ahamiyatga ega.  
Bir turdagi voqea  va hodisalar, tarixiy jarayonlar hamda sabab, oqibat bog’lanishlar mazmunini 
taqqoslab o’rganish, jamiyat taraqqiyotining ayrim  ba'zi  bir  umumiy  qonuniyatlarini  tushunib 
olish   imkonini   beradi.   O’qituvchi   voqea va hodisalarning sabab va oqibatlari o’rtasidagi 
aloqa hamda bog’lanishlarni, ko’pincha dastlab bir mamlakat tarixini  o’rganish  vaqtida  ochib  
beradi.   Boshqa mamlakat    tarixini   o’rganish    paytida   ilgari o’rganilgan hodisalarga duch 
kelgan  paytda  o’qituvchi  o’quvchilarga  bir  –  biri  bilan  o’xshash  sabab  natijali  bog’lanishlar  
to’g’risidagi    bilim    va    malakalarni  o’rganilayotgan        hodisalarni  izohlab  berishga,  deduktiv 
suratda,  tadbiq  etishlarga,  umumiyliklarni  anglab  olishlariga  yordam  beradi.  Turli  mamlakatlar 

---

tarixiy   taraqqiyotidagi   bir   xil   sabab   va natijalarni  muntazam  suratda  taqqoslab  berish 
o’quvchilarni hodisalar o’rtasidagi ushbu bog’lanishlar tasodifiy  bo’lmay  barqaror  va  zaruriy  
qonuniyat ekanligi to’g’risida xulosa chiqarishga olib keladi. 
Tarixiy  rivojlanishning  qonuniyatlarini  chuqur o’rganishda taqqoslashining ahamiyati kattadir. 
Masalan:    O’qituvchi  6  –  sinfda  ―Jahon  tarixi‖ning  oxirgi  bo’limlarida  «Qadimgi  Hindiston» 
yoki  «Qadimgi Xitoy» mavzularini   o’tayotganda,    o’quvchilarga   Qadimgi Hindiston  yoki  
Qadimgi    Xitoy    davlatining    paydo  bo’lishining    xuddi    shu    haqidagi    bilimlar    bilan,  ya’ni 
boshqa  qadimgi  davlatlar(Qadimgi  Misr,  Qadimgi  Bobil,  Qadimgi  Rim  va  h.k.)ning  paydo 
bo’lishi tarixi bilan taqqoslab o’rganishni tavsiya qiladi. 
Shunday  qilib,  ijtimoiy  rivojlanish  qonuniyatlarini  o’rganish  uzoq  muddatli  jarayon  bo’lib,  u 
o’quvchilarda umumiy va zaruriy bilimlar va ilmiy dunyoqarashni shakllantirish ishlarini muhim 
tarkibiy qismidir.