Ta lim texnologiyalari

                                    Tayanch so„z va iboladar

:    

        Tаbаqаlаshtirilgаn o‘qitish, tа‘limni individuаllаshtirish 

 

Ta`lim  oluvchilarning  individual    o‘ziga    xosliklari,  yoshi,    qiziqishlari,    aqliy  

rivojlanish    darajasi,    sog`lomlik    darajasiga  qarab  tabaqalashtirilgan    darajadagi  

texnalogiya.  Individual    talim    texnalogiyasi:    talim    har  bir        o‘quvchining    

qobiliyatlari   bilan  bog`lik holda   olib   borish. 

Ta`lim oluvchilarning individual  o‘ziga  xosliklari, yoshi,  qiziqishlari,  aqliy  

rivojlanish  darajasi,  sog`lomlik  darajasiga qarab tabaqalashtirilgan  darajadagi  

texnalogiya. 

O‗quvchi faoliyat sub'ekti. Shu bois bir jarayonning ikki sub'ekti birgalikda 

harakat  qilishi,  hamkorlik,  partner  bo‗lishlari,  yoshi  katta  va  tajribali  kishi  bilan 

tajribasi  kam  o‗rtasida  ittifoq  tuzishi;  ularning  hyech  biri  bir-biriga  nisbatan 

ustunlik qilmasligi kerak. 

-  o‗quvchi-o‗qituvchi  munosabatlaridagi  hamkorlik  maktab  jamoalarining 

umumiy  hayotiy  faoliyatida  amalga  oshadi.  Bu  hamkorlikning  shakllari  – 

hamjihatlik,  sheriklik,  birgalikdagi  ijodiylik,  birgalikda  qayg‗urish,  birgalikda 

boshqarish; 

-  umummaktab  jamoasi  ko‗lamida  hamkorlik  munosabatlari  o‗qituvchilar, 

ma'muriyat,  o‗quvchilar  va  o‗qituvchilar  tashkilotlari  o‗rtasida  o‗rnatiladi; 

hamkorlik prinsipi o‗quvchilar, o‗qituvchilar va rahbarlarning ijtimoiy muhit (ota-

onalar, oilalar, ijtimoiy va mehnat tashkilotlari) bilan bo‗ladigan munosabatlarning 

barcha turlariga ham qo‗llaniladi. 

O‗quvchiga insoniy-shaxsiy yondashuv.Shaxsga yangicha qarash.  

1. Shaxs bola erta yosh vaqtidayoq namoyon bo‗ladi.  

2. Shaxs pedagogik jarayonining ob'ekti emas, balki sub'ekti hisoblanadi.  

3. Shaxs  ta'lim  tizimining  maqsadi. U  biror  bir tashqi  maqsadlarga  erishish 

uchun vosita bo‗lolmaydi. 

---

43 

 

4. Har bir bola qobiliyat sohibi, ko‗pchilik bolalar esa tanlantlidirlar.  

5.  Shaxsning  ustuvor  sifatlari  oliy  etnik  qadriyatlar  (ya'ni  ezgulik 

(yaxshilik),  mehr-muhabbat,  mehnatsevarlik,  vijdoniylik,  qadr-qimmat,  vatanga 

sodiqliq va b.q.)dir.                

Ta'lim  sohasida  erkinlikka  ijodiy  faoliyatni  erkin  tanlash  va  buning  uchun 

imkoniyat  yaratish  orqali  erishiladi.  Bunday  sharoitda  mustaqil  ravishda  bilim 

olish  pedagogikani  ishlab  chiqish,  xususan  ta'lim  jarayonida  o‗quvchilar 

faoliyatning  turli  xilida  o‗z  iqtidorlarini  namoyon  qilishiga  yordam  beruvchi 

pedagogik texnologiyalarni joriy etish eng muhim pedagogik muammo va amaliy 

vazifasiga  aylanadi.  Bu  yo‗nalishdagi  izlanishlarning  real  yechimi  –  turli  turli 

tadbirlardan,  rasmiy  pedagogikadan  voz  kechib,  erkin  o‗qish  va  erkin  o‗qitishni 

uyg‗unlashtiradigan erkin pedagogika, o‗qituvchi va o‗quvchilarning hamkorligiga 

o‗tish yo‗lidir. 

Yangilanayotgan  jamiyat  o‗z  a'zolari  o‗rtasida  hamkorlik,  hamjihatlik, 

o‗zaro yordamga asoslangan mutlaqo yangi munosabatlarni shakllantiradi. Ijtimoiy 

munosabatlarning bunday qadriyatlari ta'lim jarayonida o‗z ifodasini topishi lozim. 

Avtoritar pedagogikada hamjihatlik  tushunchasi pedagogning o‗quvchiga nisbatan 

pedagogik  faol  harakatlari  natijasida  shakllanishi  shart  ekanligi,  shuningdek,  bola 

kattalarning tarbiyaviy ta'sirini so‗zsiz qabul qilishga tayyor bo‗lishi sifatida talqin 

qilingan.  Basharti,  avvalgi  pedagogika  rasmiy  (buyruqbozlik)  va  bir  tomonlama 

ta'sir  ko‗rsatish  qoidasi  asosiga  qurilgan  bo‗lsa,  hozirgi  pedagogika  birgalikda 

faoliyat ko‗rsatish qoidasiga asoslangan bo‗lishi lozim. Bu nafaqat pedagoglarning 

yangi  avlodini  shakllantirishni,  ularning  pedagogik  mahoratini  oshirishni  nazarda 

tutadi,  balki  rivojlanish  uchun  tegishli  pedagogik  muhitni  yuzaga  keltirishni  ham 

taqozo  qiladi.  Hamjihatlik,  hamkorlik  doimo  demokratiya  ko‗rinishlaridan  biri 

bo‗lib kelib, sherikning individual manfaatlarini qabul qilishga asoslanadi.  

Oldinda  turgan  vazifa  pedagog  va  o‗quvchi  o‗rtasidagi  hamkorlikni 

ta'minlaydigan,  ishonch  va  manfaatlarga  rioya  etilishiga  ko‗maklashadigan, 

o‗quvchining  qobiliyati  namoyon  bo‗lishi  uchun  imkoniyat  yaratiladigan  o‗zaro 

munosabatlar tizimini yuzaga keltirishdan iboratdir.  

O‗quv-tarbiya  jarayonini  muvaffaqiyatli  tashkil  etish  uchun  uning  barcha 

sub'ektlari, ya'ni o‗quvchilar, o‗quvchi va o‗qituvchi, o‗qituvchilar, o‗qutuvchi va 

ta'lim muassasasining ma'muriyati o‗rtasida o‗zaro tushunish muhiti o‗qituvchining 

nazorati  va  avtoritar  xatti-harakatoariga  qarshi  birlashish  usuli  sifatida  ham 

vujudga kelishi mumkin.  

Buning  asosiy  sababi  shundaki,  avvalgi  ta'lim  qadriyatlari  o‗quv 

materiallarini  o‗zlashtirish  sur'ati  va  hajmlari  «o‗ratacha»  bo‗lishi  va  barcha 

o‗quvchilar  bir  vaqtning  o‗zida  o‗zlashtirishlari  lozim  degan  (ya'ni  «o‗rtacha» 

o‗quvchiga  qarata  yo‗l  tutilganligi  va  tegishlicha  bitiruvchilar  shunday  saviyada 

bo‗lishi)  qoidaga  asoslanganligidadir;  o‗qituvchi  hamisha  haq  bo‗lgan,  o‗quvchi 

esa  doimo  va  albatta  o‗qituvchi  ko‗rsatmalari  doirasida  fikrlashi  va  amal  qilishi 

shart bo‗lgan.  

O‗qituvchilar  bolalarga  nisbatan  mehr  va  ishonch  bilan  munosabatda 

bo‗lsalar,  o‗quvchilar  esa  o‗z  qobiliyatlarini  ro‗yobga  chiqarish  va  manfaatlariga 

---

44 

 

erishishda  erkin  bo‗lsalargina,  birgalikdagi  faoliyatda  o‗zaro  tushunishga 

erishilishi  mumkin.  Qarama-qarshiliklar  barham  topganda,  bolalar  katta 

yoshdagilar  bilan  o‗zaro  bir-birini  tushungandagina  to‗liq  hamkorlikka  erishiladi. 

O‗qituvchi o‗qishda yoki hayotdagi har qanday murakkab vazifalarni hal etilishida 

bolalarga  yordam  berishga  shay  bo‗lsagina,  ularning  yaqin  do‗stiga  aylanishi 

mumkin. Ana shunda ular «diktator»  degan tamg‗adan qutiladi.  

O‗quvchi  va  o‗qituvchi  o‗rtasidagi  munosabatni  an'anaviy  «ustoz-shogird» 

o‗zaro  munosabatlariga  xos  chuqur  insoniy  ehtiromli  asoslarga  olib  chiqish  – 

ta'limni  insonparvarlashtirishning  bosh  yo‗nalishi  bo‗lib,  ta'lim  jarayoni 

sub'ektlarini o‗zaro tushunishini va hamkorligini ta'minlaydi.  

Bunday holatda har bir o‗quvchi faoliyatning muayyan turida o‗z qobiliyatini 

namoyon etib, boshqalarga ishtiyoq bilan ko‗maklashadi. O‗zaro tushunish 

muhitida bolalarni kuchli va bo‗sh o‗quvchiga ajratish bo‗lmaydi, ta'sirning 

bunday «omili» barham topadi. Xo‗jako‗rsin uchun emas, balki real o‗zaro ta'sir 

tushunish muhitiga o‗qituvchining o‗quvchi shaxsi qadriyatlarini va uning 

yutuqlarini anglab yetishi orqali erishiladi. Pedagog shaxsning rivojlanishini 

o‗rtacha normaga qiyoslamaydi, u o‗quvchining ijodiy yutug‗i ahamiyatini oshirish 

yoki har bir o‗quvchi o‗z imkoniyatidan umumiy ahamiyatga ega bo‗lgan 

maqsadga erishish yo‗lida imkon qadar unumli foydalanish orqali bolalarning 

rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratadi.