1- mavzu. Kursning maqsadi va vazifalari. Yerning shakli va o’lchamlari (2 soat) Reja



Download 318,27 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/9
Sana03.01.2022
Hajmi318,27 Kb.
#314580
  1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
1 Ma'ruza



1-

Mavzu. Kursning maqsadi va vazifalari. Yerning shakli va o’lchamlari 

(2 soat) 

 

Reja: 

1.

 



Geodeziya fani va uning asosiy vazifalari  

2.

 



Yer shakli va o’lchamlarini aniqlash masalalari 

3.

 



Ellipsoid yuza.  

4.

 



Satxiy va Yerning tabiiy yuzalari.  

5.

 



Geoid tushunchasi. 

6.

 



Yerning dumoloqligigni o’lchash natijalariga ta’siri 

7.

 



Referents ellipsoidlar, ular o’lchamlari 

 

 



Tayanch  so’z va iboralar

:  Geodeziya, topografiya, shakl, o’lcham, tabiiy yuza, satxiy 

yuza, plan, karta, deformatsiya, referents elipsoidi. 

 

Yer  quruqlik  qismining  tabiiy  yuzasi  turli  relef  shakllaridan  (tog’,  tepaliklar,  vodiylar, 



tekisliklar)  va  gidrografik  elementlardan  (okean,  dengiz-  ko’l  va  daryolardan)  tashkil  topgan. 

Bulardan    tashqari  tuproq,  o’simlik  va  u  insonning  faoliyati  natijasida  vujudga  kelgan  aholi 

yashaydigan joylar (qishloqlar va shaharlar) hamda aloqa yo’llar mavjud. 

Yerning  yuzasi  topografik  yuza  deb  unda  joylashgan  barcha  ob’ektlar  esa  topografik 

elementlar  deb  yuritiladi.  Topografik  elementlar  qog’ozda  tekis  yuzada  tasvirlanadi.  Biz 

o’rganadigan Er yuzasining geometrik shakli nihoyatda murakkabdir. SHu sababli er yuzasining 

plan va kartasini tuzish uchun, dastlab, er yuzasidagi o’lchash ishlarining natijalari shartli qabul 

qilingan oddiy geometrik yuzaga tushurilgan deb faraz qilinadi. Geodeziyada bunday geometrik 

yuzaga tushurilgan sathiy yuzaning har bir nuqtasidan Yer markaziga to’g’ri chiziqlar tushurish 

mumkin.  Bu  chiziqlar  yo’nalishi  shavun  yo’nalishiga  to’g’ri  keladi.  Yer  yuzasidagi  har  bir 

nuqtadan sathiy yuza o’tkazish mumkin. 

Agar tinch turgan okean suvi sathini barcha materiklar ostidan davom ettirsak, erning sathiy 

yuzalaridan biri hosil bo’ladi. 

Bu  yuzaga  Geoid  (grekcha  bo’lib  yerning  ko’rinishi  demakdir)  sathi  deb  nom  berilgan. 

Geoid sathini yerning asosiy sathiy yuzasi deb qabul qilingan. 

Yerning  shakli  deganda,  uning  quruqlik  qismidagi 

pastliklar, balandliklar, tog’liklar e’tiborga olinmaydi, chunki 

Er  yuzasini  ko’p  qismini  (71%)  okean  va  dengizlar,  ozroq 

qismini  (29%)  quruqlik  tashkil  qiladi.  Bundan  tashqari 

quruqlikning okean sathidan, o’rtacha balandligi atigi 875 m; 

bu esa Erning umumiy kattaligiga nisbatan nihoyatda kichikdir. 

Yerning  shakli  deganda,  uning  tabiiy  ya’ni  topografik 

yuzasi emas, balki nazariy yuzasi tushuniladi. 

 

 



 

 

 



 


 

Geodeziya  yerning  shakli  va  kattaligini  o’rganishda,  yer  yuzidagi  nuqtalarning  bir-biriga 

nisbatan o’rnini aniqlashda, yer yuzining karta, plan va profillarini barpo qilishda hamda injenerlik 

inshoatlarini barpo qilishda bajariladigan o’lchashlar nazariyasi va amaliyoti xaqidagi fandir. 

Yer  yuzida  bajariladigan  geodezik  o’lchashlar  xilma-xil  bulib,  unda  asosan  yer  yuzining 

quyidagi elermerntlari: 

1) Yer yuzidagi  chiziqlar uzunligi

2) Chiziqlar orasidagi gorizontal va vertikal burchaklar

3)  Yer  yuzidagi  nuqtalarning  boshlangich  nuqta  deb  qabul  qilingan  nuqtaga  nisbatan 

balandligi o’lchanadi. Bu o’lchashlarda xilma-xil geodezik asboblar ishlatiladi. 

Geodezik o’lchashlardan foydalanib erning shakli va kattaligi aniqlaniladi.    «Geodeziya»    

grerkcha    suz    bulib,    geo-Yer,   daizo-bo’lish dermakdir. Geodezik o’lchashlar nafaqat yer 

yuzida, balki yer bag’rida, derngiz satxida va fazoda ham olib boriladi. 

Yerning shakli va kattaligini aniqlash, geodezik tayaanch shaxobchalarini barpo qilish «Oliy 

Geodeziya»ning vazifasidir. 

Yer sun'iy yo’ldoshlari va kosmik kermalar uchirilishi natijasida Geodeziya erning shakli va 

kattaligini aniqlashda yangi soxaga, ya'ni «kosmik Geodeziya» derb yuritiladigan soxasi vujudga 

kerdi. 


Geodeziyaning masofalarni o’lchashda radioelerktronika mertodlari bilan shug’ullanadigan 

tarmogi «RadioGeodeziya» derb yuritiladi. 

Geodeziyaning shaxta, tunnerl metro va boshqa yer osti inshooatlarini qurishda er bag’rida 

o’lchash  ishlarini  bajarish  bilan  shug’ullanadigan  soxasi  «marksheryderiya»  derb  yuritiladi. 

«Marksheryderiya» Geodeziyaning tog’ fani va texnikasida qo’llanilishidir. 

Mamlakatimiz  teritoriyasida  turli  injenerlik  qidiruv  ishlari  olib  borilishi  va  xilma-xil 

injenerlik inshootlari qurilishi natijasida Geodeziyaning yana bir tarmogi «injenerlik» Geodeziyasi 

vujudga kerldi. 

Asosiy geodezik ishlar natijasi yer po’stlog’ining harakati, materiklarning siljib okeran va 

derngizlar satxining bir-biridan farqi kabi masalalarni o’rganishga imkon beradi. 

Geodeziyaning  asosiy  amaliy  vazifalaridan  biri  er  yuzining  topografik  karta,  plan  va 

profillarni tuzishdir. 

Topografik karta, plan va profillarni    tuzish   uchun bajariladigan geodezik ishlar yig’indisi 

plan olish deyiladi. 




Download 318,27 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish