Zbekiston respublikasi oliy va o ‗ rta maxsus ta`lim vazirligi


ERKIN VOHIDOV SHE`RLARIDA TARIXIY SIYMOLAR TALQINI



Download 4,25 Mb.
Pdf ko'rish
bet285/292
Sana03.01.2022
Hajmi4,25 Mb.
#313213
1   ...   281   282   283   284   285   286   287   288   ...   292
Bog'liq
Erkin Vohidovning so`z qo`llash mahorati-To`plam

ERKIN VOHIDOV SHE`RLARIDA TARIXIY SIYMOLAR TALQINI 

Yodgorbek XUDAYBERGANOV,  

talaba (UrDU)  

 

O‗zbek  adabiyotini  yuksak  pag‗onalarga  ko‗targan  adiblardan  biri  Erkin 



Vohidovdir.  U  o‗zining  purmona  she`rlari  bilan  ijod  gulshanida  nomini 

mangulikka  daxldor  qilgan  san`at  arbobi  hisoblanadi.  Uning  she`rlari  mavzu 

jihatidan xilma-xil bo‗lib, har bir she`rida ohori to‗kilmagan, yangicha fikr aks etib 

turadi.  Erkin  Vohidovning  she`rlaridagi  lirik  qahramon  ham  bir-birini 

takrorlamaydi.  Uning  she`rlariga  nazar  tashlar  ekanmiz,  deyarli  ko‗pchilikida 

mavzuga  monand  tarzda  tarixiy  shaxslarga  murojaatini  yoki  ularni  o‗zining  ilgari 

surib  turgan  g‗oyalariga  maslakdosh  timol  sifatida  keltirganligini  ko‗rishimiz 

mumkin. Ba`zi she`rlarida esa tarixiy obraz bilan bevosita suhbat qurgandek ham 

bo‗ladi.  Binobarin,  ―She`riyat  tarix  vositasida  davr  muammolari  yechimini 

axtarganda,  moziy  voqealari,  o‗tmish  ma`naviy  merosi,  milliy  an`analarga  yoki 

tarixiy  shaxslarning  millat  hayotida  qoldirgan  izlariga  murojaat  etadi  va  bulardan 

muhim xulosalar chiqarishga intiladi‖ [3, 207]. 

 Erkin  Vohidov  ―Bog‗bon‖  she`riga  epigraf  sifatida  Navoiyning  quyidagi 

baytini keltirgan: 

Xazon sipohiga ey bog‗bon emas mone 

Bu bog‗ tomiga gar ignadin tikan qilgil 

Erkin  Vohidov  bu  she`rida  bevosita  Navoiyning  yuqorida  ilgari  surgan 

g‗oyasini  davom  ettirgandek bo‗ladi.  Va Navoiy  baytiga  javoban  bog‗bon obrazi 

tilidan quyidagi jumlalarni aytadi: 

Deydi: bu bog‗imda doim ko‗klam , 

Umr bahoriga men ham yo‗l oldim. 

Bu bog‗ning tomiga tikan qilmay ham 

Xazon sipohiga mone bo‗loldim. 

Shoir  bu  she`rida  Fuzuliyning  ham  nomini  zikr  qilib  o‗tgan.  Bog‗on 

obrazining  mehnatini  ulug‗lagan  holda,  bog‗bonning  suhbatini  mehnatidan  ham 

aziz biladi. ―Totli suhbatiga teng emasku-ya‖ deb e`tirof etilgan bog‗bon, albatta, 

dunyo  xazinasida  olmos  kabi  nur  taratib  turgan  kitoblarni  o‗qigan,  ma`naviy 

barkamol inson bo‗lishi kerak. Bundan tashqar shoir ko‗plab she`rlarida Fuzuliyga 

murojaat  etganligini  guvohi  bo‗lamiz.  Xususan,  ―Kosmonavt  va  shoir‖  she`rida 

ham Fuzuliy va Navoiyga yuzlanib o‗tilgan: 

Navoiyning, Fuzuliyning she`rlarini 

Olar edim, olar edim men barin. 

Bularsiz men uchmoqqa hech rozimasman, 



540 

 

Fazolarga quchmoqqa hech rozimasman. 



Shoir  bu  she`rida  o‗ziga  savol  beradi.  Agar  fazoga,  o‗zga  sayyoralarga 

ko‗char  bo‗lsang  o‗zing  bilan  nimalarni  olarding  degan  savolni  ko‗ndalang 

qo‗yadi.  Muallifi  o‗ziga  bergan  savoliga  birinchi  bo‗lib  ona  vatanidan  bir  kaft 

tuproq  olishini  aytadi.  Shundan  so‗ng  bu  savolni  qayta-qayta  beradi  va  har  safar 

yangi  ona  zaminimizning  turli  mo‗jizakor  tabiatini  sanam  o‗tadi.  She`r  yakunida 

esa Navoiy va Fuzuliy asarlarisiz uchib ketmasligi aytadi. 

Shoirning  she`rlarini  o‗qir  ekanmiz  Fuzuliyga  o‗zgacha  muhabbat 

qo‗yganligining guvohi bo‗lamiz. Shoir nafaqat she`rlari orasida Fuzuliyni xotirlab 

o‗tgan, balki uning o‗ziga bag‗ishlab ham she`rlar yozgan yoki uning g‗azallariga 

muxammaslar  bog‗lagan.  Jumladan,  ―Fuzuliy  haykali  qoshida‖  she`rida  shoir 

Fuzuliyga  ustoz  deb  murojaat  qiladi.  She`rda  Fuzuliyning  ―Et‖,  ―Sultonim‖, 

―Tutmishlar‖,  ―O‗landin  so‗r‖  g‗azallaridan  parchalar  keltirib  o‗tadi.  Erkin 

Vohidov  Fuzuliyning  har  bir  g‗azaliga  mos  satrlar  bilan ularni goh  izohlagandek, 

goh o‗z fikrlarining dalili sifatida keltirgandek bo‗ladi: 

Muqavvas qoshlaringkim, o‗sma birla rang tutmishlar, 

Qilichlardirki qonlar to‗kmak ila zang tutmishlar. 

Sahar bulbullar afg‗oni dagil behuda gulshanda, 

Fuzuliy nolai dilso‗zina ohang tutmishlar. 

G‗azal ham bo‗lurmi muncha dilrabo, 

Bunchalar serishva, bunchalar sernoz. 

Mening shoirligim yolg‗ondir, ammo, 

Fuzuliy she`riga oshiqligim rost. 

Shoir  Fuzuliyning  ga‗azalidan  parcha  keltirar  ekan  o‗zining  shoirligiga 

shubha qiladi. O‗zining she`rlarini Fuzuliyning she`rlari oldida  she`r emasdek his 

qiladi.  Fuzuliyning  go‗zal  baytlariga  tasanno  aytgan  holda  o‗zini  ijodkorligini 

inkor qiladi. 

Erkin  Vohidov  o‗zbek  mumtoz  adabiyotiga  muhabbat  qo‗ygan,  ko‗p 

she`rlarini  mumtoz  shoirlar  ijodidan  ilhomlanib  yozgan.  Shu  bilan  birga  Erkin 

Vohidov  rus,  ingiliz  va  umuman  chet  el  adabiyotiga  qiziqqan  va  sevib  mutolaa 

qilgan.  Bu  qiziqish  esa  uning  she`rlarida  ham  o‗z  aksini  topgan.  Erkin  Vohidov 

―Shoir umri‖ she`rida buyuk rus yozuvchilari Lermontov va Pushkinlarni xotirlab 

o‗tadi. 


―Mana, men Lermantov yoshiga yetdim, 

Bir shoir umrini yashadim chindan‖. 

Qancha qog‗ozlarning boshiga yetdim, 

Va lekin Lermontov chiqmadi mendan. 

Do‗stlarim, ortiqcha kamtarlik nega, 

Kelajak o‗n yilni ko‗rdim oldindan. 

Vaqt kelar, yetarman Pushkin yoshiga, 

O‗shanda… Pushkin ham chiqmaydi mendan. 

Ijodkor  ahlida  shunday  bir  his  bo‗ladi,  hech  o‗zidan,  yozgan  asarlaridan 

ko‗ngli  to‗lmaydi.  Boshqa  bir  ijodkorlarning  ijodini  kuzatar  ekan,  bevosita 

o‗zining yozgan asarlarini taqqoslab ko‗rar va o‗ganing ijodini maqtab  o‗zinikini 



541 

 

past  baholaydi.  Biznngcha  bu  ijodkorga  eng  kerak  bo‗lgan  hislatdir.  Ijodkorda 



o‗zida  qoniqish  hosil  bo‗lmagan  taqdirdagina  yuksaklikka  ko‗tariladi.  Bilim 

olishdan,  o‗z  ustida  ishlashdan  to‗xtab  qolmaydi.  Erkin  Vohidovning  bu  she`rida 

ham  huddi  shu  jarayonni  ko‗rishimiz  mumkin.  Shoir  nafaqat  bugungi  kunidan, 

balki  o‗n  yillik  kelajakindan  ham  qoniqish  hosil  qilmaydi.  Bu  degani  shoir  ijod 

qilishdan,  yangidan  yangi  marralarni  zabt  etishdan  to‗xtamaydi  deganidir.  Bunda 

go‗yo  shoir  va  lirik  qahraman  uyg‗unlashib  ketgandek  bo‗ladi.  Ya`ni  lirik 

qahramon  muallifning  orzusiga  aylanganini  guvohi  bo‗lamiz.  ―Lirik  qahramon  – 

lirik asarlarda kechinmalari tasvirlanayotgan kishi, shoirning umumjamiyat uchun 

qimmatli  his  va  fikrlarini  shaxsdir.  U  shoir  shaxsi  bilan  estetik  idealning 

quymasidir‖ [2]. 

Shoir ―Xazina‖ she`rida o‗zbek mumtoz ijodkorlariga va ularning asarlariga 

murojat qiladi. She`r sarlavhasi bu yerda matiqiylik kasb etgan: birinchidan, shoir 

she`rda  tilga  olgan  asarlarni  tushunsak;  ikkinchidan,  bilmizki,  xazinada,  asosan, 

oltin  bo‗ladi,  shoir  shu  oltinning  rangini  kitob  varaqlarining  yillar  mobaynida 

sarg‗ayib ketishiga qiyoslab bergan. 

Navoiy sham kabi yonib, 

Xazondek sarg‗ayib so‗lmish. 

Varaqlar ham olibdur, 

Sohibi devoni rangidan. 

Fuzuliy Karbalo dashtin 

Quyundek kezdi Qays birlan, 

Dili hech topmadi taskin, 

Davrning boda, bangidan. 

Shoir Navoiyni sham o‗xshatadi. Sham olamga nur taratamn deb o‗zini shu 

yo‗lda qurbon qiladi. Demak, shoir Navoiyning umrini shuning uchun ham shamga 

qiyoslagan.  Chunki  Navoiy  ilm  yo‗lida  sham  kabi  o‗zbek  milliy  adabiyotining 

yo‗lini  yoritib,  keying  avlodlarga  ijod  eshiklarini  ochib  berdi.  She`rning  nomiga 

e`tibor  bersak,  Navoiyning  xazon  kabi  sarg‗ayib  so‗lishi  salbiy  ma`no  emas,  bali 

ijobiy  ma`no  kasb  etganini  anglaymiz.  Ya`ni  Navoiy  ijodi  sariq  oltin  kabi  bizga 

meros qolgan xazinadir. Bu she`rida ham shoie Fuzuliy haqida so‗zlab o‗tgan. Bu 

yerda muallif Fuzuliyni Karbaloda tug‗ilganiga, Qays bilan dashtni kezdi deganda 

―Layli  va  Majnun‖  dostonini  yozganiga  hamda  oxirgi  satrlarda  uning  ―Bangu 

boda‖  (Nasha  va  may)  asariga  ishora  qilgan.  Umuman  olganda,  shoir  bu  she`rda 

har bir ijodkordan qolgan asarlarni xazina deb hisoblagan. 

Bizning  o‗chmas  va  maqtashga  arzigulik  tariximiz  bor.  Har  bir  davr 

ijodkorining va adabiyotining tarix oldida asosiy vazifasi, aniqrog‗i burchi bordir. 

U  ham  bo‗lsa  tarixni  adabiyotlarda  qayta  jonlantirish  va  o‗quvchiga  uni  o‗rnak 

qilib  ko‗rsata  olishdir.  Erkin  Vohidov  ana  shu  burchini  ado  etgan  ijodkorlar 

sirasiga  kiradi.  Uning  tariximiz  haqida  bitilgan  asarlarini  o‗qiganimizda  faxr 

tuyg‗usini  tuymasdan  iloj  yo‗q.  Zero,  tarixsiz  kelajakni  qurib  bo‗lmagay.  Erkin 

Vohidov  ana  shunday  asarlari  ila  o‗zini  kelajakini  yaratdi,  ya`ni  tarixga  o‗zining 

nomini zarhal harflar ila yozib ketdi.  

Foydalanilgan adabiyotlar: 



542 

 

1. Erkin Vohidov. Muhabbat. Adabiyot va san`at nashriyoti. – T.: 1982. 



2. Sulton I. Adabiyot nazariyasi. O‗qituvchi nashriyoti. – T.:1980. 

3. Jumaboyeva J. XX asr o‗zbek she`riyatida pisxologik tasvir mahorati. Fan 

nashriyoti. – T.: 2004. 

4. Umurov H. Adabiyot nazariyasi. Sharq. – T.: 2002. 

 

 


Download 4,25 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   281   282   283   284   285   286   287   288   ...   292




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish