Tabiiy fanlar fakulteti biologiya kafedrasi

Mustaqil ta’lim olish ko’nikmalari 
ni rivojlantirish
; 
Hamkorlikda 
ishlash ko’nikmalarni  
rivojlantirish… ... 
 
MISOL:
 

---

 
3 MAVZU: SEZGI  A’ZOLARINING FIZIOLOGIYASI VA GIGIENASI 
 
Reja: 
1.
 
Organizm faoliyatida sezgi organlarining roli.
 
 
2.
 
Ilk  
va  maktabgacha  yoshdagi  bolalarning  analizator  faoliyatining 
hususiyatlari
 
 
3.
 
Ko’rish organing yosh hususiyatlari.  
4.
 
Teri,  hid bilish va ta’m bilish organlarining umumiy tuzilishi.  
5.
 
Eshitish organining yosh xususiyatlari.  
6.
 
Ko’rish va eshitish organlarining gigienasi.  
Tayanch  tushunchalar: 
Analizator,  sklera,  rangdor  parda,  to’r  parda,  gavhar, 
ko’z  akkomodatsiyasi,  yaqindan  va  uzoqdan  ko’rish,  nog’ora  pardasi,  uzangi, 
sandon, bolg’acha, evstaxiy nayi, chig’anoq, yarim aylana kanallar.  
  
Tashqi dunyodan ta’surotlarni qabul kiluvchi organlarga sezgi organlari deb 
ataladi. Oliy nerv faoliyatini o’rganish mobaynida analizatorlar haqida tasavvurlar 
vujudga  kelgan.  I.P.Pavlov  ta’limoticha  analizatorlar  uch  qismdan: 
analizatorlarning  retseptor  qismi-retseptor:  O’tkazuvchi  qism;  markaziy  yoki 
markaziy qismdan tashkil topgan yagona funktsional sistemadir.  
Bosh  miya  yarim  sharlari  po’stlog’ida  har  bir  analizatorning  oliy  markazi 
joylashgan bo’ladi. Pereferik qism - ma’lum turdagi ta’sirlovchilarni qabul qiladi. 
O’tkazuvchi  qism  qo’zg’alishlarni  markaziy  nerv  sistemasiga  o’tkazadi. 
Retseptorlar 
turli 
xil 
bo’ladi: 
fotoretseptorlar, 
termoretseptorlar, 
mexanoretseptorlar.   
  
SHovqun-suron  ayniqsa  yosh  bolalar  va  o’smirlarga  kuchli  salbiy  ta’sir 
qiladi.  SHu  bois  voyaga  Yetmagan  bolalarning  traktor,  mashinalar  ishlab  turgan 

---

joylarda uzoq turib qolishi, ba’zan mexnat qilishi (bunday holatlar qishloq xo’jalik 
ishlari bilan shug’ullanishda  uchrab turadi)  eshitish analizatori  faoliyati va uning 
buzilishi  bois  kelib  chiqadigan  hastaliklar  nuqtai  nazardan  juda  no’maqbul 
hisoblanadi.  
Eshitish  analizatorining  yosh  xususiyatlari.  Bola  qancha  yosh  bo’lsa 
shunchalik eshitish o’tkirligi pasroq bo’ladi va eshitish analizatori tezroq charchab 
qolish xususiyatiga egadir.  
Analizatorlarga:  1.Teri  analizatorlari.  2.Xid  bilish  analizatorlari.  3.Eshitish 
analizatora 4.Ko’rish analizatori. 5.Maza bilish analizatori. Har bir organ ma’lum 
ta’sirotni qabul qiladi.  
Korti  a’zosi  besh  qator  bo’lib  joylashgan  tukli  hujayralardan  tuzilgan.  Bu 
a’zoning har bir qatori 60-70 ta tukli retseptor hujayralardan iborat. Hujayralarning 
tuklari  turli  uzunlikda  bo’lib,  eng  kalta  tukligi  (130-135  mkm)  hujayra 
chig’anog’ining  asosida  (lamina  basilaris)  joylashgan.  CHig’anoq  asosida 
chig’anoq  yo’liga  ko’tarilgan  sari  hujayralarning  tuklari  asta-sekin  uzunlashadi. 
Eng  uzun  tukli  (230-234  mkm)  retseptor  hujayralar  chig’anoq  yo’lining 
uchidajoylashgan.  Ularning  ustki  tomonida  tomsimon  plastinka  (membrana 
tectoris)  bo’ladi.  Uning  bir  uchi  tukli  hujayralar  ustida,  erkin  ikkinchi  uchi 
chig’anoqning asosiy membranasiga birikib joylashgan
1
.