Referat mavzu: Fizikada ehtimoliy statistic g’oya va tushuncha (esg’T) larni paydo

Barometrik    formula.  Tashqi  potensial    maydondagi  zarralar  taqsimoti  uchun 

Bolsman qonuni   

 

1. Hozirgacha biz gazlar kinetik nazariyasida gaz molekulalariga tashqi kuchlar 

ta’sir qilmaydi deb hisobladik. Shuning uchun gaz molekulalari idish hajmi bo‘yicha 

tekis taqsimlangan deyish mumkin bo‘ldi. Aslida bunday tahmin xatodir. Har qanday 

gazning  molekulalari  Yerning  tortishish  maydonida  joylashgan.  Agar  atmosfera 

havosida  molekulalarining  issiqlik  harakati  bo‘lmaganda  edi,  ular  hammasi  Yerga 

tushib  ketgan  bo‘lardi.  Agar  tortishish  maydoni  bo‘lmaganda  edi,  atmosfera  havosi 

butun Koinotga sochilib ketardi. 

 

Tortishish  maydoni  va  issiqlik  harakatning  birgalikda  ta’sirida  atmosfera 

shunday  holatga  kelganki,  Yerdan  ko‘tarilgan  sari  gaz  kontsentratsiyasi  va  bosimi 

kamayib boradi.  

 

2.Bir  jinsli  tortishish  maydonida  ideal  gaz  bosimining  balandlik  bo‘yicha 

o‘zgarish qonunini topamiz. Gazni termodinamik muvozanatda deb hisoblaymiz, ya’ni 

temperaturasi  hamma  joyida  bir  xil  bo‘lsin. 

h

  balandlikda  asos  yuzasi  bir  birlik  va 

balandligi 

dh 

bo‘lgan 

abcd

 gaz ustunini ajratib olamiz (4-rasm). Ajratib olingan 

abcd 

gaz  ustunining  ostki  va  ustki  asoslari,  ya’ni 

h

  va 

h+dh 

balandliklari  orasidagi 

p

  va 

dp

p



bosimlari farqi 

abcd

 gaz ustunining  

gdh



 gidrostatik bosimga teng: 

                   

p+dp 

dh 

d 

b 

c 

a 

h 

4-rasm 

p 

 

 

dh

g

dp







 

---

Bu tenglamadagi 



 zichlikni quyidagi formula bilan almashtiramiz:  

dr 

= 



dh

g

RT

pM

,  yoki   

dh

RT

gM

p

dp





.      (1.2.2) 

Bu  ifodani  balandlik  bo‘yicha  0  dan  h  gacha  va  bosim  bo‘yicha  p

0

  dan    p  gacha 

chegarada integrallab, quyidagi ifodani hosil qilamiz: 

RT

gMh

np

np

/

0











 bundan 

RT

gMh

e

p

p

/

0





 

 

 

(1.2.3) 

Bu  yerda  p

o

  balandlik 

h

=0  bo‘lgandagi  bosim.  Agar  barometr  bilan  p

0

  va  p 

bosimlarni o‘lchasak, (1.2.3) formula bilan bosimning o‘zgarishi bo‘yicha balandlikni 

aniqlash mumkin: 

p

p

gM

RT

h

o

ln



. 

Shuning  uchun  (1.2.3) 

barometrik  formula

  deyiladi.  Balandlikni  dengiz  sathidan 

boshlab  o‘lchash  uchun  maxsus  darajalangan  barometrga 

al’timetr 

deyiladi.  U 

aviatsiyada, tog‘larga ko‘tarilishda va boshqa joylarda keng ishlatiladi. 

 

3.  Barometrik  formula  turli  balandlikdagi  gaz  kontsentratsiyalari  orasidagi 

munosabatni  olishga  imkon  beradi.  Quyidagi  ko‘rinishdagi  ideal  gaz  holat 

tenglamasidan  foydalanamiz:  p=n

o

kT,  bu  yerda    n

o



  gaz  kontsentratsiyasi.  T=const  

bo‘lganda

o

o

n

n

p

p



  bo‘lishini  topamiz.  Bu  yerda 

0

0

p

n



bosimdagi  (

h=0

  balandlikdagi) 

gaz kontsentratsiyasi. Shuning uchun (1.2.3) ni quyidagi shaklda yozish mumkin: 

n= n

o

 e

-gMh/RT

 

 

 

 

 

(1.2.4) 

(1.2.4)  da  

m

o

k

M

R



ekanini hisobga olsak, 

n= n

o

 e

-mgh/kT 

 

 

 

 

(1.2.5) 

bo‘ladi. Bu yerda m

o 

- gaz molekulasi massasi. 

(1.2.5)  formuladan  T



  bo‘lganda  n



  n

o

  bo‘lishi,  ya’ni  temperaturaning  ortishi 

gaz  kontsentratsiyasini  u  egallagan  butun  hajm  bo‘yicha  tenglashishiga  olib  keladi. 

T



0  bo‘lganda  n

o



0  bo‘ladi,  ya’ni  molekulalar  og‘irlik  kuchi  ta’sirida  idishning 

tubiga tushib qoladi. Bizning atmosfera faqat zarralarning issiqlik harakati tufayligina 

saqlanib turadi[10].  

---