Nazariy fizika kursi



Download 9,24 Mb.
Pdf ko'rish
bet109/280
Sana02.01.2022
Hajmi9,24 Mb.
#311944
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   280
Bog'liq
Abdumalikov A.Elektrodinamika

Ко
 sistemaga otishda 4-to'lqin vektorning nolinchi komponentasi uchun 
almashtirish  formulasini  yozamiz:
(7.42)
LU
klXi  =   —ct — kxx — kyy — kzz  — cut —  kr.
(7.43)
o'zgarmaydi. 
kl
  4-to'lqin  vektori  deb  ataladi. 
К
  sanoq  sistmasidan

  -  -/c1
___________
С
(7.44)
Bu yerda
в
 kuzatuvchi turgan sanoq sistemada 
x
 o'qi bilan to'lqin tarqalish yo'na­
lishi orasidagi burchak.  (7.45)  ni inobatga olib  (7.44)  dan 
u>
 ni topamiz:


Bu  ifoda  kuzatuvchiga  nisbatan  harakat  qilayotgan  m anbaning  nurla­
nish  chastotasini uning xususiy chastotasi uo-  kuzatuvchi turgan sanoq 
sistemada  to iq in   tarqalish  burehagi 
9
  va  nisbiy  tezlik 
V
  orqali  topish 
imkoniyatini  beradi.
Agar | cos 
9\
  =   1 bo‘lsa,  (7.46) ga ko‘ra chastotaning tezlikga bogia- 
nishi 
bo‘ylama  Doppler effekti
  deyiladi.  Bunda: 
cos 
0 =
  +1  boisa,
u>
  — 
yj\
  -(- 
V/c, 
lu
  >  
lu
о 
(7-47)
m anba kuzatuvchiga yaqinlashinoqda; 
cos 
9
  =   -1  boisa,
uj
 
~ w o y l  - 
V/c, 
<  
uj
0
 
(7.48)
m anba kuzatuvchidan  uzoqlashmoqda.
Agar  |cos#|  «   0 
(9
  «  
n/2)
  bo isa,  (7.46)  ga  ko'ra  chastotaning 
tezlikga  b ogianishi 
ko‘ndalang  Doppler effekti
  deyiladi.  Bu  holda:
uj
 ~  
ujq
\J\
  — 
V 2/c 2, 
uj
  <  ujQ.
 
(7.49)
B undan  ko‘rinib  turibdiki,  xususiy  chastota  doimo  katta  ekan.
E ndi  K / c € l   holni  ko‘rib  chiqamiz.  (7.46)  ni 
V/c
 ning  darajalari 
bo ‘yicha  qatorga  yoyamiz  va  unung  birinchi  darajasiga  proporsional 
b o ig a n   had  bilan  chegaralanib  quyidagini  olamiz:
uj
 к. 
uj
0
  ^1 +  — cos 
6^j  .
 
(7.50)
B u  klassik  fizikada  (“Optika")  olingan  natijaning  huddi  o‘zi. 
Faqat 
klassikada  burchak  barcha  inersial  sanoq  sistemalarda  birday  b o iib , 
invariant  kattalik  deb  hisoblangan.  K o'ndalang  Doppler  effekti  faqat 
relyativistik  fizikaga xos  b o iib .  Klassik  fizikaga  asoslanib  bu  qonuniy- 
atni  aniqlab  b oim ay d i.
Doppler  effektini  tajribalarda  o‘rganish  m ihim   aham iyatga  ega. 
Chunki,  chastotaning bir sanoq sistemasdan ikkinchisiga o‘tishdagi o‘z- 
garishi, vaqtning turli sanoq sistemalarda turlicha o;tishi bilan bevosita 
bogiangan.  Doppler effektini yuqori aniqlikda oi'ganish nisbiylik naza- 
riyasining  to ‘g‘ri  nazariya ekanligini  isbotlaydi.
152


Bunday  tajrib ani  birinchi  bo‘lib  1938  yilda  Ayvs  ainalgn onling/m 
Bu  tajribaning  aniqligi  uncha  katta  bo'lm asada,  nisbiylik  iur/uriyiu.mi 
tajribada  tasdiqlash  borasida  Maykelson  va  Morli  tajribalariga  tm g  
lashtirish  mum kin.
A tom  yadrosining 
7
-kvantlarni chiqarishidagi topilgan yangi hodisa 
-  Myossbauer  effekti  ochilgandan  keyin  Doppler  effekti  ju d a   yuqori 
aniqlikda o'lclmsh iinkoniyati tug'ldi.  Bu effektni o‘rganish birinchidan, 
bizning  kursning  doirasiga  kirmaydi,  ikkinchida  uni  o'rganish  uchun 
boshqa darajadagi  bilim   (kvant  mexanikasi)  talab  qilinadi.
7.4  7-bobga  oid  masalalar  va savollar
1.  Erkin  fazoda  skalyar  potensial  ip  =   0  deb,  elektromagnit  maydonni 
faqat vektor potensial  A(r. t)  bilan  aniqlash muinkinligini ko'rsating. 
Erkin  fazoda  yassi  monoxromatik  to'lqinlar  superpozitsivasi  Ф(г, t)  = 

Download 9,24 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   280




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish