Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti "korporativ boshqaruv" kafedrasi

III-BOB. IQTISODIYOTNI LIBERALLASHTIRISH SHAROITIDA 

TIJORAT BANKLARI FAOLIYATI SAMARADORLIGINI OSHIRISH 

ISTIQBOLLARI 

3.1 Tijorat banklari faoliyati samaradorligini oshirish yo‟nalishlari 

Tijorat  banklarning  jahon  moliyaviy  tizimlariga  integratsiyalashuv  jarayoni 

ko‗p omilli va tez o‗zgaruvchi xarakterga egaligi uni tadqiq etishda miqdor va sifat 

tahlilini  qo‗llash  zarurati  tug‗iladi.Ayniqsa  bank  tizimining  barqarorligi  va 

likvidligini  xalqaro  standartlarga  etkazish  katta  ahamiyatga  ega.  O‗zbekiston 

Respublikasi  Prezidentining  2010  yil  26  noyabrda  qabul  qilgan  ―2011-2015 

yillarda  respublika  bank-moliya  tizimini  yanada  isloh  qilish  va  barqarorligini 

oshirish  hamda  yuqori  xalqaro  reyting  ko‗rsatkichlarga  erishishning  ustuvor 

yo‗nalishlari  to‗g‗risida‖gi  Qarori  respublikamizdagi  bank  tizimini  yangi 

bosqichga  olib  chiqishdagi  harakatlardan  biri  bo‗ladi.O‗zbekiston  davlati 

depozitlarga  qo‗yilgan  harxil  fondlarga  soliq  yukini  kamaytirish  yoki  umuman 

engillik  berishi  tufayli  depozitlarga  to‗lanadigan  foiz  stavkalarini  qarzlarnikidan 

yuqori belgilanmoqda.   

 

 

 

 

 

 

 

 

Bank sektorining ushbu xususiyati bizning modelimizda inobatga olingan va 

depozitlar  xarajat  singari  o‗zgaruvchi  deb  qabul  qilingan.  Banklar  tomonidan 

qilinadigan  xarajatlarni  ko‗rsatish  maqsadida  ularning  operatsion  xarajatlari  va 

doimiy 

kapital 

miqdori 

olindi. 

Natijalarni 

tanlashda 

banklarning 

diversifikatsiyalashuvi  va  har  xil  turdagi  xizmatlarni  amalga  oshirishi  nazarda 

tutildi.  Shu  bilan  birgalikda  umumiy  kreditlar  summasidan  mumkin  bo‗lgan 

qarzlarni  qaytarishdagi  yo‗qotishlar  ajratib  tashlandi.Bu  esa  banklardagi  risk 

darajasini  o‗lchashni  ko‗rsatadi.  Banklar  faoliyati  haqidagi  axborot  ―Bank 

axborotnomasi‖  gazetasidan  olindi.  Keyinchalik  modelni  echish  uchun  ikki 

toifadagi  kompyuter  dasturlaridan  DeaFrontier  va  DEAOS  (online)dan 

foydalandik. Bali 1 dan kam bo‗lgan banklar daromadlarini oshirish imkoniyatiga 

ega.  MasalanABN-AMRO  bankning  bali0,81  va  u  daromadini19%  (1-0,81) 

oshirishi mumkin, degan xulosani anglatadi. 2013 yillik ma‘lumotlarga binoan 20 

ta  bankdan  6  tasi  yuqori  samarador  degan  xulosaga  kelish  mumkin.  Samarqand 

---

67 

 

bankning  samaradorligi  juda  past  ekanligini  (bali  0,55)  ta‘kidlash  mumkin. 

Banklarning  samaradorligini  aniqlashda  ikki  xil  model  qo‗llaganmiz.  MKU 

modelini  qisman  o‗zgartirish  natijasida  bizBCC  modelni  yaratamiz  va  u 

banklarning ko‗lamini inobatga oladi.