Microsoft Word 01 Kishlok xujalik ishlab chikarish iktisodiyoti

13.1. Bahoning iqtisodiy mohiyati va vazifalari 

 

Bozor  sharoitida  baho  alohida  ahamiyat  kasb  etadi.  Chunki  baho  orqali  tovar,  ishlab 

chiqaruvchidan  iste’molchiga  o’tadi.  Shuningdek  xo’jalik  ishlab  chiqarish  harajatlarining 

qoplanishiva foyda olish baho orqali amalga oshadi. Baho – tovar qiymatining puldagi ifodasi bo’lib, 

uning dinamikasi, nisbati va o’zgarishlari asosida qiymat qonuni  yotadi. Qiymat qonuni bahoning 

tovar qiymati atrofidagi harakati qonuniyatini aniqlaydi. Raqobat sharoitida, talab va taklif asosida 

baho va qiymat o’zgarib turadi. Goho baho qiymatdan yuqori bo’ladi va aksincha. Ikkovining teng 

kelishi esa muvozanat bahosini yuzaga keltiradi. Mahsulotga qo’yilgan past baho, odatda uni ishlab 

chiqarish harajatlarining pastligidan kelib chiqadi. 

Erkin  raqobat  sharoitida  baho  me’yoriy  harajatlarga  teng  bo’ladi.  O’tmish  iqtisodchilarning 

ta’kidlashicha,  baho  o’rtacha  ishlab  chiqarish  harajatlari  bilan  aniqlanadi.  Bunday  ta’rifda  baho 

mahsulotga  bo’lgan  talabdan  ancha  uzoqlashadi  va  o’rtadagi  bog’liqlik  yo’qoladi.  Haqiqatda  esa 

mahsulotga bo’lgan talabning ortishi yoki pasayishi mos ravishda bahoni oshiradi yoki pasaytiradi. 

Demak, baho va talab o’rtasida to’g’ri proporsional bog’lanish mavjud. 

Shuningdek, talab o’z navbatida mahsulot taklifi bilan ham bog’langan. Bu bog’liqlik bahoni 

muvozanatlashtiradi  va  ishlab  chiqarish  tarmoqlari  o’rtasida  resurslarni  oqilona  taqsimlashga  olib 

keladi. Muvozanat bahosi, xuddi talab va taklif singari bir qancha omillarga bog’liq bo’ladi. Bozor 

bir  xil  tovar  va  xizmatlarga  turli  xil  baho  darajalarini  o’rnatishni  tavsiya  etadi.  Turli  xaridorlar 

tomonidan sotib olinadigan bir xil tovarlarga turli baholarning o’rnatilishi bahoning diskriminasiyasi 

deyiladi.  Demak,  bahoning  miqdori  tovar  qiymatiga  to’g’ri  proporsional.  Qiymat  qonuni  baho 

harakati qonuni bo’lgani bilan har doim ham va har qanday tovar uchun ham bir xil bo’lavermaydi. 

Bahoda  faqat  tovar  qiymati  emas,  balki  ayirboshlash  sharoitlari,  talab  va  taklif,  bahoning  davlat 

tomonidan  tartibga  solinishi  (boshqarilishi)  ishlab  chiqaruvchi  va  iste’mol  o’rtasida  qiymatning 

taqsimlanishi  ham  aks  etadi.  Shuning  uchun  baho  qiymatning  ko’rinish  shakli  sifatida  namoyon 

bo’ladi. 

Bozor iqtisodiyoti sharoitida qishloq xo’jaligida baho quyidagi muhim vazifalarni bajaradi: 

•

 

 Bahoning hisoblash yoki o’lchash vazifasi. Iqtisodiyotda bahoning turli tizimlari yordamida 

yalpi va  tovar mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan moddiy-pul xarajatlari, sof daromad, foyda 

kabi barcha qiymat ko’rsatkichlari rejalashtiriladi va hisobga olinadi; 

•

 

 Bahoning  rag’batlantirish  vazifasi.  Har  bir  xo’jalikning  mahsulot  sotishdan  oladigan 

daromadi, eng avvalo, tovarning ishlab chiqarish xarajatlariga va bahosiga bog’liq  bo’ladi. Tabiiyki, 

mahsulot bahosining ko’tarilishi shu mahsulotni ishlab chiqarish hajmini ko’paytirishga undaydi; 

•

 

 Bahoning  taqsimot  vazifasi.  Tovarlar  bahosining  o’zgarishi  moddiy  tovarlarni  qayta 

taqsimlash imkonini beradi. Bundan tashqari baho yordamida qo’shilgan qiymatni, sof daromadni va 

---

 

 

259 

 

h.k.larni taqsimlash va qayta taqsimlash amalga oshiriladi, shuningdek kengaytirilgan takror ishlab 

chiqarish va noishlab chiqarish sferasini moliyalashtirish amalga oshiriladi; 

•

 

 Bahoning tartibga solish (boshqarish) vazifasi. Baho orqali ishlab chiqarish va iste’mol, talab 

va takliflar o’rtasida aloqa o’rnatiladi. Mehnat va ishlab chiqarish vositalarining tarmoqlar o’rtasida 

taqsimlanishi ham baho orqali amalga oshadi.