Microsoft Word 01 Kishlok xujalik ishlab chikarish iktisodiyoti

n

n

F

P

F

P

P

)

1

(

...

)

1

(

F)

(1

 

Dqm

2

2

1

+

+

+

+

+

+

=

 

 

Bu yerda: P

1

, P

2

, ……………P

n

 – har yillik daromadning kutilayotgan miqdori, so’m; 

N – yillik daromadlar kutilayotgan davr, yillar soni. 

Masalan,  birinchi  yili  daromad  33000  so’mni,  ikkinchi  66000  so’mni  va    uchinchi  yil 

44000ming  so’mni  tashkil  etgan.  Har  yillik  8%li  stavkada  diskontlangan  qiymat  quyidagiga  teng 

bo’ladi.  

 

m

so

`

122068

34929

56584

30555

)

08

,

0

1

(

44000

)

08

,

0

1

(

66000

)

08

,

0

(1

33000

 

Dqm

3

2

=

+

+

=

+

+

+

+

+

=

 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  qishloq  xo’jaligi  investisiyasiga  bir  qator  omillar  ta’sir  qiladi. 

Shulardan ba’zilarga tovar ishlab chiqaruvchilar ta’sirini o’tkazishi mumkin, boshqalari esa tashqi 

sharoitlarga bog’langan va tovar ishlab chiqaruvchilarga bog’liq emas. Tovar ishlab chiqaruvchilarga 

bog’liq omillarga quyidagilar kiradi: 

•

 

Qishloq xo’jaligi ekinlari hosildorligi va mollar mahsuldorligi;  

•

 

Birinchi navbatdagi investisiya obyektlarini tanlash; 

•

 

Ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish va konsentrasiyalash;  

•

 

Asosiy turdagi  qishloq xo’jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish   texnologiyasi; 

•

 

Investisiya xarakteri: uzoq muddatli, qisqa muddatli; 

•

 

Mehnat unumdorligi darajasi va mahsulot ishlab chiqarish   tannarxi. 

Tovar ishlab chiqaruvchilarga bog’liq bo’lmagan omillarga quyidagilar kiradi: 

•

 

Qishloq xo’jaligi va sanoat mahsulotlari baholari; 

•

 

Kredit uchun foiz stavkasi; 

•

 

Inflyasiya jarayoni ; 

•

 

Qishloq xo’jaligi mahsulotlari  ishlab chiqarishning mavsumiyligi; 

•

 

Baholar nisbatini hisobga olgan holda mahsulotga bo’lgan talab; 

---

 

 

227 

 

•

 

Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini yetkazib berishning muqarrarligi; 

•

 

Mahsulotga qo’yiladigan jahon baholari  

Xo’jalik  faoliyati  obyektlariga  uzoq    muddatli  kapitalning  qo’yilishi,  ular  foyda  olishga  va 

ijtimoiy  samaradorlikka  erishgandagina  o’zini  qoplaydi.  Investisiya  samaradorligining 

ko’rsatkichlarini  hisoblash  ma’lum  bir  davr  davomida  makroiqtisodiy  ko’rsatkichlar  qo’shimcha 

o’sishi  nisbatlariga  asoslanadi.  Umumiy  samaradorlik  ko’rsatkichi  sof  mahsulot  qo’shimcha 

o’sishining shu davrdagi investisiya hajmiga nisbati sifatida aniqlanadi. Bozor munosabatlariga o’tish 

sharoitida,  yuqori darajadagi inflyasiyada bu ko’rsatkich investisiya samaradorligi to’g’risida aniq 

tushuncha  bermaydi.  Shuning  uchun  qishloq  xo’jaligidagi  investisiyani  va  yillar  bo’yicha  yalpi 

daromad dinamikasini taqqoslash maqsadga muvofiqdir. 

Investisiya samardorligi darajasi bevosita ularni moliyalashtirish manbalariga bog’liq. Eng past 

darajadagi  samaradorlik  imtiyozli  investisiya  kreditlarida  kuzatiladi.  Nisbatan  yaxshiroq  iqtisodiy 

natijalarga    davlat  byudjeti  mablag’lari  hisobiga  moliyalashtiriladigan  investisiyalarda  erishiladi. 

Ba’zida kredit mexanizmi orqali  yoki byudjetdan bevosita moliyalashtirish vositasi sifatida davlat 

tomonidan  investisiyaga  ajratilgan  mablag’lar  maqsadli  foydalanilmasdan,  balki  ish  haqi  uchun 

to’lovlarga, ilgari olingan kreditlarni qoplashga va moliyaviy aktivlar bilan bo’ladigan operasiyalarga 

ham ishlatilish hollari uchrab turadi. 

Investisiyaning qaytarilishi olingan foydani investisiyaning umumiy hajmiga bo’lib topiladi va 

foizlarda ifodalanadi. 

 

100

*

uh

 

Iqd

I

F

=

 

               

Bu yerda: Iqd – investisiyaning qaytarilish darajasi, % ; 

           F  -  foyda, so’m; 

           Iuh – investisiyaning umumiy hajmi, so’m. 

Investisiyaning  qaytarilish darajasi kredit uchun foiz stavkalari bilan taqqoslanadi. Bu holda, 

agar investisiyaning qaytarilish darajasi kredit uchun foiz stavkasidan yuqori bo’lsa unda tovar ishlab 

chiqaruvchining  kapital qo’yilmalar miqdorini ko’paytirishi maqsadga muvofiqdir. 

Kapitalning me’yoriy samaradorligi va investisiyaning me’yoriy samardorligi bir-biridan farq 

qiladi.  Kapitalning  me’yoriy  samaradorligi  -  bu  qo’shimcha  mablag’ning  bir  so’midan  keladigan 

qaytim.  Investisiyaning  me’yoriy  samardorligi  –  bu,  kapital  tovarning  taklifi  baholari  va  talabi 

baholari  o’rtasidagi  muvozanat  o’rnatilganda,  kredit  uchun  foiz  stavkasidir.  Foiz  stavkasi  qancha 

yuqori bo’lsa, kreditga talab shuncha past bo’ladi. Boshqa tomondan, foiz stavkasi qancha past bo’lsa, 

kreditning taklifi shuncha yuqori bo’ladi.