Mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

3. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va vazifalari 

 

---

Iqtisodiyot  nazariyasi  fanining  predmetini  aniqlashga  oid  masalaning  yechimi  juda 

murakkab  boʻlib,  bu  haqda  oʻtmishda  ham,  hozir  ham  turli  olimlar  har  xil  fikrlar  bildirib 

kelmoqdalar. 

Masalan,  Aristotel  bu  fanni  uy  xoʻjaligini  boshqarish  qonunlari  toʻgʻrisidagi  fan  deb 

qaragan  boʻlsa,  merkantilistlar,  fiziokratlar  va  ingliz  klassik  iqtisodiy  maktabi  vakillari  unga 

boylik  toʻgʻrisidagi,  uning  manbalari  va  koʻpaytirish  yoʻllari,  boylikni  ishlab  chiqarish, 

taqsimlash,  ayirboshlash  va  iste’mol  qilish  toʻgʻrisidagi  fan  deb  qaradilar.  Keyingi  paytda 

mazkur  fanni  xalq  xoʻjaligi,  ijtimoiy  xoʻjalik  toʻgʻrisidagi  fan  deb  ham  hisoblamoqdalar. 

Ayrimlar  iqtisodiyot  nazariyasi  fanini  moddiy  hayotiy  vositalarni  ishlab  chiqarish  va 

ayirboshlashni  boshqarish  qonunlari  toʻgʻrisidagi  fan  deb  koʻrsatadilar.  A.Marshall  esa 

iqtisodiyot  nazariyasi  (siyosiy  iqtisod)  fanining  predmeti  insoniyat,  jamiyatning  me’yoridagi 

hayotiy faoliyatini tadqiq qilishdan iborat, deb yozadi. 

Iqtisodiyot nazariyasi fani siyosiy iqtisod nomi bilan yuritilgan davrda qator darsliklarda 

va  ayrim  asarlarda  uning  predmeti  moddiy  ne’matlarni  ishlab  chiqarish  jarayonida  kishilar 

oʻrtasida sodir boʻladigan munosabatlarni oʻrganishdan iborat, deb koʻrsatilgan edi. 

AQSH  va  boshqa  ba’zi  bir  mamlakatlardan  kirib  kelgan  «Ekonomiks»  darsliklarida 

(iqtisodiyot  nazariyasi  «Ekonomiks»  deb  yuritilgan  darsliklarda)  bu  fanning  predmeti 

kishilarning moddiy ehtiyojlarini toʻlaroq qondirish maqsadida cheklangan resurslardan samarali 

foydalanish muammolarini tahlil qilish, kishilarning iqtisodiy hulq-atvorini oʻrganishdan iborat, 

deb koʻrsatilgan. 

Bozor iqtisodiyotiga oʻtilayotgan hozirgi davrda Rossiya Federatsiyasida chiqarilayotgan 

turli  iqtisodiyot  nazariyasi  darsliklarida  bu  fanning  predmeti  boʻyicha  bir-biriga  yaqin  boʻlgan 

ta’riflar berilmoqda (1-jadval).