Ишлаб чиқаришнинг метрологик асослари

“Har  qanday  fan  o’lchashdan  boshlanadi,  aniq  fanni 
o’lchovsiz tasavvur qilib bo’lmaydi”.
 
U.  Кelvin  esa  o’lchash  to’g’risida  shunday  degan;  “Har 
qanday  narsa  uni  qay  darajada  o’lchanish  darajasi  orqali 
aniqlanadi”. 
Galilio  Galiley  o’lchash  fanini  va  uning  mohiyatini  juda  chuqur 
anglagan  va  shunday  degan  edi: 
“O’lchash  mumkin  bo’lganini 
o’lchang, mumkin bo’lmaganiga esa imkoniyat yarating”. 
Filosoflarning 
talqinicha 
fizikaviy 
xossalar, 
jarayonlarni 
tekshirish,  o’rganishda  eng  asosiy  yo’l  (metod)  o’lchashlar 
hisoblanadi. 
Texnik  sohasida  esa  o’lchashlarning  ahamiyati  texnologik 
jarayonlarni  boshqarish,  mahsulotning  yuqori  sifatliligini  ta’minlash, 
ob’ektni boshqarish, nazorat qilish bo’yicha informasiya hosil qilinishi 
bilan belgilanadi. 
Endi  esa  o’lchashlarni  fanda  tutgan  ahamiyati  (roli)  to’g’risida 
to’xtalamiz.  O’lchashlar  haqidagi  fanning  tarixi  minglab  yillarni 
tashkil  etadi.  Xalq  xo’jaligida,  ishlab  chiqarishda  qo’llanilayotgan 
murakkab  tizimlarning  yaratilishi  o’z  navbatida  xususan  metrologiya 
va  o’lchashlar  texnikasining  har  xil  sohalarini  rivojlanishi  istiqbolini 
ochib bermoqda.  
Hozirgi  kunda  o’lchash  jarayonlarini  avtomatlashtirilishi, 
kompyuterlashtirilishi  va  zamonaviy  texnologiyalarning  ishlatilishiga 

---

 
19 
faqat programmalashtirilgan tizimga tayangan holda erishish mumkin. 
Zamonaviy  metrologiyaning  rivojlanishida  murakkab  empirik 
(tanlash,  ilg’ash)  metodlarini,  ehtimollik  nazariyasiga  tayangan  holda 
statistik  metodlarini  qo’llanilishi  katta  o’rin  tutmoqdaki,  bu 
metrologiyaning ilmiy asoslarini tashkil etadi. 
Ilmiy  tadqiqot  o’tkazishda  yoki  ishlab  chiqarishda  biror 
o’lchashni  amalga  oshirish  uchun,  avvalo:  1)  nima  o’lchanishi  kerak 
yoki  o’lchash  ob’ekti  aniqlanishi  kerak  va  u  ob’ekt  qanday  fizik 
kattaliklar  orqali  xarakterlanadi;  2)  qanday  vosita  yordamida 
o’lchanadi, ya’ni talab etiladigan natijaga erishish uchun eng optimal 
(maqbul)  variantli  o’lchash  vositasini  ishlatish  zarur  va  nihoyat;  3) 
o’lchash  qanday  aniqlikda  olib  borilishi  zarur.  Boshqacha  qilib 
aytganda, dastavval o’lchash masalasi aniq belgilanib olinishi kerak. 
O’lchashlar  sanoatning  qaysi  sohasida  elektro-energetikadami, 
mexanika  sohasidami,  tibbiyot  sohasidami,  ilmiy  izlanishdami  va 
xokazo  kattaliklarni  o’lchash  aniqligiga  qo’yiladigan  talablarni 
umumlashgan holda ma’lumotlar orqali berilishi mumkin. 
O’lchashlarni yuqoridagi majmui albatta yuqori darajada tashkil 
etilgan  va  zamonaviy  asboblar  infrastrukturasi  bilan  jihozlangan 
milliy  o’lchash  tizimi  yordamida  hamda  o’lchashlar  birliligini, 
ularning ishonchliligini aniqligini ta’minlash shartlari bajarilishi bilan 
amalga oshirilishi mumkin.