Ma’ruza-1 : Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning hozirgi zamon mazmuni tarkibiy tuzilishi va vazifalari

energiya ishlab chiqarish tsikllari 

ta’limotiga hech qanday 

e’tiroz bo’lmasligi kerak. CHunki u bu g’oyani bevosita amalistdan kelib chiqqan 

holda  (N.N.Kolosovskiy o’zining  asl  kasbi  bo’yicha  muhandis-iqtisodchi 

bo’lgan)yaratgan. 

 N.N.Kolosovskiy o’z davrida qora metallarning  metallurgiya tsikli, rangdor 

metallar, mashinasozlik, neft-gaz-kimyo, agroindustrial, o’rmon-yog’och-tsellyuloza 

kabi 8 ta asosiy energiya ishlab chiqarish tsikllarini ajratgan. Hozirgi kunda ularning 

soni 20 ga yaqinni  tashqi qiladi.     

---

 

18 

 Shunday qilib, HICHMlarning ilmiy nazariy asoslari taniqli olim Nikolay 

Nikolaevich Kolososvkiy tomonidan yaratildi. U ushbu masalani   iqtisodiy 

rivojlantirish muammolari bilan bog’liq ravishda o’rgandi. Umuman olganda, 

N.N.Kolosovkiyning bunday dunyoqarashiga uning transport (temir yo’l transporti) 

muhandisi ekanligi va geografiya uchun an’anaviy ahamiyatga ega bo’lgan kompleks 

yondashuvining uyg’unligi asos bo’ldi; "hudud + kompleks" ishlab chiqarishning 

hududiy birikmalari yoki majmualarini (komplekslarini)  tashkil etadi. 

CHindan  ham  kompleks-majmuaning  ilmiy-amaliy  ahamiyati  katta. 

CHunonchi, u: 

-   tabiiy sharoit va tabiiy resurslardan atroflicha foydalanish; 

-   ishlab chiqarishni mumkin qadar chiqindisiz yo’lga qo’yish; 

-   ishlab chiqarishni tizim-tarkib asosida hududiy  tashkil qilish; 

- iqtisodiy geografiya va uning asosiy tushunchasi bo’lgan iqtisodiy rayonlarni 

o’rganish; 

- iqtisodiy rayonlar xo’jaligi tarkibini qayta qurish va boshqalarda 

ahamiyatlidir. 

  

Dastlabki iqtisodiy rayonlar joylarda yirik elektr stantsiyalar qurish va 

ularning ta’sir doirasini aniqlash nuqtai nazaridan energetika, energiya ishlab 

chiqarish rayonlar deb atalgan. Keyinchalik bu rayonlarda xo’jalik tizimining bir 

tomonlamaligiga yo’l qo’ymaslik, mahalliy sharoit va imkoniyatlardan to’laroq 

foydalanish, aholi ehtiyojlarini qondirish, transport harajatlarini qisqartirish va 

ortiqcha,  tashqi jihatdan nomaqbul, uzoq masofadagi transport qatnovlarini 

kamaytirish kabi omillarni e’tiborga olib, iqtisodiy rayonlar xo’jaligini kompleks 

ravishda  tashkil  etishga ustuvor ahamiyat berildi