“byudjet hisobi va g’aznachilik”fakulteti “elektron tijorat va raqamli iqtisodiyot” kafedrasi

Davlat-fuqarolarga (G2C / C2G)
Endi  fuqarolarga  axborotni  etkazish  asosan  ommaviy  axborot  vositalari 
orqali amalga oshiriladi va tartibsizdir.  Odamlar kerak bo'lganda kerakli hujjatlar 
bilan  tanishish  imkoniga  ega  emaslar.  Elektron  hukumat  tizimi  fuqarolarga 
quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:
­
shet  elda  yashovchi  odamlar  o'z  vatanlari  ishlarida  qatnasha  oladilar. 
Elektron hukumatning joriy etilishi mavjud onlayn fuqarolar forumlari va elektron 
murojaatlarni  rivojlantirishga  yordam  beradi.  Saylovlarni  tashkil  qilish  uchun 
Internet  (saylovchilarni  onlayn  ro'yxatdan  o'tkazish,  natijalarni  e'lon  qilish,  ovoz 
berish  jarayonini  soddalashtirish  uchun  Internet  tarmog'idan  foydalanish)  yanada 
kengroq  qo'llaniladi.  Onlayn  saylovlar  odamlar  uchun  qulay  bo'lgan  moslamadan 
foydalangan holda deyarli har qanday joyda ovoz berish imkoniyatini beradi.
Electronic  «elektron  hukumat»  juda  keng  doiradagi  texnologiyalarga 
asoslanadi (2-rasm).
1-rasm. Elektron hukumat arxitekturasining tarkibiy qismlari

---

40
Telekommunikatsiya  infratuzilmasi,  idoralararo  elektron  aloqalar  muhiti, 
shuningdek, apparat va dasturiy ta'minot bilan jihozlangan texnologik infratuzilma 
quyi pog'onalarda joylashgan.
Aholi  va  tashkilotlarga  xizmat  ko'rsatishning  amaliy  tizimlari  va  tizimlari 
yuqori darajalarning asosini tashkil etadi.
Axborot  xavfsizligi  tizimlari  va  integratsiya  tizimlari  federal  hokimiyat 
organlarining samarali ishlashini ta'minlovchi tarkibiy qismlardir.
Elektron hukumat tomonidan hal qilinishi kerak bo'lgan muammolardan biri 
raqamli tengsizlikdir. Uning mohiyati quyidagicha:
˗
  aholining  katta  qismi  uchun  axborot  jamiyatidan  foydalanish  imkoniyati 
bo'lgan axborot savodxonligi pastligi;
Required Talab qilingan tarkib ona tilida mavjud bo'lmasligi mumkin (veb-
saytlarning 75% ingliz tilida yozilgan);
˗
  mavjud  ma'lumotlarni  qidirish  tizimlari  boy  odamlarning  ehtiyojlariga 
yo'naltirilgan;
- Internetda  aholining  kam  ta'minlangan  qatlamlarining  shahar  va  qishloq 
aholisining ma'lumot so'rovlari sust taqdim etilgan;
˗
 chekka hududlarda axborot xizmatlariga aloqa kanallari zaif;
-  kam  ta'minlangan  odamlarning  madaniyat  va  fan  markazlariga  kirish 
imkoniyati cheklangan;
˗
  kam  ta'minlangan  aholi  uchun  apparat  va  dasturiy  ta'minotlar  hali  ham 
qimmat;
-
Internet  xizmatlarining  afzalliklari  haqidagi  ma'lumotlar  asosan 
Internetda taqdim etiladi, ammo ko'pchilik foydalana olmaydi.
Shubhasiz,  birinchi  navbatda,  Internetga  kirish  jamiyatning  yanada  ko'proq 
qatlamlariga  ega.  Hatto  gullab-yashnagan  Britaniyada  ham  Internetga  ulangan 
uylarning 60 foizi badavlat fuqarolarga tegishli.
Hozirgi  kunda  dunyo  aholisining  40%  dan  ko'prog'i  Tarmoq  manbalaridan 
foydalanish  imkoniyatiga  ega  emasligini  ko'rsatadi  tarmoqqa  ulangan  ko'plab 
odamlar  kerakli  manbalardan  foydalanishga  urinib,  til  to'sig'iga  duch  kelishlarini 
ko'rsatadi.  Internet  manbalarining  aksariyati  ingliz  tilida  so'zlashadigan  odamlar 
uchun mavjud.
Ijtimoiy  mavqei  past  bo'lgan  odamlar  kompyuterlardan  va  shaxsiy 
kompyuter  mashg'ulotlaridan  kamroq  foydalanishadi.  Shuning  uchun  elektron 
ishtirokchilarni  qo'llab-quvvatlash  (e-inclusion)  elektron  hukumatning  asosiy 
vazifasi bo'lib qolmoqda.
" e-inclusion" tushunchasi quyidagilarni o'z ichiga oladi:
­
barcha fuqarolarni axborot jamiyatiga kiritish;
­
barcha fuqarolarga samarali va oshkora xizmatlar ko'rsatish;
­
axborot xizmatlaridan foydalanish orqali fuqarolarga yordam ko'rsatish;
­
axborotni samarali boshqarish va uni fuqarolarga taqdim etish;
­
fuqarolarni axborot jamiyatining yutuqlari bilan tanishtirish;
­
ijtimoiy va madaniy tenglikni yaratish.
Jamiyatning turli sohalarida ma'lumotlardan teng foydalana olish imkoniyati 

---

41
mavjud, bu esa universal elektron ishtirokni oldini oladi.
Raqamli tengsizlik alohida davlatlar darajasida ham, umuman olganda ham 
namoyon bo'ladi. Masalan, davlat xizmatlari uchun onlayn to'lovlar mamlakatlarni 
toʻliq
 qamrab olmagan.
Elektron  hukumatni  joriy  etish  bu  katta  moliyaviy  xarajatlar  va  ma'muriy 
harakatlar  talab  qiladigan  murakkab  tashkiliy,  iqtisodiy,  texnologik  va  ijtimoiy 
jarayondir.  Milliy  loyihalarni  amalga  oshirish  uchun  katta  xarajatlarni  hisobga 
olgan  holda,  elektron  hukumatni  rivojlantirish  strategiyasini  to'g'ri  aniqlash 
muhimdir.  Ushbu  sohadagi  qiziqarli  izlanishlardan  biri  bu  2010  yilgacha  Evropa 
Ittifoqida  elektron  hukumatni  rivojlantirish  siyosatini  belgilash  bo'yicha 
mutaxassislarning  so'rovlariga  asoslangan  holda  (33  mamlakatdan  403  kishi) 
onlayn  ravishda  "Elektron  hukumat  bo'yicha  sizning  ovozingiz,  onlayn  jamoat 
konsultatsiyasi"  ma'ruzasi.  .  So‘ralganlarning  48  foizi  davlat  organlari,  25  foizi 
tadbirkorlik sub’ektlari, 13 foizi akademiklar (universitetlar, institutlar) va 6 foizi 
nodavlat tashkilotlari.
Gartnerning xalqaro tajribasi va ekspert baholari shuni ko'rsatadiki, bugungi 
kunda  hukumat  "bir  darcha"  tamoyili  asosida  ishlaydigan  Internet-portallarni 
yaratishda  katta  miqdordagi  mablag'ni  sarflashi  shart  emas.  Fuqarolar  davlat 
ma'lumotlari va xizmatlariga to'g'ridan-to'g'ri biznes sahifalariga tegishli bo'lgan va 
juda  mashhur  bo'lgan  ijtimoiy  tarmoqlardagi  o'zlarining  sahifalaridan  kirishni 
xohlashadi. Hukumat faqat ushbu tarmoqlarni ulashi va ulardan xizmatlarni taqdim 
etishda  vositachilar  sifatida  foydalanishi  kerak,  bunda  asosiy  faoliyati  jamoat 
foydalanishi va sharhlari uchun dastlabki hukumat ma'lumotlarini ochib beradigan 
infratuzilmani  yaratishga  qaratiladi.  Hamkorlikning  bunday  shakllari  juda  foydali 
bo'lishi  mumkin  va  elektron  hukumatni  yaratish  jarayonini  sezilarli  darajada 
tezlashtiradi.