Ijtimoiy iqtisodiy fanlar

Download 3,48 Mb.

Pdf ko'rish

bet	3/10
Sana	01.01.2022
Hajmi	3,48 Mb.
	#305316

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Bog'liq
1-GICHT fanidan maruza matn 2021 AIQI 68119

yo`qotishlarni xamma turini uzluksiz bartaraf qilish

– ya’ni menejment kontseptsiya

sidir.

Qisqacha tarixi:

Bizga ma’lumki dastlabki mashina ishlab chiqarish jarayonlari

hozirgidan deyarli butkul farq qiladi.

1

Т. Луйстер, Д. Теппинг. Бережливое производства: от слов к делу. Перевод с английского. М.2008. стр

Misol uchun umumiy holda gapiradigan bo`lsak sifat tushunchasi deyarli bo`lmagan

ammo yillar o`tib insoniyat yo`li bilan yaratilgan avto mashinalar olamni larzaga soldi bir

so`z bilan aytganda barcha e’tibor sifat nazoratiga yo`naltirildi.

Ko`p o`tmay lean manufacturing tushunchasi 1990- yillarda kirib keldi, uni birinchi

bo`lib Tayota kompaniyasi amalda qo`lladi.

Tayota korporatsiyasi o`z oldiga qo`ygan maqsadlariga to`la qonli erishdi va jahon

bozorini Tayota rusimli xar-hil turdagi mashinalar bilan egalladi buning asosiy negizida uning

oldiga qo`ygan maqsad bo`ldi.

Tejamkor bajarish to`g’ri narsani to`g’ri vaqtda o`z jo

yida tez va samarali bajarishdan

iborat hamda ular ushbu so`zni o`zlariga shior qilib oldi.

Tejamkor ishlab chiqarish ishdagi mukammallikni egallash, xarajatlarni kamaytirish,

rangbaranglik bilan hamnafas bo`lish, o`zgarishlarni ochiq ko`ngillik bilan kutib olishdan

iborat.

Tayota kompaniyasi muxandislari shunga ishonganki agar ular ushbu tamoyillarni

jarayonga olib kelsa ko`zlangan maqsadlarga erishiladi.

Mahsulot sifatli va barqaror bo`lishi uchun ushbu sanab o`tilganlardan aynan

o`zgaruvchanlik va rangbaranglik alohida o`rin tutadi.

1999-yilda muhandislar Spear va Bowen Tayota DNA kompaniyasini 4 ta harakteristik

qoidalarni aniqladi.

1. Qoida mukammal jarayon vaqt va daromad uchun barcha ish yuqori darajada

takomillashtiriladi.

2. Xar-bir haridorni jalb etadigan aloqalar to`

g’

ridan-to`

g’

ri amalga oshirilishi kerak.

3. Mahsulot yoki servis hizmatlari oynasi oddiy va to`

g’

ri bo`lishi kerak.

4. Har qanaqangi bajariladigan ishlar ilmiy metod bo`yicha bajarilishi kerak, yo`l

boshlovchi murabbiy qo`l ostida iloji bo`lsa yuqori tekshiruvlar ostida.

Mah

sulot bozorda o`z o`rnini topishi uchun undagi “longevity ” ya’ni uzoq muddat

yaroqlik muhim o`rin tutadi.

Korhonadagi ishchi h

odimlarni kayfiyatiga ijobiy ta’sir qiladi shu bois ushbu ikki

tamoyil ham hamisha ustuvor bo`lmo

g’

i darkor.

Tejamkor ishlab chiqarish mehnat sarfini kamaytirishga, yangi mahsulotlarga ishlov

berish muddatini qisqartirishga, mahsulot tayyorlash muddatini qisqartirishga, ishlab

chiqarish va saqlaydigan maydonni qisqartirishga, buyurtmachiga mahsulotni yetkazib

berishni kafolatlashga hamda eng arzon narhda yuqori sifatga yordam beradi.

Tejamkor ishlab chiqarishni asosiy ta’rifiga b

iznes-strategiya, yo`qotishni oldini olishga

intilish, hizmat ko`rsatish hamda mijozni buyurtmasi orasidagi vaqtni kamaytirish, odamlarga

iltifot ko`rsatish printsiplarini qo`llanishi, avtonomizatsiya va “aniq vaqtda” bundan tashqari

biznes jarayonlar, inson resurslar soniga kamroq talab, asosiy mablag’ (biror ishga sarf

qilingan pul), ishlab chiqarish uchun joy, xamma bosqichlarga vaqt va materiallar kiradi.

Tejamkor ishlab chiqarishning asosiy printsiplariga quyidagilar kiradi:

➢

Aniq bir mahsulotni qiymatini belgilash. (Qiymat- bu buyurtmachi xaq t

o’

laydigan

mahsulot)

➢

Mahsulot qiymatini belgilash oqimini tuzish.

➢

Mahsulot qadr-qimmatini

yaratishni uzluksiz oqimini ta’minlash.

➢

Istemolchiga mahsulotni cho`zishga (uzatishga) imkon berish.

➢

Barkamollikka intilish.

➢

Juda yaxshi sifat (birinchi ko`rsatish bilan topshirish, nuqsonsiz tizim, muammoni

boshlanish sabablarini aniqlash va xal qilish);

➢

Tadbirkorlik, uddaburonlik, moslashuvchanlik;

➢

Buyurtmachi bilan uzoq muddatli aloqani o`rnatish (axborotlar, sarf (harajat) va xavf-

xatarni bo`lish (bo`linish) yo`llari);

➢

Samoorganizatsiya, rivojlanish jarayoni, moslashuv, ko`nikuv

Tejamkor ishlab chiqarish istemolchiga yuqori orientir olish hamda har bir xodimni ish

jarayonidagi biznesga jalb qiladi.

Tejamkor ishlab chiqarish mafkurasi bu:

➢

Asosiy maqsadi

–

ishlab chiqarish orqali materialni o`tish tezligini oshirish.

➢

Yo`qotishlar

–

istemolchi uchun ahamiyat kasb etmaydigan hamma faoliyat.

➢

Asosiy vazifasi

–

kompaniyani bir martalik aktsiyasini yaxshilashga o`tkazish emas

balki, maqsadi ishlab chiqarish iqtisodiyotini boshqarishni o`rganish.

➢

Asosiy urg’usi

–

yangi jihozlarni sotib olish emas balki ishlab chiqarishni tashkil qilish.

➢

Xarakatlantiruvni asosiy kuchi

–

ishlab chiqarish xodimlari.

➢

Boshqaruvni asosiy usullari

–

boshqaruv o`zgarishini va xodimlarni jalb qilish

muhitlarini qo`llab-quvvatlovchilarni tashkil qilishni kerakligi.

Tejamkor ishlab chiqarishning vositalariga - Umumiy ishlab chiqarish xizmati jihozlari

(Total Productive Maintenance

–

TPM), Jarayonlarni standartlashgan tartibi (Standard

operating procedure

–

SOP), 5 S tizimi, Kayzen (kaizen)

—

uzluksiz takomillashtirish,

«Poka

— yoke» («hatodan ximoyalanish», «защита от дурака») va boshqalar kiradi.

Umumiy ishlab chiqarish xizmati jihozlari (TPM)

–

Jihozlarni tayyorlash jarayoniga

ko`maklashishga hamma xodimlarni jalb qilish.

TPM asosiy printsiplariga quyidagilar kiradi:

Jihozlarning holati ishchilarning madaniyatiga bog’liq,

Xizmat va ish ajralmas bir bo`lak.

Buzilishsiz ishlashni asosi

– jihozlar uchun sog’lomlashtirish

-profilaktikasini kompleks

tadbiri.

Hizmat ko`rsatishga xamma shug’ullanadi

(boshliqdan tortib usta va operatorgacha).

Jarayonlarni standartlashgan tartibi (Standard operating procedure-SOP) - bu

qadam-baqadam har qanday ishlab chiqarish jarayonini bajarilish ketma-ketligini

ko`rsatuvchi hujjat.

Bu og’zaki yo`riqnomalarni yozmalariga almashtirish, chunki og’zaki yo`riqnomalarni

unitishadi yoki noto`g’ri talqin qilinadi –

SOP, SOP yo`riqnomada ko`rgazmali belgilar,

rasmlar, sxemalar, suratlardan foydalanib uni oson tushunadigan va kam vaqt talab qiladigan

holatga

keltirish,

SOP

yo`riqnomalari

doimiy

ravishda

bajariladigan

jarayon

operatsiyalarining o`zgarishi bilan moslashib borish kerak, SOP ni ishlab chiqishda

ishchilarni unga jalb qilish kerak, shunda u ishonchli va haqiqatdan yiroqlashmaydi.

Tejamkor ishlab chiqarishni ishlab chiqarish korxonasiga taqdim qilishda o`ziga xos

hatolari ham mavjud. Bularga:

1. LEAN tizimini taqdim qilishda rahbariyatni o`rnini tushunmaslik.

2. «Tizimlar»ni tuzilishi, zarur o`zgarishga ega emaslik.

3. «Asossiz» joriy qilishni boshlash.

4. Ish joyini o`zgartiradi lekin odat tusini o`zgartirmaydi.

5. Hamma o`zgaradi (mahlumotlar to`plash), lekin hech qachon javob bermaydi.

6. «Paralitik tahlil» (doimiy takomillishtirish bilan, tugammas holat tahlili)

7. Yordamsiz eplamoq.

Bunda yana bir narsani aytish joyizki, insonlarni istehdodi va aql idrokini to`la

qo`llashni o`zi yetarli emas.

Tejamkor ishlab chiqarish usullariga quyidagilar kiradi.

Tejamkor ishlab chiqarishda o`ziga xos zamonaviy usullari mavjud bo`lib, ushbu usullar

ishlab chiqarishni yanada takomillashtirishga yordam beradi. Bularga misol tariqasida JIT,

Heijunka, Pull, Kanban usullarini ko`rib chiqamiz.

Aniq vaqtda (just-in-time, JIT)

–

ishlab chiqarish jarayonida vaqtni qisqartish usuli,

bunda materiallar, xizmat ko`rsatish va boshqa resurslar faqat ular zarur bo`lgandagina

(ehtiyoj tug’ilganda) taqdim etiladi.

JIT tizimi quyidagilarga yordam beradi:

➢

Mahsulot (partiya, bir to`p tovar) hajmini iqtisodiy foyda keltiradigan darajaga

qisqartirish.

➢

Inson resurslari sonini, materiallar va jihozlar miqdorini tartibga keltirish.

➢

Mahsulotni “davomiyligi” –

ishlab chiqarish jarayonini unumdorligi kelgusidagi

amalga oshiriladigan xarakatni ehtiyoji bilan belgilash.

➢

Mahsulotni holati va uskunalarni bandligini nazorat qilishni audio-vizual vositalaridan

foydalanish.

➢

Mahsulotni (o`zgarishi) bir joydan boshqa joyga siljishi yuzasidan boshqarish bo`yicha

qaror qabul qilish jarayonini iloji (imkoni) boricha ancha quyi darajaga ko`chirish.

“Aniq vaqtda” tizimining maqsadi

–

mahsulotni yetkazib berish vaqti, ishlab

chiqarish siklini kamaytirish, resurslarni tejash, kam harajat hamda yuqori sifatga erishishda

yo`qotishlarni xamma turini oldini olishga yordam beradi.

«Aniq vaq

tda» (just in time, JIT) kontsеptsiyasining 8

qoidasi:

Mahsulot

– kеrakli ma

hsulot;

Sifat

– kеrakli sifat;

Qiymat

– narxning kеrakli darajasi bilan;

Istе'molchi – istе'molchiga kеrakli;

Miqdor

– kеrakli miqdorda;

Vaqt

–

o`z

vaqtida еtkazib bеrilishi kеrak;

Joy

– kеrakli joyga;

Pеrsonifitsikatsiya –

xar bir buyurtma uchun xizmat ko`rsatish tizimi ishlab chiqiladi

Ishlab chiqarishni bir tekis holatga keltirish (Heijunka) (Leveling-tekislash) -

Shunday bir ishlab chiqarish tizimiki, ishlab chiqarishni band qilishda yuzaga keladigan

buzilishlarni bartaraf etishga, shuningdek ortiqcha ishlab chiqarish (tovarlarni xarid quvvati

talabidan ortiqcha ishlab chiqarishni mustasno etishga qaratilgan. Ishlab chiqarishni ketma-

ketligi yoki navbatma-navbat amalga oshirilishi) va tizimda muvozanatni saqlab turish bilan

chambarchas bog’liqdir. Vaqtni belgilangan davri mobaynida mahs

ulotni turlari va hajmini

bir tekisga keltirish uchun qo`llaniladi. Yaponcha atamasi

–

Xeydzunka.

Uzaytirish, (cho`zish, uzatish) (Pull)

–

ishlab chiqarish tizimi bo`lib, bunday oqimda,

ya’ni ishlab chiqarishda uzluksizlik usulida, yuqorida turgan ta’minlo

vchi (etkazib beruvchi)

yoki ichki yetkazib beruvchi agar quyida turgan iste’molchi (yoki ichki iste’molchi), unga bu

haqida xabar bermagunga qadar hech narsa ishlab chiqarmaydi. Orqaga qaytish holati deb

ataladi.

Pull

–

kerakli miqdorda kerakli mahsulotni faqat (ichki yoki tashqi) buyurtmachi

talabiga binoan ishlab chiqarish. Boshqacha qilib aytganda, buyurtmachini signalisiz

(jarayonni, ishchi va kim bo`lsa xam) mahsulotni ishlab chiqarish operatsiyasini

boshlamaslik.

Uzaytirish (Pull) printsipiga ko`ra

–

bu printsip, ishchilar ichki buyurtmachini

buyrug’isiz ishni boshlamaydi.

В.В.Глухов, Е.С. Балашова, ПРОИЗВОДСТВЕННЫЙ МЕНЕДЖМЕНТ АНАТОМИЯ РЕЗЕРВОВ LEAN

PRODUCTION, учебное пособие, Санкт

П. Москва. Краснодар. 2008.

Turtib chiqarib yubormoq (Push)

–

mahsulot ishlab chiqarish tizimi bo`lib, bunda

iste’molchini ehtiyoji hisobga olinmagan holda mahsulot kelgusi operatsiya (xar qanday ish

faoliyati) ni amalga oshirish uchun o`tkazib yuboriladi. Cho`zish, uzatish, o`tkazish so`zi

aksini anglatadi.

Kanban (kanban)

–

yorliq (kartochka-

ta’minot varaqasi) materiallarni miqdori, ularga

bo`lgan talab va kelgusi texnologik jarayonga ularni o`tkazish uchun ko`rsatma (yo`llanma,

yo`l-yo`riq) beradi. Ya

’

ni Kan

so`zi “kuzatish“ va

ban

“karta“ degan ma’noni anglatadi.

Kanban “kuzatish kartasi” ham deganidir.

Kanban quyidagi holatlarda qo`llaniladi:

➢

to`ldirilishi lozim bo`lgan, bo`sh turgan konteynerlarni belgilash;

➢

to`la holdagi konteynerlardagi detallarni miqdorini belgilash;

➢

talab etilayotgan (qilinayotgan) detallarni belgilash;

➢

mahsulotni, kelgusi operatsiyani amalga oshirish uchun, o`tkazish zarurligini

belgilash;

➢

ortiqcha mahsulot ishlab chiqarishini nazorat qilish;

➢

tartib-

intizom va havfsizlikka rioya etishni ta’minlash;

➢

ishlab chiqarishni umumiy madaniyatini oshirish.

Kanban tizimi yana bir maqsadi zaxirani kamaytirishga intilib, ishlab chiqarishdagi

muammoni hal qilish va ko`rsatish usulidir.

Yaponchadan Andon

so`zini tarjima qilganimizda “cho`ntak fonari” degan ma’

noni

anglatadi. Qadimiy Yaponiyada andon mayoq olovi sifatida hizmat qilgan. Lekin hozirgi

kunga kelib andon ishlab chiqarishda kuzatuv (vizual) nazorat va signal yuboruvchi uskuna

sifatida ishlatilib kelinmoqda. Bu maqolani o`qish chog’ida sizlarda savol tug’ilishi turgan

gap: nima uchun oddiygina qilib “signalizatsiya tizimi” yoki “signal yuborish vositasi” deb

qo`yaqolmasdan andon deyiladi? Shu kabi savollarga quydagicha javob beramiz: bu termin

butun jahonda qabul qilingan. Har qanday chet ellik boshqaruvchi yoki mutaxasis andon

deyilsa signal tizimi deb tushintirishdan osonroq tushinib oladi.

Boshqa manbaada andon

–

bu rahbariyatni habardor etish, texnik

– ta’mirlash hizmat

ini

taminlash va ish jarayoni paytidagi sifat buzilishi yoki boshqa nuqsonlar yuzaga kelganda

ishchilarni habardor qilinishiga aytiladi.

Barcha tashkilotlar tejamkor ishlab chiqarishni tanlagan yoki lean uslubini qo`llaganlar

bitta umumiy maqsadni ko`zlaganlar: ularning barchasi muammolarni topish maqsadida

qo`llaydilar. Ular tushinishadiki aniqlangan muammogina bartaraf qilinishi mumkin. Bir

muammoni hal etgandan so`ngina keyingisiga o`tish lozim. Doimiy takomillashtirish

(yaxshilanish) tejamkor ishlab chiqarishning bir bo`lagidir.

Andon tizimi doimiy yaxshilanib borish uchun xizmat qiladi, bu esa uning asosiy

maqsadi. Andon tizimining ishlash jarayoni judaham oddiy. Moammo, nosozlik yuzaga

kelgan zahoti ishchi tugmachani ezish, ipdan tortish, lampochkani yoqish kabi usullardan

foydalanib signal beradi. Usta, tuxtatuvchi, logistik xizmat vakili yoki bo`lmasa boshqa bir

inson signalga qarab zudlik bilan yetib keladi va ishchiga muammoni hal qilishda yordam

beradi.

Shulardan kelib chiqib Andon - b

u…..

1. Oddiygina vizual qaytargich.

2. Ishlab chiqarishni qo`llab turuvchi omil.

3. Muammolarni hal qilish uskunasi.

Lekin shu baravarda andon quydagilar hisoblanmaydi:

1. Shu kabi ma’lumotlarni yuborish vositasi

2. Umumiy malumotlar displeyi.

3. Sexrli tayoqcha emas, u shunchaki qurulma.

To`g’ri ishlatilishi va yaxshi javob qaytarilganda andonning avzalligini quyidagilar

misolida ko`rishimiz mumkin.

1. Muammolar tez aniqlanadi va tezlik bilan javob qaytariladi.

2. Qaytalanuvchi muammolar erta aniqlangani uchun tezda bartaraf qilinadi va kerakli

choralar qo`llaniladi.

3. Ishchilar muammo yuz berganda jarayonni to`xtatishi uchun ruxsat beriladi.

4. Nosozlik boshqa joylarga tarqalishini va tuzatib bo`lmas holatga tushishini oldini

oladi.

5. Muammolar hal etilishi mumkin holida qoladi.

6. Ish vaqti va sifat yanada oshadi.

7. Muammo hal qilingach ishchilarda ishlash g’ayrati ortadi.

Shunday qilib andon tizimining funktsiyalanish usullari negizida quyidagi uch kalit so`z

yotadi: “to`xtatish, xabar qilish

va kutish

”. Ya’ni

ishchi muammo bilan to`qnash kelganda

harakatlanishdan to`xtaydi va signal yuborib unga yordam ko`rsatilmaguncha kutadi.

Andon tizimining bekami ko`stsiz ishlashi uchun quyidagilar talab qilinadi.

1. Jarayonning har bir bosqichida sifatning nazoratini o`rnatish kerak, chunki oddiy va

tez hal qilinadigan muammolarni hal qilishda muhum o`rin tutadi.

2. Jarayondagi nozik bo`lgan joylarni topib ayniqsa sifatga ta’sir etuvchi, ko`p xatolik

yuz beradigan, nuqson yuzaga keladigan bo`lganda u yerda andon tizimini o`rnatish kerak

bo`ladi.

3. Muammolar ko`rinib turishi lozim, shu boisdan ularga bosim berish kerak. Bu esa

muammoni tez hal qilinishi uchun birinchi qadam bo`ladi. Biz muammoni ko`rmagunimizcha

uni hal eta olmaymiz.

4. Ishchilar o`rtasida o`z huquqlarini belgilab berish kerak, sababi bu ularda javobgarlik

hissini ortiradi. Jarayondagi nosozlikni tuzatishlari uchun to`htatishga ruxsat berish kerak.

5. Birinchi navbatda sifatni yaxshilang. Diqqatingizni sifat muammolariga qarating,

sababi eng muhim omillar shular hisoblanadi.

6. Tohta, habar qil va kut qoidasi butun tashkilotga tegishli bo`lishi shart faqatgina bitta

bo`limgagina emas.

7. Boshqarma yo`nalish va yordam berish bilan ta’minlangan bo`lishi lozim.

8. Shuningdek boshqarma ishchilarni muammolarini hal qilishda ruhlantirib turishi

kerak.

Andon ishlab chiqarish jarayonini boshqaruvi haqida ma

’

lumotlar berib turadi. Agarda

ishlab chiqarish paytida tizimda qandaydur nosozlik yuz bersa u darhol vizual va ovozli

tovushlar chiqarib xabar beradi. Bu esa ishlab chiqarish jarayonini asosiy qonun qoida asosida

amalga oshirishning muhum instrumenti hisoblaniladi. Dzidoka (Jidoka)

–

maxsulotning

sifatini yuqori qilish maqsadida jarayonni to`xtatishga aytiladi. Bu kabi ma

’

lumotli vositalar

turiga quyidagilarni kiritish mumkin: rangli chiroqlar, monitorlar, rangli tablolar va axborot

panellari.

Buni Toyota ishlab chiqarish jarayoni (TPS-Toyota Production system) misolida ham

ko`rishimiz mumkin (1-

rasm). Toyotaning yig’uv liniyasi quy

idagi tartibta ish olib boradi.

Agarda ishchi nosozlik yoki muammoni sezguvdak bo`lsa, unda u “fal”ni tortadi, fal esa

Toyota firmasining butun yig’uv konveyri orqali o`tgan bo`ladi.

So`ng signal yangray

boshlaydi va indekator tablosida sariq rang yonadi. Bu qaysidur hududda muammo yuzaga

kelganidan habar beradi. SHundan so`ng u yerga katta ishchi darhol yetib keladi va ma’sul

ishchi bilan muammoni o`rganishib uni bartaraf qilishadi. Bu vaqt oralig’ida ish joyida qizil

rang yonib turadi, buning ma’nosi muam

mo ustida ishlashayotganini anglatadi. Qolgan

liniyalarda ma’lum bir vaqt ish davom etirilaveradi.

Andonning ishlash qoidalari.

1-rasm. Andonning ishlash qoidalari.

Bu muammoga imkon qadar tez yechim topishga yordam beradi. Katta ishchi o`z vaqtini

nazorat qilish bilan shug’ullanishga sariflamasligi lozim, shu bilan unda muammolarni hal

etishga yetarli vaqti bo`ladi. Ustunlik jihati shundaki, ish jarayoni muntazam nazorat ostida

turadi, ishchi esa oddiy harakatlarga qo`l harakati bilan yordam berishi mumkin sababi

hatolikni tezda aniqlab joyida hal qilish uchun. Andon yordamida ishchi quyidagi narsalarga

e’tibor qaratishi mumkin masalan: ortiqcha yuklanishiga va yordam zarurligiga yoki

xavfsizlik bilan bog’liq bo`lgan muammolarga.

Andonda quyidagilar belgilanadi: amaldagi mashinaning ish jarayoni holatini, hatolikni

yuzaga kelishini (mahsulotlarning yetishmovchiligi), harakatlarni (dastgohlarni tozalovi,

ortiqcha yuklama) yoki buyurtmaning to`la qonli bajarilayotgani.

Andon

– tablo yig’uv konve

yri ko`lamidagi vaqt va sanani, taktning vaqtini,

konveerdan tayyor holda chiqqan mahsulotning sonlarini ko`rsatib turadi.

2-rasm. Oddiy andon

–

tabloning ko`rinishi.

Andonni ishlab chiqarishga kiritish uchun quyidagi qonun qoidalarni kiritish

lozim:

- standartlarni o`

rnatish lozim! Bu tizimning turg’unligi va t

o`htalish vaqtini ozaytirish

uchun judaham ahamiyatlidir.

- ishchi guruhda (komandada) aniq qoidalar bo`lishi zarur va javobgarliklar aniq qilib

ko`rsatilishi kerak.

- Ishchi zonalarni yoki stantsiyalarni aniq qilib o`rnatish kerak.

- Oldindan qaysi holati o`lchanib turilishi o`rnatiladi.

- O`rnatilgan va joylashtirilgan indekator tablolar (indekator rangli chiroqlar) murakkab

bo`lmasligi lozim.

- Rangli signallar sodda va hamma uchun tushinarli bo`lishi kerak.

- Indekator tablolar barcha ishchilarga ko`rinib turishi kerak.

- Qaerda mumammo yuzaga kelganidan habardor bo`lishlari kerak.

- Yuzaga kelgan muammo hal qilindimi yoki yo`qmi habardor bo`lib turishlari kerak.

- Kim muammoni hal qilishi mumkinligini aniqlash.

Tizimni o`rnatilgan zahoti ma’lumotlarni yoqish shart, chunki liniyaning uzliksiz

qancha turganini bilish kerak.

- Yuqori aniqlikda ishchi va katta ishchi bilan o`rtasida qanday komunikatsion aloqa

o`rnatilganda katta ishchi gap nimadaligini aniqlashi uchun shart.

- Indekator tablolarni boshqa malumotlarni bilib turish uchun ham ishlatish mumkin

masalan: taktning uzoqliligini yoki yana qancha buyurtma mahsulot qolganliligini.

Hozirgi kunda oddiy vizual nazorot uskunalarining bir nechta qo`shimchalari

bo`lganlarini tavsiya etishmoqda. Masalan: bazali rangli tizim nazorati (3-rasm) 4

svetodiodlari mavjud va katta bo`lmagan 50 metrli masofada ishlovchi pulti bor ( tovushli

signal uzatishi mumkin ). Bu uskunani shunday joylarga joylashtirish mumkinki u hamma

ishchilarga ko`rinib turishi va kerak bo`lganda yordam tugmachasidan foysalanishlari

mumkin bo`ladi.

3-rasm. Bazali rangli tizim nazorati (basis Visual Control).

Ishlab chiqarishdagi namuna: Mersedes-Benz ishlab chiqarish tizimidagi montaj

liniyasida andon “stop sifat”

usuli qo`llaniladi. U quyidagicha ishlaydi:

“Stop sifat”

vaxima (trevoga) signalini anglatadi, u ishchi standart bo`yicha

mahsulotni bajarish paytida hatolikka yo`l qo`yganda jaranglaydi.

2. Boshqaruvchi zudlik bilan yetib kelgandan keyin ishchidan nima bo`lgani haqida

to`

liq ma’lumot olgandan s

o`ng tezda uni joyida bartaraf qilishga kirishadi. Ishchi esa boshqa

avtomobil yoki agregat ustida ishni davom ettiraveradi.

Agarda nosozlikni joyida to`g’irlay olmasa unda bunday nosozliklarni to`g’irlash

uchun maxsus ajratilgan joyga olib boradi. Maxsus to`g’irlash joyida nosozlikni bartaraf

qilish paytida boshqaruvchi bartaraf qil

inganligi to`g’risida ma’lumotlarni maxsus kartaga

kiritadi.

4. Nosozlikni bartaraf qilingandan so`ng yordamchi vaxima signalini yoqib habar

beradi va nosozlikni belgilab qo`yadi.

Agar vaxima signali yuborilgandan keyin, ma’lum bir vaqtdan so`ng nosozlik

bartaraf bo`lgani haqidagi javob signali kelmasa unda konveer yoki mashina to`xtatiladi.

6. Boshqaruvchi va usta nosozlikni yuzaga keltirgan sababni o`rganib chiqishadi va

kelajakda bunday holatlarni oldini olishadi.

7. Boshqaruvchi va usta jarayonda nosozlik qoldimi yo`qmi shuni hal etishadi.

8. Vaxima signali mos ravishda akustik va optik tehnologik joylashuvdan yangraydi.

SHuningdek trevoga signalini radiosignal orqali ham yuborish mumkin.

9. Stop sifatni qo`llanish joyini aniqlash lozim (masalan: texnologik joylashuvni

ohirida).

10.

Vaxima signali doimo zarurat tug’ilganda yangrab turishi lazim.

11. Kerak bo`lsa boshqaruvchi doimo qismlar ixtiyorida bo`lishi kerak.

2-MAVZU. ISHLAB CHIQARISH JARAYoNIDA YO`QOTISHLARNI

QISQARTIRISH USULLARI.

Reja:

2.1. Ishlab chiqarishda yo`qotishlar tasnifi va yapon atamasi.

2.2. Yo`qotishlarning turlari va tasnifi.

Hozirgi kunda ko`pchilik ishlab chiqarish korxonasida ishlab chiqarishni tashkil etish

jarayonida ko`zga ko`rinmas ayrim kamchiliklar o`z

ta’sirini ko`rsatmay qo`ymaydi. Bu holat

ishlab jarayonida yo`qotishlarni keltirib chiqarib tashkilot foydasiga ta’sirini keltirib

chiqaradi.

Yo`qotishlarni oldini olish uchun korxonanini har bir ishchi xodimi birga shaffovlik

bilan ishlash kerak, shunda ish jarayonida xech qanday yo`qotishlar kelib chiqmaydi.

Yo`qotishlar bu

–

istehmolchi haqqini to`lamaydigan barcha faoliyat (istehmolchi uchun

ahamiyat kasb etmaydigan barcha faoliyat).

Muda

–

bu yapon tilida, zahiralar sarfini ko`paytirib, ahamiyat kasb etmaydigan

faoliyatga aytiladi.

Muda (MUDA) «yo`qotish» - Mahsulot tan narxini oshishi, har qanday katta xarajatga

qaramasdan unga bo`lgan talabni kamaytirmaydi.

Mura (MURA) «bir tekisdamaslik» - Jarayon natijalari yoki ish usullari bir tekisda

emasligi.

Muri (MURI): «ortiqcha, kerakgidan ortiqcha narsa» - Insonni belgilangan

mehyorlardan ortiq ishlashi bahzi bir salbiy holatlarga (qaltis harakatga) olib keladi.

Tamkor ishlab chiqarishning asoslaridan yana biri yo`qotishlarni 8 turidir. Bu

yo`qotishlarga faqat ishlab chiqarish liniyasi emas, balki mahsulotni qayta ishlashda, buyutma

qabul qilishda va ish yuritishda bo`ladigan xolatlar kiradi. Yo`qotishlarni 8 turiga quyidagilar

kiradi:

1. Ko`p ishlab chiqarish (ortiqcha ishlab chiqarish).

2. Tashish (etkazib berish, jo`natish).

3. Kutish.

4. Zaxiralar.

5. Nuqsonlar.

6. Ortiqcha ishlov berish.

7. Xarakatlar.

8. Ijodiy imkoniyatlarni yo`qotishlar.

1. Ko`p ishlab chiqarish (ortiqcha ishlab chiqarish) - buyurtma qabul qilinmasdan

ishlab chiqarilgan buyum, zaxirani yo`qotishga hamda ortiqcha kuchni sarf qilishga, omborga

joylashtirishga va transportda tashishda ortiqcha chiqim qilish yo`qotishga sabab bo`ladi.

2. Ortiqcha yuk tashish yoki joyini o`zgartirish - yuk tashishda hamda material, detal

va tayyor mahsulotni ombordan-omborga, katta masofaga tugallanmagan ishlab chiqarishni

foydasiz joyini o`zgartirish sabab bo`ladi.

3. Kutish - Avtomatlashtirilgan jihozlarga qarab turadigan ishchilar, navbatdagi

operatsiyani bajarishni tik turib kutish, asboblar, detallar va boshqalar yoki shunchaki oddiy

jihozni qayta ishlab chiqarish tezligi yo`qligidan ishsiz o`tirish.

4. Keragidan ortiqcha zaxiralar

–

keragidan ortiqcha hom ashyo, buyurtmani ishlab

chiqarish vaqtida tayyor mahsulotni ko`paytirish, tayoyr mahsulotga ziyon yetkazadi, saqlash

va yuk tashishga sarflash, sustkashlik va pasayish yoki tugallanmagan ishlab chiqarish

mahsulotni asta sekin eskirishiga sabab bo`ladi. Bundan tashqari, ortiqcha zaxira o`nglab

ishlab chiqarish, yetkazib berishda to`xtab qolish, nuqsonlar, qayta sozlash vaqti va oddiy

jihozlarda shunday muammoni topishiga xalaqit beradi.

5. Nuqsonlar - Ishlab chiqarishda nuqsonli de

tallar va nuqsonni to`g’rlash. Tuzatish,

qayta ishlash, chiqindilar, mahsulotni almashtirish va uni tekshirish vaqt va kuchni

yo`qotishga sabab bo`ladi.

6. Ortiqcha ishlov berish - Detalni qayta ishlashda keraksiz operatsiya. Past sifatli

asbobdan samarasiz ishlov berish yoki o`ylab ko`rilmagan konstruktiv qaror va nuqsonni

keltirib chiqaradigan ortiqcha xarakatni jalb qiladi.

7. Ortiqcha xarakatlar - Ish jarayonidan ishchilar qilishi kerak bo`ladigan hamma

ortiqcha harakatlar: nima kerak bo`lsa shuni topish, kerakli detallar va asboblarni cho`zilib

olish yoki ularni joylashtirish bilan shug’ullanishdir.

SHu joyiga yo`lni aloqasi bor.

8. Xodimni ijodiy imkoniyatlarini yo`qotishlar -

g’oya, malaka, xodimlarga

munosabatiga aloqador bo`lmagan tajriba olish va malakasini oshirish imkoniyati, sizga xech

qachon quloq solmagan, bundan tashqari xodimlarga robotlar singari munosabat yahni

mexanik vazifalarni bajarishga layoqatli deb hisoblash, mehnat sharoitlariga qanoat qilmaslik,

ishni bajarib uyga ketishga intilish

, mehnatni rag’batlantirishni kuchsizligi, qilgan

xarakatlariga nisbatan mukofotlash to`g’ri kelmaslik vaqtni yo`qotishdir.

Yo`qotishlarni oldini olish uchun korxonanini har bir ishchi xodimi birga shaffovlik

bilan ishlash kerak, shunda ish

jarayonida xech qanday yo`qotishlar kelib chiqmaydi. “Qani

muammo nimada? Qo`yavering odamlar o`z ishini va jihozlar detalini ishlab chiqarsin”

Bundan ko`rinib turibdiki, qaerda tejamkorlik bo`lsa o`sha joyda samara bor.

Yo`qotishlarni bartaraf qilish yo`llariga quyidagilar misol bo`lishi mumkin:

1. Moddiy boyliklarni yaratishda oqim xaritasi jarayonini ishlab chiqish.

2. Har bir bosqich jarayonida bo`ladigan yo`qotishni sababini ko`rsatishga yordam

beradigan, tekshiruv varaqasini ishlab chiqish.

3. Moddiy

boyliklarni yaratish vaqti va vaqtni yo`qotish haqida statistik mahlumot yig’ish.

4. Moddiy boyliklarni yaratishda oqim xaritasini kelajagini tuzish (yo`qotishlarsiz).

5. Moddiy boyliklarni yaratmaydigan bosqichlarni bartaraf qilish va yo`qotishlarni sababini

aniqlash.

6. Ishchilarni ish tartibini mehyorga solish va boshqa jarayonlarga qo`llash.

Yo`qotishlarni bartaraf qilishda korxonaning barcha xodimlari teng yondashish kerak.

Kuch birlikda deganlari bejiz emas!

3-MAVZU. STANDARD WORK. VISUAL CONTROL.

Reja:

3.1. Standart va standartlashtirish.

3.2. Kuzatuv asosida boshqaruv.

Standart- mahlum bir sifat darajasini belgilangan eng oddiy va eng yaxshi

ko`rsatkichini topish usulidir.

Standartlashtirish -

ishni o`z vaqtida hamda sifatli bajarishda jiddiy og’

ishlardan

qochishga yordam beradi.

Standartlashtirilgan ish (standard work)

–

operatsiya jarayonida yo`qotishni anglash

va asbob-uskuna tahlili. Bu har bir faoliyatni aniq tasviri, shu jumladan vaqt sikli, vaqt takti

(biror mexanizm ish siklining bir qismi), aniqlangan elementlarni bajarish ketma-ketligi, ishni

bajarish uchun zaxirani minimal miqdorini ko`rsatadi.

Standartlashtirishning asosiy maqsadlari mahsulotlar, ishlar va xizmatlarning (keyingi

o`rinlarida mahsulotlar deb yuritiladi) aholining hayoti, salomatligi va mol-mulki, atrof-muhit

uchun xavfsizligi, resurslarni tejash masalalarida istehmolchilarning va davlatning

manfaatlarini himoya qilish. Mahsulotlarning o`zaro bir - birining o`rnini bosishini va bir-

biriga monandligini ta’minlash. Fan va tex

nika taraqqiyoti darajasiga, shuningdek, aholi va

xalq xo`jaligining ehtiyojlariga muvofiq mahsulotlarning sifati hamda raqobatbardoshligini

oshirish. Resurslarning barcha turlarini tejashga,ishlab chiqarishning texnikaviy-iqtisodiy

ko`rsatkichlarini yaxshilashga ko`maklashish. Ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy dasturlar

va loyihalarni amalga oshirish. Tabiiy va texnogen falokatlar va boshqa favqulotda vaziyatlar

yuzaga kelishi, havf-xatarni hisobga olgan holda xalq xo`jaligi obhektlarining xavfsizligini

ta’minlash. Istehmolchilarni ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar nomenklaturasi va sifati

to`g’risidagi to`liq va ishonarli axborot bilan ta’minlash. Mudofaa qobiliyatini va safarbarlik

tayyorgarligini ta’minlash, o`lchashlarning yagonaligini ta’minlash. Ishlab chiqaruvchi

(sotuvchi, ijro etuvchi) mahlum qilgan mahsulot sifati to`g’risidagi ko`rsatkichlarini

tasdiqlash.

Standartlar nima uchun zarur?

1. Sodda, aniq va ko`rinarli;

2. Bir martada bo`lish kerak - yaxshi, eng oson, eng xavfsiz yo`l;

3. «Sirlarni» saqlash.

4. Detallarni yo`naltirilgan sohasi bo`yicha bahosini berish;

5. Sifat, narx, yetkazib berish va xavfsizlikni ta’minlash;

6. Sabab va holatni bog’lashni ko`rsatish;

7. Boshqarishni iloji bor (qo`llash va yaxshilash);

8. O`rgatish bazasi;

9. Tekshiruv bazasi yoki sababini aniqlash;

10. CHetga chiqishni oldini olish va baqarorlikni nazorati.

Standartning 4 turi

1) Sifat nazorati standarti;

2) Jarayonni nazorati standarti;

3) Ish standarti: operator harakati;

4) Qo`llab-quvvatlash standarti: aniq bir o`lchamga keltirmoq.

Kuzatuv asosida boshqaruv (visual control)

–

ishlab chiqarishning shunday holatini

ko`rsatadiki, unda asbob-uskunalar, tara, detallar va ishlab chiqarishning boshqa

indikatorlarini joylashishini bir ko`rishda ishlab chiqarishning normal yoki normadan chiqib

ketganligini ko`rish mumkin.

Kuzatuv asosida nazorat qilish (visual control)

–

ishlab chiqarilgan mahsulot sifatini

ko`zdan kechirish usuli bilan baholash.

Biz kuzatuv nazorati qurilmalariga doimo duch kelamiz. Aynan shu qurilmalar

aravaning qaysi yo`ldan yurishi kerakligini, qaerda qayrilishining afzalligini, ishlab

chiqarishdagi xavfli zonalarning qaerdaligini, bizga zarur bo`lgan anjomlarni qaerdan topish

mumkinligini ko`rsatadi. Afsuski ko`plab korxonalarda kuzatuv nazorati qurilmalaridan kam

foydalanilmoqda. Axir bunday qurilmalardan to`g’ri foydalanish vaqtdan yutishga, elektr

energiyasi, xom-ashyo va mahsulotlarni, pirovard natijada pulni iqtisod qilishga yordam

beradi.

Kuzatuv

nazorati qurilmalaridan to`g’ri foydalanish vaqtdan yutishga, elektr

-energiyasi,

xom-ashyo va mahsulotlarni, pirovard natijada pulni iqtisod qilishga yordam beradi.

Kuzatuv nazorat qurilmasi mehnat jarayonini yengillashtiradi va to`g’ridan to`g’ri

ishchi xodimlarni dastlab ishga kirgan vaqtidanoq ishlab chiqarish mahsuldorliklarini

oshiradi. Masalan bu qurilma remontchilarga asbob-uskunalarni saqlashda va kerakli

qismlarni izlab topishda ko`mak beradi. Proflaktik texnik xizmat ko`rsatish muddatlari

yaqinlashib kelayotganidan darak beradi, bajarilgan remontdan, ko`rsatilgan xizmat

natijalaridan xabardor etib turadi. Undan qolaversa remontchi

–

tahmirlovchilarni xizmat

ko`rsatishiga yengillik yaratish maqsadida katta hajmdagi tsesternalardagi va bu idishlardan

uzatish uchun o`rnatilgan truboprovod (quvur) tarmoqlariga shu idish va tarmoqdagi mavjud

bo`lgan suv, bug’, havo, azot, moy yoki kimyoviy suyuqliklar nomlari yozib qo`yib

foydalanish imkonini beradi. Amalga oshirilishi zarur bo`lgan reja ko`rsatgichlari haqida,

erishilayotgan mehnat mahsuldorligi, ish jarayonida kerakli materiallarning mavjudligi va u

yoki bu ishlarni bajarish tartiblari va joylari haqida kuzatuv nazorati operatorlariga xabar

berib turadi. Qo`shimcha materiallarga buyurtma berish, yuklatilgan vazifani qay darajada

bajarilganligi yoki xamkasblardan yordam so`ralayotganligini kuzatuv nazorati qurilmasi

nazoratchilari turli rangdagi chiroqlar bilan jihozlangan andon doskasi kuzatuv nazorati

qurilmalari orqali amalga oshirishlari mumkin.

Navbatdagi remont ishlari olib borilayotganligi, yuqori harorat yoki bosim, elektr

kuchlanishi va zaxarli moddalar xavfi borligi xaqida ishchi xizmatchilarga mahsus belgili

tablichkalar ogox-darak berib turadi. Bunday tablichkalar inglizchada lockout tags (ishora

belgisi) deb nomlanadi. Odatda bunday tablichkalar elektr toki ayrigichlariga va

razhem(bo`linma)larga osiladi. Bu ushbu tarmoqda, uskunada ishchilar ishlayotganligi, bu

ayrigichlar ulansa baxtsiz xodisa ro`y berishi mumkinligi xaqida darak berib turadi.

Ishchi xizmatchilar xavfsizligini ta’minlash maqsadida uskuna va ish joylardagi barcha

xavfli qism, zona, uchastka, tarmoqlar belgilab qo`yilishi zarur.

Pogruzchik (yukortgich, yuk ortuvchi o`ziyurar mashina)

–

yuklagich va boshqa ish

joylardagi mavjud transport vositalari xarakatlanadigan uchastkalarga ishchilarni

e’tibor

ini

qaratish, ogoh qilish, xushyor bo`lishlari uchun maxsus belgilar qo`yilishi shart.

Ombor ishchi

– xodimlari, ta’minotchilar zaxira miqdorini bilish, qo`shimcha

buyurtmalar berish vaqtini aniqlash, ishlab chiqarish liniyasi yoki ish joyiga zahrur

materiallarni yetkazib berish nuqtalarini aniqlash maqsadlarida kuzatuv nazorati

qurilmalaridan foydalanib ishlab chiqarish jarayolarni o`z nazoratlari ostiga olishlari mumkin.

Ishlab chiqarishning har bir jarayonidagi ishlatilgan zaxira o`rnini to`ldirish, ishlab

chiqarishgacha qabul qilish va saqlashdan tortib to tayyor mahsulotni mijozga jo`natishgacha

qo`llanishda ko`proq foydalanadigan kuzatuv nazorati qurilmasi

–

kanban kartochkalari deb

nomlanadi.

Kuzatuv nazorat qurilmalari ish boshqaruvchi, rahbarlarga ishlab chiqarish liniyasidagi

yoki xizmat ko`rsatish jarayonidagi mavjud holatlarni darhol anglab yetishga yordam beradi.

Ular bu qurilmalar yordamida ish jarayonidagi mavjud oqsoqliklarni ko`ra biladilar va bunday

holatlarga barham berish, oldini olish choralarini ko`rishadi. Rahbarlar yirik rangdor chiroqli

kuzatuv nazorati qurilmalaridan foydalanib mavjud ishlab chiqarish grafigi xaqida, liniyalarni

qay darajada ishlayotganligi va mexnat maromlari xaqida barcha turdagi kerakli ishchi

xizmatchilarni xabardor qilib turish imkoniyatiga ega bo`ladilar.

Ishchi xizmatchilarga ularning malakasiga, layoqatiga hamda imkoniyatlariga qarab

topshiriq yoki vazifalar berilishi, ratsionalizatorlik takliflarini ishchilarga yetkazib turilishi

ishchilarni mahnan qo`llab quvvatlaydi hamda jamoaga birdamlik ruxini olib kiradi.

Kuzatuv nazorati samarali ishlab chiqarish qurolidir.

Farazlarni buyumga aylantira olishlik

–

qo`l bilan ushlab ko`rish mumkin bo`lgan

muvaffaqiyatlarning siridir.

Genri Uard Bicher. 1887-yil. Plimut maslakchisi maqoli.

Vizual kontrol - kuzatuv nazorat qurilmalari ko`proq hollarda materiallarni yetkazish

yoki operatsiya tugaganligini bildiruvchi chiroqlar bilan jixozlangan bo`ladi.

Kuzatuv nazorati quti, qurilma va jihozlari xamisha texnika xavfsizligi qonun

qoidalarini takomillashgan holatida qo`llana borish kerak.

Izoh: kuzatuv nazorati quti, kurilma, jihozlaridagi kichik nosozlik yoki darhol o`chirish

zaruriyati paydo bo`lgan holatlarda amalga oshirilayotgan operatsiyani oxiriga yetishini kutib

o`tirishni hojati yo`q

–

darhol qizil avariya tugmasi orqali ishni to`xtatish kerak bo`ladi.

Kuzatuv nazorati qayd etish varag’i.

Ishlab chiqarish yoki texnika xavfsizligi talablariga amal qilish.

Ish jarayonidagi vujudga kelgan nosozliklar to`xtab qolish oqibatlarini ko`rsatib

berishi.

Kuzatuv nazorati xodimlarning mahlumot darajasi va til bilish qobiliyatidan kathiy

nazar barchaga tushunarli ekanligi.

Kuzatuv nazorati quti, qurilma, shit, doska, peshtaxta va anjomlarining uzoqroq

masofadan ham ko`zga yaqqol tashlanib turishi.

Dolzarb mahlumotlar mavjudligi hamda bu mahlumotlarning doimiy yangilanib

turishi.

Kuzatuv nazorati quti, qurilma, anjomlaridan barcha ishchi-xodimlarning foydalana

olishlari va uni tushuna bilishlari . . bular ENG ASOSIYSIDIR.

Kuzatuv asosida boshqarishda quyidagi holat kuzatish mumkin:

1. 83% u ko`ryapdi;

2. 11% u eshityapdi;

3. 3,5% u xidlayapdi;

4. 1,5% u tam bilish uchun totib ko`ryapdi;

5. 1% u sezyapdi (tegyapdi, «sinchiklab tekshiryapdi»).

Kuzatib boshqarishning maqsadi: normadan chetga chiqishni topish va disfunktsiya

(vazifani bajarmaslik, tartibga solish).

Mehyoriy jarayon:

- asboblar;

- insonlar;

- rangli ajratish.

Ish joyini tashkil etishda har bir jihozlarni o`z joyini belgilash va har bir jihoz o`z joyida

turish kerak, bularga:

- konteynerlar (standart va maxsus konteynerlar);

- soyalar usulini qo`llash. (vinchun usuli, soyalar asosida ishlayotgan narsani aniqlash);

- har bir mahsulotni ishlatish talabiga standartlashtirilgan joylarda saqlash. (har bir narsa

ob-havoga qarab joylashtirish).

Eslab qoling: «Hozirda ishlatilayotgan standart

–

bajarilayotgan ishni yaxshi yo`li, lekin

kelajakda u yanada yaxshilanishi mumkin»

4-MAVZU. ISH JOYINI TASHKIL ETISH USULLARI.

Reja:

4.1. 5S. Ish joyini tashkil etish usullari va joriy etish rejasi.

4.2. 5 Whys (nega).

Hozirgi kunda Respublikamizning bir qator korxonalarida tejamkor ishlab chiqarish

tizimi qo`llanilib kelinmoqda, bularga UzAuto Motors korxonasini misol keltirish mumkin.

Tejamkor ishlab chiqarish tizimining asoslaridan biri bo`lib, korxonada ish joyini tashkil

qilishda 5S tizimi qo`llanilib kelinmoqda. 5S tizimi qo`yidagicha:

Tartibga sol: xamma keraksiz narsadan holi bo`l.

Tartibni kuzat: xar bir jihozni o`z joyidaligini belgila.

Tozalikni saqla: ish joyingda.

Standartlashtir: tartib va tozalikni qo`llash tartibini.

Takomillashtir tartibni: uni qo`llashni kuchaytir

5S tizimi

–

bu ish joyini tashkil etish, ish joylarini boshqarishga qulayligini oshirish,

ishlab chiqarish madaniyatini hamda vaqtni tejashning samaradorligini oshirish usulidir.

5S tizimi ish joyini tashkil qilishda, samaradorlikni nisbatan o`sishiga, ish jarayonlarini

boshqarishga, korxonani madaniyatini yaxshilashga va vaqtni tejashni qo`llaydi. 5S tizimi

tartibga solish, tartibni kuzatish, tozalikni saqlash, standartlashtirish va takomillashtirishni o`z

ichiga oldi.

5S tizimi odatda tejamkor ishlab chiqarish tizimining birinchi bosqichi hisoblanadi. Bu

keyinchalik ishlab chiqarishda paydo bo`ladigan eski-tuskilardan holos qilishda va xoli

bo`lishga yordam beradi.

1-rasm. 5S ish joyini tashkil etish

Майкл Вэйдер. Инструменты бережливого производства. Перевод с английского. Москва 2008. Стр.36.

5S tizimini maqsadi yetti yo`qotish bartaraf etish:

ortiqcha ishlov:

talab darajasiga yetkazilmagan mahlumot/ mahsulotga ishlov

berish;

Xatoni

- xatoni tuzatish: qaytarilgan noaniq to`liqmas mahlumot/ natijalarni tuzatish;

- ortiqcha ishlab chiqarish: ortiqcha ishlab chiqarilgan mahsulotni qo`shimcha boshqarish;

- keraksiz harakat: o`z joyiga qo`yilmagan narsa(detal)ni qidirish;

qahira

- ortiqcha zahira: zarur bo`lmagan materiallarni saqlash;

- kutish: zarur qaror/kelishuv/ mahsulotni ushlanib qolishi;

- tashish: mahlumot/narsalarni uzoq (behuda) dan tashish.

1S Tartibga solish (saralash, ajratish)

- barcha narsalarini kerakli va keraksizga ajrating!

- keraksizini sizga xalal bermasligi uchun uni joydan olib tashlang ! (bunda kerakmasni

tashlab yuborish juda qiyin).

- asosiy

e’tibor

ni omborxona, instrumentlar va jihozlarga qarating!

- yaroqsizni qizil belgi bilan belgilang!

- narsani kerakli ekaniga ikkilansangiz undan holi bo`ling!

- ish (dam olish, ovqatlanish va kiyinish) joyingizda barcha narsalarni kerakli va keraksizga

ajrating (instrument, jihoz, material, kiyim, mebelg’, qog’oz

-qalam, papkalar, idish tovoq,

chiqindi va boshqalar). Keraksizini tashlab yuboring yoki ajratib qo`ying.

2S Tartibni kuzatish (samarali joylashtirish)

barcha narsalar uchun joy va barcha narsalar o`z joyida bo`lishini ta’minlang!

- jihoz, instrument, o`lchash vosita, butlovchi qism va materiallar joyi aniqlangan va

belgilang, hamda ulardan to`g’ri foydalanishni o`rnating!

- qanchalik ishlatilishini aniqlang, joylashtiring va joyni belgilang!

- barcha kerakli narsalar uchun joy ajrating va u joyni belgilab qo`ying. Keyin esa ana shu

narsalarni doimo o`z joyida bo`

lishini ta’minlang (Ji

hoz va instrument belgilangan joyda,

yaroqli va yaroqsiz mahsulot yoki material ham alohida ajratilgan va belgilangan joylarda

bo`lishi shart).

3S Tozalikni saqla (tozalash)

- tozalang va uni saqlang;

- tozalash bilan tekshiring;

- qiyin yetishadigan, ko`rinmaydigan joylarni ham tozalang;

- tozalik bu sifat, xavfsizlik, intizom va salomatlik ekanligiga

e’tibor

bering;

- kunlik rejali tozalashlarni bajaring;

- ish joyingiz yoki dam olish, kiyinish, ovqatlanish joyingizni, shuningdek ofis xonasini

doimo ozoda tuting (jihoz, o`lchash vositalar, pol, stol-stul, shkaf, kiyim-bosh va idish

tovoqlar tozaligiga, shuningdek territoriyaning tozaligiga erishing !).

4S Bir mehyorga solish (standartlashtirish)

- vazifani aniqlash;

- javobgarni aniqlash;

- maqsadlarni qo`yish

- davriy tekshiruvlar o`tkazish;

- ishni standartlashtiring, vizual joylang, o`qiting, bilishini sinang va uni yaroqli bo`lishini

boshqaring;

- yuqoridagilarni (vazifalarni) bajarish uchun qoidalar ishlab chiqish va barcha xodimlarga,

hamkasbdoshingizga, atrofingizdagilarga yetkazing va ular-dan amal qilishni talab qiling,

barcha xodimlarning standartlar talablarini bajarishi korxona mavqeining ortishiga olib

keladi.

5S Takomillashtirish

- saralash, samarali joylashtirish, tozalash va standartlashtirish printsiplarini amalda joriy

etish va davriy tekshirishlar asosida choralar ko`rib takomillashtirish;

- ish joyini tashkil etishni sifatli va kam harajatli takomillashtirish lar orqali amalga oshirish;

- erishilgan natijani saqlang, takomillashtiring, aybdorni esdan chiqaring!

saralash, samarali joylashtirish, tozalash

va standartlashtirish

ishlar-ini

TAKOMILLASHTIRISH bilan amalga oshiring, mazkur qoidalarga BUGUN, ERTAGA va

HAR DOIM AMAL QILISHGA odatlaning!

Besh “nega” (Five Whys) savoli

- masalaning chuqur sababini aniqlash uchun

muammoning aniq belgilari chegarasidan chiqib “nega” so`rog’ini bir necha marta takror

berish orqali har qanday muammoning yechimini topish usulidir.

Tayiti Ono stanokning to`xtash sababini quyidigicha izohlagan:

1. Nega stanok to`xtab qoldi?

U ko`p ishlaganlishi uchun predoxraniteli kuyib ketgan.

2. Nega stanok ko`p ishlagan?

Podshipnik talab darajasida moylanmagan.

3. Nega podshipnik moylanmagan?

Moylash nasosi yetarli miqdorda moyni yetkazib bermagan.

4. Nega nasos yetarli miqdorda moyni yetkazib bermagan?

Nasos vali yeyilib ketgan.

5. Nega nasos vali yeyilib ketgan?

U setka bilan himoyalanmagan va uning ichiga metall parchasi tushib qolgan.

“Nega” savolini bir necha marotaba bermasdan turib, nuqsonni bart

araf etish maqsadida

menedjerlar nasos yoki predoxranitelni almashtirib qo`yishlari mumkin edi. Bu usul aynan

shu beshta savolni berishga asos bo`lolmaydi. Muhimi shuki, nuqsonning chuqur sababini

topilishi va bartaraf etilishigacha savol berish mumkin.

5C printsipini qo`llab ishning samaradorligini yanada oshirish kerak. Har bir rahbar 5S

ni o`z printsipiga aylantirish kerak!

5-Mavzu. GM GMS TIZIMI. XODIMLARNI JALB ETISH PRINTSIPI.

Reja:

5.1 Korporativ maqsadlarni ko`ra bilish.

5.2 Missiya (Sifat siyosati)ni yetkazish.

5.3 Salomatlik va xavfsizlik ustuvorligi.

5.4 Malakali xodimlar.

5.5 Bir jamoa bo`lib ishlash.

5.6 Xodimlar ishtiroki.

5.7 Ochiq muloqotni tashkil etish.

5.8 Sexni boshqarish.

Har qancha ishlab chiqarish texnologiyasini avtomatlashtirmaylik unga xodimlar xizmat

ko`rsatadi. Demak biznesda samarali natijalarga erishishda xodimlarni ishlashga jalb etish

eng muhim hisoblanadi. Bunda ularni xohishini aniqlash va bajarish korxonaga samara

keltiradi. Va quyidagi xodimlarni jalb etish printsipi elementlariga amal qilish lozim:

5.1 Korporativ maqsadlarni ko`ra bilish

(Qadiriyatlar va madaniy ustuvorlik).

Har bir inson kabi korxona ham o`z oldiga maqsadlar qo`yishi va erishishda o`z xodimlarini

jalb etaolishi lozim:

xavfsizlikni bilish va ta’minlash;

- istehmolchini mahsulot sifati bilan qoyil qoldirish;

- doimiy takomillashtirishga

e’tibor

ni qaratish;

ochiq, halol va to`g’ri bo`lish;

- xaqqoniy baholash va xolis fikr bildirish;

- kompaniya imidji(obro`yi)ni saqlash;

- umumiy maqsadga erishishda bir oila/komanda bo`lib ishlash;

- kelajakka ishonch;

- xodimlarni doimiy (o`qitish va boshqalar orqali) rivojlantirish;

- bir-birini qo`llab quvvatlash va vijdonan ishlash.

Elementlarni o`zaro bog’liqligi

Maqsadlar

Madaniy ustuvorlik

Missiya

(Sifat siyosati)

Bizni asosiy faoliyatimiz nimada

aniqlanadi?

What rules our

behavior

Bizni oldinga yurishga nima majbur qilyapti?

Biz oldindan nimani

ko’ramiz?

Qadiriy

atlar

Qadiriy

atlar

Bizni xarakatga

keltiruvchi kuch

куч

5.2 Missiya

Missiya- bu maqsadga ifodalangan chaqiriq.

Xodimlarni rag’batlantirib vazifalarini

bajarishga jalb etish orqali, ularni butun kuchini korxonaning qo`yilgan maqsadlariga

erishishga qaratilgan.

Maqsadimiz - yuqori sifatli mahsulot yaratish va uni qisqa davr ichida istehmolchilarga

yetkazish. Zamonaviy ishlab chiqarish texnologiyasi printsip-lari asosida istehmolchi

yetkazuvchi korxonalari ichida eng yaxshi yetkazuvchi bo`lish. O`cib borayotgan

istehmolchilar talablarini doimiy o`rganib borish orqali raqobatbardosh mahsulot ishlab

chiqarish.

Qo`yilgan maqsadlarga erishishda quyidagilarga qathiy amal qilish:

☺

qonun, mehyoriy va istehmolchi talablarga rioya etish;

☺

nuqsonni qabul qilmaslik, yaratmaslik, o`tkazmaslik;

☺ ishni birinchisidayoq to`g’ri bajarish;

☺

o`zini istehmolchi o`rniga qo`yish;

☺

ishlab chiqarish madaniyatiga rioya etish;

☺

xavfsizlik qoidalariga to`la rioya etish;

☺

dalillarga asoslanib qarorlar qabul qilish;

☺

ish jarayonini doimiy takomillashtirib borish;

☺

bilim va malakani doimo oshirib borish.

Maqsadlarga erishishda korxona rahbariyati xodimlarga yetakchilik qiladi va o`z

zimmasiga quyidagi majburiyatlarni oladi:

● qanoatlantiruvchi ish muhitini yaratish;

● xavfsizlik ustivorligini ta’minlash;

● barcha zarur resurslar bilan ta’minlash;

●

har qanday muammolarini o`z vaqtida sababini yechish;

●

qabul qilingan qarorlarni natijaviyligini

ta’minlash;

●

sifat siyosatini xodimlarga yetkazish, davriy tahlillash va yaroqli bo`lishini

ta’minlash.

5.3 Salomatlik va xavfsizlik ustuvorligi

Korxona qo`ygan siyosat va maqsadlarga erishishida barcha xodimlar xavfsizlik va

salomatlik talablariga rioya etishlari lozim. Xavfsizlik va salomatlik ustuvorligini

ta’minlashda har qanday xavflarni kamaytirishga butun e’tibor

ni qaratish xodimlar

xavfsizligini kafolatlaydi.

SHior: Baxtsiz hodisalar = «O» ga erishish.

Salomatlik va xavfsizlikda qanday qilib ustuvorlik bo`lish mumkin ?

- yetakchilikni qo`llab quvvatlash;

100%ga xavfsizlik qoidalariga rioya etishni ta’minlash;

- intizom;

- odob-ahloqni (yaxshilash) o`zgartirish;

- xavflarni o`rganish va sabablarini bartaraf etish.

Xavflarni kamaytirish PIRAMIDAsi

1 ta tasodifiy o`lim bilan to`gaydigan baxtsiz hodisani oldini olish uchun 30000 ta baxtsiz

tasodifni bartaraf etish lozim.

Ish vaqtini YO`QOTISHni kuzatib borish.

1 ta

o`lim

300 ta ish vaqtini

yo`qotish

Xavflar / Baxtsiz xodisalar

30000 ta

Baxtsiz tasodif

3000 ta tibbiy yordam

ko’rsatganlik

√ Qizil belgi

baxtsiz hodisa

bo`lganda

qo’yiladi

Sana

Baxtsiz

hodisa

mazmuni

Baxtsiz hodisa

sababi

Ko`rilgan chora

Mashul

Baho

12.02.10 Ishchi qo`li

kesilgan

Detal kirrasi o`tkir,

qulqop kiyilmagan,

qulqop bilan o`z

vaqtida

ta’minlanmagan

Qo`lqopni o`z

vaqtida

berilishini ta’minlash

Brigadir

Aliev A.

○

16.02.10

Ishchi

oyo

g’

lat

egan

Detallar not

o`g’

taxlanganligidan

g’

anab tushgan

Detallar ortiqcha

taxlanmaslik bo`yicha

kara xaydovchisi

o`qitildi

Soliev U.

∆

Xavflarni kamaytirishga qo`yilgan talablar:

- xavf turlarini aniqlash;

- baxtsiz hodisalar sabablarini o`rganish;

xavfsiz metodlar bilan ish jarayonlarini ta’minlash;

- korxonada xavfsizlikni kuzatuvchi kengashini tashkil qilish;

- xizmat

ko`rsatish jarayonlarida xavfsizlikni ta’minlash;

mehmonlar xavfsizligini ta’minlash;

- avariya xolatlarida kutkarish rejasi bulishini

ta’minlash;

mahlumotlar almashuvi, tushuntirish, o`qitishlar va amaliy mashg’ulot

-larni o`tkazishini

ta’minlash;

- jarohatlanish/kasalliklarni monitoring va tahlilini olib borish;

- jarayonlar bo`yicha xavfsizlik yetakchilarini vazifasini aniqlash;

- x

avfli materiallar nazoratini ta’minlash;

- xavfli joylarni chegaralash;

- mashina jihozlardagi energiya manbaalarini nazoratga olish;

ergonomika (qulaylik)ni ta’minlash;

- qurilish-

tahmirlash davrida xavfsizlikni ta’minlash;

- shovqindan himoyalanish nazoratini olib borish;

- yuqoridan tushish xavfini nazoratini olib borish;

- ichki transportni xavfsi

zligini ta’minlash.

5.4 Malakali xodimlar

Malaka

–

shaxsiy sifat, bilim va ko`nikmalarni ish-faoliyatiga qo`llash.

barcha xodimlar uchun takomillashtirish bilan bog’liq bo`lgan o`qitishlarni tashkil etish;

- xodimlar raqobatbardoshlik muhiti talablarini

bilishlarini ta’minlash;

- ishlab chiqarish raqobatchiligi muhitida barcha

darajadagi xodimlar yetarli malakaga ega bo`lishlari ta’minlash;

- kutilayotgan malakaga qo`yilgan talabini aniqlash va xodimlardagi malaka farqlarini

kamaytirish;

- biznes-rejani bajarishda xodimlar malakasini kafolatlash;

- xodimlarni doimiy

–

davriy o`qitish va bilim samarasini aniqlab borish;

- yetakchi o`qituvchi bo`lish va kompaniyaning barcha darajasida KASKAD usulida

o`qitishni ta’minlash.

5.5 Bir oila/komanda bo`lib ishlash

Kichik guruhlarni tashkil etish va ularni doimiy

takomillashtirishga jalb etish orqali, umumiy qo`yilgan

vazifalarni birgalikda bajarishda xodimlarni bir-birlarini

qo`llashini ta’minlash. Xodimlarni ish jarayonida doimiy

takomillashtirishlariga rag’batlant

irishlar orqali jalb etib,

mahsulot sifati va ishlash muhitiga ta’sir etish.

Xodimlarni shaxsiy o`sishi, ishdan qanoatlanishi va

fahrlanishini ta’minlash va rivojlantirish.

Jamoa (komanda) tushunchasi va uni ustunligi:

- guruh 4-6 xodim va rahbaridan iborat

bo`lishi;

- guruhni umumiy maqsadi bo`lishi;

guruh doimiy yig’ilib turishi;

- muammolarni guruh ishtirokida

bartaraf qilish;

- xodimlar qobiliyati va imkoniyatlarini

korxona rivojlantirishga yo`naltirish;

- ish joyida ijodiy va xayrihohlik muhitini yaratish;

- yakka natijadan ko`ra, guruhda natijaning yuqoriligi;

- guruhda ijobiy munosabatlar o`zgartirish lozim bo`ladi;

Kompaniya yetakchisi

Yetakchi o`rinbosari

Guruh rahbarlari

Komanda ishtirokchilari

√

Barcha prinsip va

elementlarni

xodimlarga tushunarli

darajada yetkazish

lozim!

O`qitishni KASKAD usuli

har bir bo`lim va sexni bir komandaga bog’lash va ularni o`zaro munosabatini aniqlash.

5.6 Xodimlar ishtiroki

Tizim, standart, metod va dasturlar talablarini barcha xodimlarga yetkazish orqali

ularni doimiy takomillashtirishga jalb etish. Ishlab chiqarish madaniyatini yaratish, saqlash

va rivojlantirish, qiziqarli va yoqimli ish tashkil etish, yaratilgan mahsulotga qo`shgan hissasi

asosida rag’batlantish, xodimlarda ishdan fahrlanish (g’ururlanish) ruhini yaratish:

- barcha takomillashtirishlarga xodimlar kuchi bilan erishish;

- barchani har kunlik takomillashtirishga chorlash;

- biznes-reja loyihasida boshlab xodimlarni maksimal hissa qo`

shishini ta’minlash;

- xodimlar mehnatini (ehtirof etish) qadrlash;

- xodimlarga ishonch bilan qarash.

Xodimlar ishtirokini kuyidagilarda ta’minlash lozim:

- standartlashtirilgan ishlarni bajarish;

- biznes-rejasi tuzish;

- muammolarni yechish;

- doimiy takomillashtirish;

sifatni ta’minlashga ketadigan sarf harajatlarni kamaytirish;

- takliflar berish;

- barcha fikrlarni ko`rib chiqish;

- xodimlarni guruhlarda bo`lish.

Ishdan ketishni asosiy sabablari

Xodimlarni qadrlash

1. Samimiy ehtirof: yurakdan izhor etish;

2. Odillik va izchillik: t

o`g’

ri yondashuvni kafolatlaydi;

3. O`z vaqtida: qanchalik qisqa vaqtda bajarilsa shuncha yaxshi;

41%

25%

15%

10%

Mehnati

qadrlan

maganlig

O`sish

imkoniyatini

chegaralanga

nligi

Past maosh,

imtiyoz

yo`qligi

Boshqaru

vdan

norozilik

Ishdan

qoniqmasli

Bilmaslik

√ Asosiy e’tiborni –

mehnat qadrlanmaganligiga qarang!

4. Xaqqoniylik: ijobiy tomon va hissa qo`shishni mustahkamlaydi;

5. Moslashuvchanlik: zamon va makonga nisbatan mos bo`lish;

6. Muvofiqlik: qo`yilgan talabga muvofiq bo`lish;

7. Qahtiylik: ehtirof etishni tahminlaydi.

Xodimlar qadrlash

- xodimlar ishtiroki

–

har qanday muammolarni yechishda barcha fikr, taklif, qarashlarni

inobatga olish ish jarayoni doimiy takomillashtirishni asosiy omili hisoblanadi;

- xodimni har qanday qo`shgan hissasi va o`zini tuta bilishini yodda tuting;

- xodimlarni

rag’bat

lantirishni har bir imkoniyatidan foydalaning;

- xodimlar ishtirokini izchil ehtirof etib boring;

- xodimni moddiy ra

g’

batlantirishdan ko`ra, mahnaviy ra

g’

batlantirish muhimligini yotda

tuting;

- qo`ygan maqsadlarga erishilganda muvofiq xodimlarni ra

g’

batlantirib boring.

5.7 Ochik muloqotni tashkil etish

Barcha darajada ochiq va erkin odobiy muloqot muhitini yaratish metodlarini yuritish. Ochiq

va erkin odob-

ahloqiy mahlumotlar almashuvi barcha darajadagi xodimlarga to`g’ri

qarorlar

qabul qilish va ishni tashkil etishni takomillashtirishga yordam beradi.

Ochiq muloqotni quyidagilarda tashkil etish lozim:

- doimiy rejali uchrashuvlar;

- ommaviy matbuotdan samarali foydalanish;

- ochiq atrof-muhit tekshiruvini tashkil etish;

- ochiq yetakchilik uslubi;

- mahlumotlarni tez tarqatish.

Ochiq muloqotning asosiy jihatlari

- oradagi (rahbar va ishchi) tusiqlarni olib tashlash;

- muloqot muhitini yaratish;

- o`zaro ishonchni qullab quvvatlash.

Ochik muloqotning samarasi

bog’i

5.8 Sexni boshqarish

Tizimli yondashuv asosida sexni boshqarishda doimiy takomillashtirishni ta’minlash.

Missiya, xavfsizlik, malaka, texnologik jarayon, standartlar va boshqa mehyoriy talablarini

bajarish va amal qilish, hamda ularni ish joylar-da sodda va kulay vizual ko`rishlarni tashkil

etish orqali sexda sifatli boshqaruv tizimini o`rnatish.

Sexni boshqarish qanday ustunlik beradi?

- ishlab chiqarish liniyasi yetakchilarini «Biznes boshqaruvi»ga jalb etish;

- kompaniyaning «Biznes-reja»si maqsadlarni qo`llab quvvatlash;

texnologiya jarayonlarini takomillashtirish bo`yicha tug’ri qarorlar qabul qilish;

- nuqsonni ajratish va ularni yuzaga kelishi tub sabablarni aniqlash va bartaraf qilish;

- takomillashtirish asosida imkoniyatlari ortadi;

- muammolar bo`yicha avvalgi qarorlar bajarilishi nazorat qilish;

Sexni boshqarish zanjiri

- yetakchilikni yaratish;

- jarayonlarni doimiy nazoratini olib borish;

ISHONCH

O`zaro aloqa/hamkorlik

Huquq

Ko`rsatkichlarni o`ylab ko’rish kerak?

Reja

Yahshi

Xavfsizlik

Visual boshqaruvni joriy etish

O`zaro hurmat

- qo`yilgan maqsadlarga erishishni kafolatlash (SPQRC);

mahlumotlar almashuvini ta’minlash;

- yetakchilikda namuna bo`lish.

Sex siz bilan gaplasha olsin!

Sexda (jamoa) komanda bo`lib ishlash

- maqsad qo`yish va unga yo`naltirish;

- o`zini istehmolchini o`rniga qo`yish;

- muammo bo`lganda uni boshqarishni bilish;

- tub sababi va haqiqiy holatni aniqlash;

- tub sababini bartaraf qilish choralarini ko`rish;

- aniqlangan muammo joyida bo`lish;

- doimiy nazoratni olib borish;

- BPD/SPQRC talablari bajarilishini kafolatlash;

- muvofiq

mahlumot almashuvini ta’minlash;

- yetakchilik bilan namuna bo`lish;

- ish jarayonlarini standartlashtirish va yaroqliligini

ta’minlash;

- «Biznes-reja»ni rivojlantirishda ish joylarini tashkillashtirish;

- muammolarni bartaraf etishda vizual boshqaruvini qo`llash.

Misol: Nima yetishmayapti?

1. Yurish yo`lagi yo`q;

2. Yuk yashikgi juda baland;

3. Xaydovchining ko`rish imkoniyati yo`q.

Ko`ra olishni ta’minlash

1-xavsizlik jihozlari;

2-ko`rsatkichlari;

3-mashina-jihozlari;

деталлар;

юриш йулаклари;

машина жихозлар

2

3

6-MAVZU. GM GMS TIZIMI. STANDARTLASHTIRISH PRINTSIPI.

Reja:

6.1 Ish joyini tashkil etish.

6.2 Vizual (ko`rgazmali) boshqaruv.

6.3 Standartlashtirilgan ish.

6.4 Takt vaqti orqali boshqaruv.

Standartlashtirish bu har bir qilinadigan ishlar tartibini hujjatlashtirish, joriy etish va

unga amal qilish. Standartlashtirish - bu rivojlanadigan jarayon bo`lib, uning yordamida

jarayon, atama, printsip, ish tartibi va metodlarda aniq tizimli yondashuv o`rnatiladi.

Standartlashtirishdan maqsad - talablar o`rnatish va ularni takomillashtirish orqali

jarayonlarni barqaror rivojlantirib qo`yilgan maqsadga erishish.

Standartlashtirish printsipining 4 ta elementi mavjud. Ular quyidagilar:

Standartlashtirish qanday ustunlik beradi?

- ommaviy avtomobil ishlab chiqarishda standartlashtirish

–

hamjihat ishlab chiqarish

darajasini doimiy ravishda oshirib boradi.

- standartlashtirish sifat, xavfsizlik va ishlab chiqarish samaradorligini oshishiga olib

keladi.

- standartlashtirish va doimiy takomillashtirish orasidagi bo

g’

liklik aniqlanadi.

- ish tartibini va vizual boshqaruvlarni standartlashtirish ish joyini madaniy tashkil

etishga olib keladi.

Standartlashtirishning ahamiyati nimada?

- xavfsizlikni t

a’minlash (ish vaqtini yo`qotish bilan bog’lik bo`lgan xavflarni

kamaytirish);

- bajariladigan ish bilan hujjat

muvofiqligini ta’minlash (qo`yilgan talabni bajarish,

muvofiq jarayonlar o`rnatish orqali sifatli mahsulot tayyorlash);

- o`zaro

tartibli o`rin almasha olishni ta’minlash (inson, buyum, jarayon, xizmat

ko`rsatish);

- doimiy takomillashtirish orqali dunyo talabi darajasiga erishish.

Qachon standartlashtirish lozim?

- doimiy takomillashtirish;

Standartlashtish

Yuqori

daraja

Doimiy takomillashtish

O`zgarish

- x

avfsizlikni ta’minlash;

- yangi talablar o`rnatish;

- bir hil mahsulot, jarayon va xizmatlar ko`rsatishda.

6.1 Ish joyini tashkil etish

Har bir narsani o`z joyini aniqlash va o`z o`rnida

bo`lishini ta’minlash, kerakni

kerakmasdan ajratish va barcha keraksiz narsalarda holi bo`lish (xavfsiz, toza va tartibli ish

joyini tashkil etish). Ish joyini tashkil etish bilan nostandart narsalar aniklash, keraksiz

narsalardan holi bo`lish orqali ishda qulaylik va kunlik ishlarni bajarishda ortiqcha sarflarni

kamayatirish.

- barcha ish vositalarini shunday joylashtirish lozimki, qulay ish muhiti yaratilsin va

topish vaqti kamaysin.

5S printsipga asoslangan: saralash, samarali joylashtirish, tozalash, standartlashtirish

va takomillashtirish choralar ish joyini boshqarishda, ayniqsa tizimli yondashilganda katta

samara beradi.

Ish joyini tashkil qilishning amaliy maqsadi nimada?

5S tizimini maqsadi yetti yo`qotish bartaraf etish:

- ortiqcha ishlov:

talab darajasiga yetkazilmagan mahlumot/ mahsulotga ishlov

berish;

Xatoni

- xatoni tuzatish: qaytarilgan noaniq to`liqmas mahlumot/ natijalarni tuzatish;

Shior:

“Barcha narsa uchun joy va barcha

narsa o`z joyida”

- ortiqcha ishlab chiqarish: ortiqcha ishlab chiqarilgan mahsulotni qo`shimcha boshqarish;

- keraksiz harakat: o`z joyiga qo`yilmagan narsa(detal)ni qidirish;

qahira

- ortiqcha zahira: zarur bo`lmagan materiallarni saqlash;

- kutish: zarur qaror/kelishuv/ mahsulotni ushlanib qolishi;

- tashish: mahlumot/narsalarni uzoq (behuda) dan tashish.

1S Saralash (ajratish)

- barcha narsalarini kerakli va keraksizga ajrating!

- keraksizini sizga xalal bermasligi uchun uni joydan olib tashlang! (bunda kerakmasni

tashlab yuborish juda qiyin).

- asosiy

e’tibor

ni omborxona, instrumentlar va jihozlarga qarating!

- yaroqsizni qizil belgi bilan belgilang!

- narsani kerakli ekaniga ikkilansangiz undan holi bo`ling!

- ish (dam olish, ovqatlanish va kiyinish) joyingizda barcha narsalarni kerakli va keraksizga

ajrating (instrument, jihoz, material, kiyim, mebelg’, qog’oz

-qalam, papkalar, idish tovoq,

chiqindi va boshqalar). Keraksizini tashlab yuboring yoki ajratib qo`ying.

2S Samarali joylashtirish

- barcha narsalar uchun joy va barcha narsalar o`z joyida bo`lishini tahminlang!

- jihoz, instrument, o`lchash vosita, butlovchi qism va materiallar joyi aniqlangan va

belgilang, hamda ular

dan to`g’ri foydalanishni o`rnating!

- qanchalik ishlatilishini aniqlang, joylashtiring va joyni belgilang!

- barcha kerakli narsalar uchun joy ajrating va u joyni belgilab qo`ying. Keyin esa ana shu

narsalarni doimo o`z joyida bo`lishini tahminlang (Jihoz va instrument belgilangan joyda,

yaroqli va yaroqsiz mahsulot yoki material ham alohida ajratilgan va belgilangan joylarda

bo`lishi shart).

3S Tozalash

- tozalang va unni saqlang;

- tozalash bilan tekshiring;

- qiyin yetishadigan, ko`rinmaydigan joylarni ham tozalang;

- tozalik bu sifat, xavfsizlik, intizom va salomatlik ekanligiga

e’tibor

bering;

- kunlik rejali tozalashlarni bajaring;

- ish joyingiz yoki dam olish, kiyinish, ovqatlanish joyingizni, shuningdek ofis xonasini

doimo ozoda tuting (jihoz, o`lchash vositalar, pol, stol-stul, shkaf, kiyim-bosh va idish

tovoqlar tozaligiga, shuningdek territoriyaning tozaligiga erishing !).

4S Standartlashtirish

- vazifani aniqlash;

- javobgarni aniqlash;

- maqsadlarni qo`yish

- davriy tekshiruvlar o`tkazish;

- ishni standartlashtiring, vizual joylang, o`qiting, bilishini sinang va uni yaroqli bo`lishini

boshqaring;

- yuqoridagilarni (vazifalarni) bajarish uchun qoidalar ishlab chiqish va barcha xodimlarga,

hamkasbdoshingizga, atrofingizdagilarga yetkazing va ular-dan amal qilishni talab qiling,

barcha xodimlarning standartlar talablarini bajarishi korxona mavqeining ortishiga olib

keladi.

5S Takomillashtirish

- saralash, samarali joylashtirish, tozalash va standartlashtirish printsiplarini amalda joriy

etish va davriy tekshirishlar asosida choralar ko`rib takomillashtirish;

- ish joyini tashkil etishni sifatli va kam harajatli takomillashtirish lar orqali amalga oshirish;

- erishilgan natijani saqlang, takomillashtiring, aybdorni esdan chiqaring !

saralash,

samarali

joylashtirish,

tozalash

standartlashtirish

ishlar-ini

TAKOMILLASHTIRISH bilan amalga oshiring, mazkur qoidalarga BUGUN, ERTAGA va

HAR DOIM AMAL QILISHGA odatlaning!

Ish joyini tashkil qilish qanday USTUNLIK beradi?

XAVFSIZLIK - 5S printsipini tadbiq qilish xavfsizlikni oshiradi (jarohatlanish va

boshqa yo`qotishlarni oldi olinadi).

SIFAT - jihoz va materaillar doimo o`z joyida saqlanadi, bu bilan xatolar oldi olinadi.

HARAJATLAR - barcha narsani toza va o`z joyida bo`lishi behuda harakat-larni oldini

oladi - harajatlar tejaladi.

6.2 Vizual boshqaruv

Qo`yilgan maqsadga erishganlik, xavfsizlik va sifatni ta’minlash ko`rsatkichlari

muammolarni eslatuvchi va ogohlantiruvchi ko`rgazmali vizual metod foydalanish.

Mahlumotlarni sodda, tushunarli, ko`zga yakqol ko`rinarli va eslab qoladigan shaklda tuzish

orqali talab va natijalarni xodimlarga yetkazish qo`yilgan maqsadlarga erishishni oshiradi.

Vizual boshqaruvni joriy etish bosqichlari

● Zaruriyatni aniqlash;

● Vizuallashtirish turlarini aniqlash:

- standart talablarini o`rnatish;

- oddiylikni

ta’minlash;

- mahlumotlarning ahamiyatini yetkazish.

● Joriy etish va monitoringni ta’minlash;

● Davriy tekshirish orqali yaroqligini ta’minlash.

Nimalardan foydalansa bo`ladi?

- standartlarni ko`ra oladigan qilish;

- qo`yilgan maqsadlarga erishganlik natijalarini ko`rish;

- xavfsizlikka rioya etish;

- xavfdan ogohlantirish;

- yo`riqnoma va tushuntirishlar ko`rsatish;

- mahlumotlar almashuvi.

Sex siz bilan gaplasha olsin!

Vizual yetkazish

Ming marta eshitgandan, bir marta ko`rgan yaxshi!

6.3 Standartlashtirilgan ish

Standartlashtirilgan ish

–

bu talab etilgan sifat darajasiga olib keladigan, xavfsiz va

samarali ishni bajarish tartibi bayon etilgan hujjat.

Qo`llash:

● qayta takrorlanuvchi jarayonlar tartibini ta’minlash;

●

doimiy takomillashtirish:

- yillik ish kunini ishlab chiqarish rejasiga boglash;

- ishni bajarish ketma-ketligini bayon etish;

- ishlab chiqarish zahirasini mehyorlashtirish.

Ishchi standartlar

Муаммолар

мувжуд эканми?

Қандай

экан?

Жуда

яхши!

Фойдаланг

Муаммо

!

Ўз жойда

Барча нарса ўз

вақтида

Юриш йўли

Ишлаяпман

SOS (Standard Operation Sheet) - Ishni bajarish standarti, unda texnologiya jarayonini

qanday bajarish tartibi bayon etiladi.

JES (Job Element Sheet) - Ish

elementlari varog’i, unda ishchining texnologiya

jarayonida har bir bajaradigan ishni qadamlari bayon etiladi.

QCOS (Quality Sontrol Operation Sheet) - Ishni bajarish sifat naz

orat varog’i, unda har

bir bajarilgan ishdan so`ng uni sifati tekshirish metodlari bayon etiladi.

Standartlashtirilgan ishdagi s

imvol (belgi) lar ma’no

- sifat tekshiruvini o`tkazish.

- Ishni bajarishda xavfsizlikka

e’tibor

ni qaratish.

Xaydovchi va yo`lovchilar xavfsizligiga ta’sir etish xavfi bor jarayon.

- Ish bosqichini ketma-ket bajarish.

- Optsiyalar nomi.

- Tekshirish lozim bo`lgan qadam.

- ish siklini to`la va oxirigacha yetkazish (tushlik, tuhtash vaqtida);

- o`z malakasini doimiy oshirib borish;

- ish jarayon (standart)ni takomillashtirish uchun o`zgartirish takliflarini berish.

6.4 Takt vaqti orqali boshqaruv

Istehmolchi talabiga asoslangan mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat kursatish uchun

talab etilgan vaqt miqdori Takt vaqtini deyiladi.

Takt vaqti:

- ishlab chiqirish liniyasi yoki jarayon tezligini aniklaydi.

- mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat ko`rsatishga zarur bo`lgan vaqt miqdori aniqlaydi.

- ishlab chiqarish maqsadiga erishish uchun kun yakuni talab etiladigan avtomobillar

miqdorini aniqlaydi.

Takt Vaqti

–

bu o`zgarmas kattalik!

- o`zgarmas Takt vaqt miqdori aniqlanib standartlashtiriladi;

Takt Time =

Aniqlangan vaqtdagi ish vaqti

Ushbu vaqtda iste’molchi talab etgan

mahsulot miqdori

- Takt vaqtini muhokamasiz va rejasiz o`zgartirilmaydi;

- Takt vaqtini asossiz o`zgartirish

–

xavfsizlik, sifat va samaradorlikka xavf solishi mumkin.

Misol: Kuzovga mostni o`rnatish elementlari va takt vaqti = 4 min.

Ish elementlari nomi

Vaqt sarfi, minut

Amortizator boltlarini dinamometr yordamida qotirish

0.2

Most qotirilgan boltlarni dinamometr yordamida qotirish

0.2

Mostni keyingi boltlar bilan qotirish

0.2

Most ko`targichni tushirish va tirsagni qotirish

0.2

Amortizatorni surib vint bilan qotirish

0.2

Mostni prujina orqali mahkamlash

Mostni kuzovga bolt va vint orqali qotirishga tayyorlash

Amortizatorni kuzovga shaybali bolt orqali qotirish

jami

- shunday (soatlik, kunlik, xavftalik, oylik, va yillik) ish rejimini tashkil etish lozimki, yillik

ishlab chiqarish rejasiga muvofik bulsin;

- rejani o`z vaqtida va to`la bajarishda resurslarni yetarli bo`lishini va 4M tah

lilini ta’minlash;

- mashina va jihozlardan t

o`g’

ri foydalanish;

- ish jarayonlarni samarali bajarish va yo`qotishlarga yo`l qo`ymaslik;

- qisqa yetkazish zanjiri asosida ishni tashkil etish.

7-MAVZU. GM GMS TIZIMI. BIRIKTIRILGAN SIFAT PRINTSIPI.

Reja:

7.1. Sifat menejmenti tizimi.

7.2. Mahsulot sifati bo`yicha standartlar.

7.3. Ishlab chiqarish jarayonlarini tasdiqlash.

7.4. Jarayonlar monitoringi va o`lchashlar.

7.5. Sifat muammosini ortga qaytarish/oldinga aloqalar bilan ta’minlash

(Feedback/Feedforward)

Sifat

–

bu qo`yilgan talabning muvofiqlik darajasi yoki xaridorni talab va hohishini

qanoatlantirish darajasi.

Sifat = ko`zlangan sifat + erishilgan(natija) sifat .

Biriktirilgan sifat - nima?

Ko`zlangan sifat darajasiga erishishda, har bir jarayonni bajarishda birinchisidayok qo`yilgan

talablarni to`g’ri bajarish, nuqson bo`lmasligini ta’minlash va keyingi jarayon sifat

ko`rsatkichiga salbiy ta’sir ko`rsatmaslikka yo`naltirilgan metod.

SHior:

Barcha ishni sifatli bajaraman!

Sifatli tayyorlayman!

O`z istehmolchimni qanoatlantiraman!

Har qanday muammoni o`zaro birgalikda hal etaman!

Qabul qilmayman!

Nuqsonni

Ishlab chiqarmayman!

Jo`natmayman!

Nuqson

–

qo`yilgan talabga nomuvofiklik!

Nuqson

–

standartda o`rnatilgan sifat talablariga muvofiq bo`lmagan alohida ajratilgan

mahsulot!

Mahsulot sifatni past bo`lishi - sotuv, xavfsizlik va atrof-muhitlardagi yo`qotishlarga olib

keladi!

7.1 Sifat menejmenti tizimi

Sifat menejmenti tizimi - tashkiliy struktura, umumiy hujjatlar, metodlar, standartlar

va ularni qo`llab-quvvatlovchi resurslarni o`z ichiga oladi.

Ko`zlangan sifatga erishishda jarayonlarni aniqlash, baholash mezonlari va

metodlarini o`rnatish, hamda ularni resurslar bilan ta’minlash va doimiy takomilla

shtirish

lozim.

- korxonada barcha jarayonlarni sifatli bajarishni qo`llab quvvatlash;

barcha jarayonlarni sifatli bajarish uchun maqsad va standartlar bilan ta’minlash;

- shiorini keng joriy etish: o`z istehmolchimni qanoatlantiraman! muammolarni o`zaro

birgalikda hal qilaman!

- guruh ahzolarini qullab-quvvatlash maqsadda standartlar va sifat bo`yicha strukturani joriy

etish.

Strategik maqsad

- strategik boshqaruv/ sifatdagi yetakchilik;

- missiya, siyosat va maqsadlarni o`rnatishda yetakchilik qilish;

mahsulot va jarayonlar sifati kafolotini ta’minlashda yetakchi bo`lish;

ishlab chiqarish jarayonlarini sifat ta’minlashda yetakchilik qilish.

Maqsadga erishishdagi muhim yo`nalishlar:

1. Biznes-rejani aniqlash:

- aniq maqsad va strategiyani o`rnatish;

- aniq yo`nalishlar rejasini tuzish.

2. Sifat tizimi va standartlar

- har qanday tizim va standartlarni PDCA ga muvofiq qo`llash.

3. Resurslarni sifatli va to`g’ri taqsimlash

- tashkiliy strukturaga muvofiq javobgarlik va huquqlarni aniq belgilash.

4. Sifat tizimiga muvofiqlikni tasdiqlash

- menejment tizimi talablariga muvofiq standartlarni joriy etish;

Nazorat

Talab

- davriy ichki auditlar o`

tkazishni ta’minlash.

5. GM-GMS (GM -Global Manufacturing System)

- GMS tizimini qo`llash bilan kompaniyani takomillashtirish;

- sifatni takomillashtirish asosida doimiy rivojlanish.

Yuqoridagilar asosida Kompaniyani qurish va o`z uyi sifatda ko`rish.

Biznes rejani amalga oshirish- Business Plan Deployment

GM korporatsiyasining - strategik maqsadlari; - missiya va siyosati; - o`lchamli

maqsadlari, asosida Global ishlab chiqarish tizimining barcha darajasida Biznes rejani amalga

oshirib (BPD) - ishlab chiqarish va sifat natijalariga erishish orqali kompaniyani

rivojlantirish.

Strategik va o`lchamli maqsadlarini Kaskad metodi asosida bo`lim/sex/ brigadalarga

taqsimlash.

Sifat bo`yicha rejalarga erishishda quydagilarga

e’tibor

ni qaratish:

- mahsulot sifati standartlari;

- ishlab chiqarish jarayonlarini tasdiqlash;

- statistik nazorat va tahlil;

- Feedback/Feedforward orqaga/oldinga aloqalar sifati;

- sifat menejmenti tizimi.

Resurslarni sifatli taqsimlash

Ishlab chiqarish, sifat va menejment tizimi

jarayonlarini o`zaro bog’liqligi

-ni

ta’minlashda resurslarini sifatli taqsimlash lozim. Chunki har qanday faoliyat turi va mahsulot

ishlab chiqarishni rivojlantirish zarur resurslar talab qiladi. Va shuningdek har bir jarayonlarni

doimiy takomillashtirishni boshqarishda PDCA modelidan foydalanishni talab etiladi.

PDCA modeli

Sifat tizimi standartlari

- hujjatlarni boshqarish (Document Control)

- yozuvlarni boshqarish (Records Management)

- ichki auditlarni boshqarish (Internal Audits)

Rejalashtirsh

“Plan”

“Action”

“Check”

“Do”

Sifatni

loyihalash

Sifatni

tasdiqlash

Sifatni

kafolatlash

Mahsulot

Production

Check

Plan

Act

Check

Plan

Act

Tekshirish

Takomillashtirish

(zarur choralar

ko’rish

)

Bajarish

- nomuvofik maxsulotni boshqarish (Non-Conforming Product)

- tuzatuvchi choralar (Corrective Action)

- oldini oluvchi choralar (Preventive Action).

Yuqoridagi hujjatlar asosida ish joyida birinchi o`zini-o`zi «Nazorat», ikkinchi jarayon,

mahsulot «Monitoring» va uchinchi tizim (ISO, GMS) lar «Kafolatlash» lar davriy auditlari

o`tkazish orqali korxonada doimiy takomillashtirishga erishish.

7.2 Mahsulot sifati bo`yicha standartlar

Standart - mahsulot tavsifiga aniq talablar o`rnatish, mahsulot sifati bilan ichki hamda

tashqi istehmolchilar talab va ehtiyojlarini qanoatlantirishni kafolatlaydi. Mahsulotga

baholash

mezonlarini o`rnatish bilan, barcha funktsiyasi orqali o`zaro bog’liq guruhlar

muvofiqligini tahmin etish.

Sifat bo`yicha standartlar (JES, SOS, KSt) nimaga kerak?

- istehmolchining qanoatlantiradigan ko`rsatgichlarini ko`rsata olish;

- ish jarayonlarini

aniq, sodda va o`lchamliligini ta’minlash;

- jarayonlarni ketma-ket bosqichlarini aniqlash va joriy etish;

xavfsizlik va texnik xizmat ko`rsatishni ta’minlash;

ishni bajarish qadamlarini va nazorati ta’minlash;

- jarayonlarga qo`llashni

qulay bo`lishini ta’minlash.

Mahsulot sifati bo`yicha standartlar qanday foyda keltiradi?

- yetkazuvchilarga avtokomponent va material bo`yicha aniq talablarni yetkazish;

- s

tandartlashtirilgan talablar asosida barcha xodimlarni ishlashini ta’minlash va talablarni

takomillashtirish;

- komanda ahzolariga mahsulotga quyilgan aniq sifat talablarini yetkazish;

- istehmolchilarga nuqsonli mahsulotlarni yetkazmaslikni kafolatlash;

- GMSning boshqa printsiplari va yoki jarayon printsiplarini qo`llab quvvatlash.

7.3 Ishlab chiqarish jarayonlarini tasdiqlash (validatsiyalash)

Tasdiqlash (validatsiyalash) - mahsulotni ommaviy ishlab chiqarishni boshlashdan

avval, texnologiya jarayonlarni tayyorlash, tekshirish va tasdiqdan o`tkazish. Texnologiya

(ishlab chiqarish) jarayonlarni tasdiqlash orqali mahsulot sifatini standartlar talablariga

muvofiqlikni kafolatlash:

- avvalgi tajriba va xatolarni hisobga olish;

- ishlab chiqarish jarayonlari oqimi tasdiqlash;

- ish standartlarni tasdiklash;

- yordamchi va asosi jihozlarni tayyorlash va o`rnatish;

- xodimlarni tayyorlash;

- namunani tayyorlash;

- o`zgarishlarni tasdiqlash.

Bir komanda bo`lib ishlash.

Mahsulot va jarayonni loyihalash va tasdiqlash buyicha har bir yo`nalish mutaxassislari

bir komanda bo`lib ishlashini ta’minlash.

- ishlab chiqarishni tayyorlash davrida loyihani ko`rib chiqish;

- xavflar tahlillash va jarayonlarni rejalashtirish;

- mashina-jihoz va ostastkalarni loyihalash va tajribalardan foydalanish;

- standartlashtirilgan ishni takomillashtirish va muammolarni bartaraf etish;

- to`la texnik xizmat ko`rsatish (TMS) tizimni rejalashtirish va bajarish;

- ish joylarini avtomatlashtirishni rejalashtirish va tez xizmat ko`rsatish tayyorligini joriy

etish;

- jarayonning har bir bochqichlarini tekshirish, tahlillash va tasdiqlash;

PDCA siklni qo`llash - sifatni boshqarish uchun ishlab chiqarish tizimi rejalashtirish; -

jarayon bosqichlarini amalda bajarish; texnologik jarayonlar tizimi monitoringi va statistik

nazoratini olib borish; Keyingi jarayonlarni choralar ko`rish asosida takomillashtirish.

Tasdiqlangan jarayonlardan foydalanish

Ichki mahsulot ishlab chiqarish va jarayonlar sifatini loyihalash:

- mahsulot ishlab chiqarishda (fizik) nuqsonsiz ishlab chiqarish imkoniyatiga intilish;

- jarayonni boshqarishda xatoni oldini oluvchi va aniqlovchi yoki tuhtatuvchi faoliyatdan

foydalanish.

Jarayonni tasdiqlash:

- ishlab chiqarish muhitini aniqlash va tasdiqlash;

muammolarni bartaraf etish tajribalarini to`plash asosida to`g’ri qaror chiqarishga sharoit

yaratish.

- tezkor tayyorlik

–

«jarayon komanda ahzosi uchun tayyor, komanda ahzosi jarayon uchun

tayyor»ligini ta’minlash.

SHunday jarayonlar faoliyatini tashkil etinki, u ishlab chiqarishni boshidan boshlab barcha

chiqishlarda, istehmolchini qanoatlantirsin yoki qoyil qoldirsin.

7.4 Jarayonlar monitoringi va o`lchashlar

(Ichki nazorat va tekshirish jarayoni)

Chetga chiqishlarni oldini olish, aniqlash va ushlab qolish asosida, barcha joylardagi

sifatni ta’minlash

jarayonlar monitoringi va o`lchashlar tizimidan keng foydalanish. Har bir

uchastkada barcha mahsulotni sifatli bo`lishini ta’minlash uchun jarayonlardagi

o`zgarishlarni oldini. Nuqsonni hosil bo`lishi bilan bog’liq bo`lgan yo`qotishlarni

(harajatlarni) kamaytirish.

Nazoratga yondashuvni o`zgartishish: odatiy yondashuv, yahni tayyor mahsulotni

tekshirib uni sifatli yoki sifatsizga ajratishdan, GMS -yondashuvi asosida jarayonlarga

statistik nazoratni o`rnatib, no`qson bo`lishini oldini olish, tayyor mahsulotni esa doimiy

monitoringini olib borish.

- muammoni tub sabablar aniqlash va ularni bartaraf qilish.

- tahmirlash va qayta ishlovlarni kamaytirish

- OK rate (birinchisidayoq o`tish) ni oshirish

Mahsulot

Jarayon

Nazorat

Jo`natish

Monitoring

Не

Tub sabab va

muammolarni

bartaraf qilish

Istehmolchini qanoatlantirish jarayoni

- istehmolchini hohish va orzusini bilish;

- istehmolchini doimo haq deb bilish;

- o`z mahsuloti bilan fahrlanish.

Isteg’molchini qanoatlantirish jarayoni

Quyidagi uch elementga

e’tibor

qaratilganda istehmolchini qanoatlantirishga

erishiladi:

- Oldini olish: standart talabidan chiqmaslik yoki nuqsonga yo`l qo`ymaslik;

- topish: nuqson yoki nomuvofiq mahsulot aniqlanganda ajratish;

- to`htatish:

nuqson yoki nomuvofiq mahsulot o`tib ketmasligini ta’minlash.

Oldini olish

Muammoni tub sababini aniqlab, tuzatuvchi choralar ko`rilgandan so`ng, ayni shunday

jarayonlar uchun resurslar ajratish, o`qitish, xizmat ko`rsatish va boshqalar orqali:

- ishlab chiqarish jarayonida, nomuvofiq mahsulot chiqish ehtimolini yo`qotish yoki

kamaytirish;

- joylarda mahsulot sifati boshqarilishini kafolatlash uchun jarayon o`zgarishini kamaytirish;

- har qanday muammoni komanda bo`lim bartaraf etish;

“Yaratmayman”

sifat shioriga amal qilish;

- o`zgarishlarni nazorati va monitoringini olib borish;

- jihozlar

quvvatini ta’minlash;

- xavflarni aniqlash, tahlillash va darajasiga asoslanib jarayonlarda nazorat darajasini oshirish;

- xatolardan ximoyalanish metodlarni mahsulotni loyihalash va texnologik jarayonlarni joriy

etishda qo`llash;

- rejali auditlar o`tkazish.

Xatolardan himoyalanishni rejalashtirish

Nuqsonni oldini olish:

- mahsulotni shunday loyihalashtirinki, nuqsonli mahsulot chiqishiga yo`l qolmasin;

Men o`z

avtomobilim

bilan

faxrlanaman!

Iste’molchi

doimo haq!

Iste’molchi

hohishini

bilaman!

Feedback

Feedback- qayta aloqa o`rnatish

- jarayonni shunday loyihalashtirinki, ishlab chiqarishdan xatolarni oldini olishni bilish oson

bo`lsin va nuqsonni qayta takror chiqishida xatodan himoyalanish yo`lga qo`yilsin.

Nuqsonlarni topish:

Jarayonni shunday loyihalashtirinki, unda nuqsonlarni topish, to`htatish, ishlab chiqarish

liniyasidan ajratish yoki/ va uni keyingi harakati belgilansin.

Xatolardan himoyalanish tartibi:

- Mahsulot/jarayon loyihasining o`zgarishi

- DFMEA & PFMEA;

- yangi va takomillashtirilgan jarayonlar;

bir yo`nalish asosida yig’uv;

- jarayonlarni statistik nazorat qilish;

- to`htashlarni aniqlash;

- sensorli va jarayonlar monitoringi;

- elektr-mexanik moslamalar;

- rangli kodlash;

- vizual nazorat;

- andon tizimi;

- standartlashtirilgan ish.

Xatolardan himoyalanishning ustunligi:

Xatolardan himoyalanishni maqsadi

–

ishlab chiqarish jarayonlarda nuqsonlarni

nolga tushirishni ta’minlash (e’tibor

ni: avvalo oldini olishga, keyin topishga qaratish):

- qo`llashda xavflar tahliliga asoslanish (misol. PFMEA);

- fikrlashda bilimlarga asoslanish (holatni tushunish);

- ishonarli va uzoq xizmat qiluvchi

–

qulay,sodda va arzon moslamalardan foydalanish;

- reja(ro`yhat)ga muvofiqni tekshirish (masalan, auditlar, TMS va boshqalar yordamida);

- mashina-jihozlar yaroq

liligini doimo ta’minlash (TMS

bandi);

- xatolardan himoyalanishdan yetarli foydalanmaslik qo`shimcha choralar ko`rishni talab

etadi.

Jarayon nazorati

Ishlab chiqarish rejasi, xavfsizlik choralari, jarayoning chiqish natijalari texnik

talablarga muvofiq yaratilgan bo`lishi lozim.

Standartlashtirilgan ishlab chiqarish jarayoni nazorat qilish metodlari:

- fikriy (Tendentsiya); - statistik nazorat (SPC / X-R kart); - jarayonlar imkoniyatni o`rganish

, P

); - auditlar; -jarayonlar monitoringi. Bular texnik talablarni bajarilishini nazoratida

yuritiladi.

Jarayon chiqish natijalarni kafolatlash uchun, mahlumotlar tahlil qilish: - choralar rejasi; -

favqulotlarni bartaraf qilish rejasi; - muammolarni tez bartaraf etish. Bulardan jarayon chiqish

natijalari texnik talablarga nomuvofiq bo`lganda foydalaniladi.

Nuqson(nomuvofiqlik)ni topish

Standart talabiga nomuvofiq holatlarni ko`rinarli qiling

–

nuqson aniqlangan ajratiring va

barchaga ko`nishli bo`lishini tahminlang !

“Qabul qilmayman !” sifat shiori

amal qiling.

- tekshirish jarayoni sifatni tez aniqlaydi;

- ishlab chiqarish jarayonni chiqish nazoratini belgilaydi;

- nomuvofiq holatlarni chiqishda shoshilinch bartarafni tahminlaydi;

- talabni va doimiy takomillashtirishni tahminlaydi;

- tekshirish (soni) davriyligi, har bir yetkazuvchi uchun, istehmolchida nuqsonlar aniqlanish

ehtimolidan kelib chiqqan holda o`rnatiladi.

Sifat talablariga erishish

Standartlar talablariga rioya qilish :

- standartdan sifatga qo`yilgan talablarni aniqlayman;

- standartlashtirilgan ish hujjatlarini saqlash metodini bilaman;

- hujjatni yaroqlik muddatini aniqlayman;

- monitoring va hujjatlar natijalari samarasini tekshiraman;

- ishni jarayon muammolarni hal etishdan boshlayman;

- agar istehmolchi muammoni topgan bo`lsa, men uni albatta topaman va ushlab qolaman.

Ishlab chiqarish va sifatni boshqarish

Boshqarish standartlari

Sexning maqsadga yo`naltirish

Mahsulot sifati buyicha standartlar

Standart buyicha yig’ish

Monitoring va o`lchashlar Sifat tizimini joriy etish

Auditlar (SMT, mahsulot/jarayonlar) Sifat tizimi talablariga rioya qilish

Muammolarni tez hal etish

Andon chaqiruvini ta’minlash

Nazorat va tekshirishlardan foydalanish

Tashki istehmolchilar (avtomobillarimizni harid qilgan insonlar)

- ularni sifati past mahsulotdan himoya qilish;

- ularni qanoatlanishini kafolatlash.

Ichki istehmolchilar (sizdan keyingi jarayon egalari).

- ishni birinchi bajarishdayoq nuqsonga yo`l qo`ymaslik va nomuvofiqlikni topish bilan

kichik tahmirlashlar va qayta tahmirlashlarni oldini olish;

- nuqsonni takrorlanishini oldini olish.

Ichki istehmolchilarni (butlovchi qism yoki xom-ashyo yetkazuvchilardan)

- jamoa(komanda) ahzolarini yetkazuvchilar nomuvofiq mahsulotidan himoya qilish.

7.5

Sifat muammosini ortga qaytarish/oldinga aloqalar bilan ta’minlash

(Feedback/Feedforward)

Standartlashtirilgan aloqalar o`rnatish bilan istehmolchi va yetkazuvchilar o`rtasidagi

kutilayotgan sifat talabi va natijalarga erishish. Sifatga tegishli bo`lgan mahlumotlarni, unga

aloqador bo`lganlarga tez yetkazishni kafolatlash.

Sifat bo`yicha

boshqaruvchi

Sifanti

tasdiqlash

Sifat

nazorati

Sifatni

loyihalash

Ishlab

chiqarish

Ishlab chiqarish

bo`yicha boshqaruvchi

Hodimlarni

Jalb etish

- istehmolchi va yetkazuvchini va ularga nima kerakligini aniqlash;

- istehmolchilarga mahlumotlarni tez va aniq berish;

- yetkazuvchilarga o`z vaqtida va aniq mahlumotlarni yetkazish;

- ishni muammoni yechishdan boshlash: topish, tub sababini aniqlash va bartaraf etish.

Muammoni bartaraf etish usullari:

- 7 brilliant usul yordamida muammo egasini aniqlash;

- jarayonlarda yechilmagan muammoni korxona mikyosida muhokamaga olib chiqish

Zarur mahlumot kompaniyaning barcha joylariga yetkazish:

- vaqt asosida: joriy, kunlik, xaftalik va oylik

Mazmuni: standartga nomuvofiqlik, nazorat nuqtalar va chora-tadbirlar

Ko`rinishi: umumiy; soda va qulay.

’

lumotlarni zarur joylarga yetkazish

Joriy:

Andon tizimi (ishlab chiqarish yoki sifat stantsiyasi);

Nazorat kartasi (sifat stantsiyasi);

Signalli chaqiruvchi jarayon (tasdiqlash stantsiyasi);

CHaqiruv ustivorligi ( *GCA, -haridor ko`zi bilan qarash).

Kunlik:

Audit natijalari (GCA- haridor ko`zi bilan qarash? Jarayon/Maxsulot auditlari);

Dastlabki sifatni ta’minlash (Birinchisidayoq talabni to`g’ri bajarish)

Ishdagi yo`qotishlar (Tahmirlash).

Xaftalik:

Xafta ko`rsatkichlari bo`yicha Pareto diagrammasi (audit natijalari, CARE, **VS/SIP).

Oylik:

Tashqi auditlar, PRR (Muammolar bo`yicha qarorlar) Qayta aloqalar;

Istehmolchi bilan qayta aloqalar (ehtirozlar, kafolot).

Ishlab chiqarish davrida ketma-ket uch dona mahsulot nuqson bo`lsa, ishchi ishni

tuhtatib brigadirga xabar beradi, brigadir 10 minut ichida muammoni yecha olmasa sex

boshlig’iga xabar beradi, sex boshlig’i ham 10 minut ichida muammoni yecha olmasa bosh

rahbarga habar beradi. Demak 30 minut ichida muammodan barcha habardor bo`ladi.

Yechilish darajasiga qarab habar va javob yuqoriga va pastga harakatlanadi.

Muammolarda habar berish va javob olish

Qayta/oldinga aloqa(Feedback/Feedforward)larni ustunligi

Download 3,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10