O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jalik instituti

Asosiy o’quv materiallarining   qisqacha bayoni

 

12.1.Debitorlik va kreditorlik  qarzlari  holatining tahlili  

Bozor iqtisodiyoti  sharoitida korxonalarning  moliyaviy  ahvolini  mustahkamlashning 

shart-sharoitlaridan biri bo‟lib, hisob-kitob ishlarini to‟g‟ri yo‟lga qo‟yish va moliyaviy 

intizomga qat‟iy rioya qilish hisoblanadi. 

Moddiy ne‟matlar va xizmatlar bilan bog‟liq bo‟lgan barcha hisoblashuvlar umuman 

olganda  «Debitor  va  kreditorlar  bilan  bo‟ladigan  hisob-kitoblar»  tariqasida  yuzaga 

keladi. 

Ko‟pgina  korxonalarda  moliyaviy  ahvolning  yomonlashuviga    katta  hajmdagi 

debitorlik  va  kreditorlik  qarzlarining  to‟planib  qolishi  sababchi  bo‟ladi.  Debitorlik 

qarzlarning katta hajmda paydo bo‟lishi korxona mablag‟larini  muomaladan chiqaradi, 

o‟z  aylanma  mablag‟larining  yetishmovchiligiga  sababchi  bo‟ladi,  natijada  kreditorlik 

qarzlarining oshishiga olib keladi, bular hammasi moliyaviy holatga salbiy ta‟sir qiladi. 

---

48 

 

Shuning  uchun  ushbu  qarzlar  bilan  bog‟liq  bo‟lgan  jarayonni  uzluksiz  ravishda 

o‟rganish va tahlil etib turish katta ahamiyatga egadir.  

Debitorlik  va  kreditorlik  qarzlarining  tahlili  taqqoslash  usuli  yordamida  quyidagi 

tartibda  amalga  oshiriladi.  Birinchi  navbatda,  debitorlik  va  kreditorlik  qarzlarning 

tarkibi va tarkibiy tuzilishi o‟rganiladi. Buning uchun avvalo har bir qarz turi hajmi va 

uning hissasi aniqlanadi.Shundan keyin tahlil amalga oshiriladi.  

Hisobot davrining oxiridagi qarzlarning hajmini davr boshidagi qarzlarning hajmiga, 

davr oxiridagi hissasini davr boshidagi hissasiga solishtirib, o‟zgarishi (ko‟paygan yoki 

kamayganligi)  aniqlanadi.  Ushbu  o‟zgarish  mutlaq  va  nisbiy  ko‟rsatkichlar  bilan 

ifodalanadi. 

Qarzlar bo‟yicha mutlaq o‟zgarishini aniqlash uchun davr oxiridagi summasidan davr 

boshidagi  summasi  chegirilib  tashlanadi,  nisbiy  o‟zgarishini  aniqlash  uchun  mutlaq 

o‟zgarish summasini 100 % ga ko‟paytirib, natijasini davr boshidagi summasiga bo‟lish 

kerak.  Shundan  keyin  debitorlik  va  kreditorlik  qarzlarning  umumiy  holatiga  baho 

beriladi.