Navoiy davlat konchilik instituti

Nazorat savollari. 
1.
 
Qayta tiklanadigan energiya manbalariga nimalar kiradi. 
2.
 
Qayta tiklanmaydigan energiya manbalariga nimalar kiradi. 
3.
 
O‘zbekistonda qanday energiya manba‘lari mavjud. 
4.
 
Quyosh panellari deganda nimani tushunasiz. 
5.
 
Qanday energiya manba‘lari iqtisodiy jihatdan arzonga tushadi. 
6.
 
Qanday energiya manbalaridan foydalanish qulay. 
 
2. Mavzu: Quyosh panellarini o„rnatish, loyihalash ishlari, quyosh 
qurilmasining sxemasi bilan tanishish. 

---

Reja; 
3.
 
Quyosh fotoelektr tizimlari.  
4.
 
O„zbekiston  Respublikasida  quyosh  panellarining  energiya  samaradorligini 
oshirish yo„llari.
 
 
Noananaviy  energiya  manbalaridan  foydalanish  darajasini  ko‗tarish,  ayniksa, 
qishloq  xo‗jaligida  yangi  zamonaviy  kuyosh  qurilmalari  yaratish  va  joriy  etish, 
chorvachilik,  parrandachilik  xonalarini  isitishda  kuyosh  energiyasidan  foydalanish, 
kuyosh vannalari, kuyosh suv isitgichlari, gelioissiqxonalar, meva quritish qurilmalarining 
samarali  konstruksiyalarini  ishlab  chiqish,  quyosh  stirling  dvigatellarini  takomillashtirish 
yo‗l
lari 
ko‗r
ib 
chi
qild
i. 
Ku
yos
h 
san
don
i  va 
kon
sent
rato
rlarining  yangi  konstruksiyalari  va  loyixalari  namoyish  etildi.  Rossiya,  AKSH,  Fransiya, 
Angliya,  Avstraliya,  Argentina,  Niderlandiya,  Xindiston,  Germaniya,  Isroil,  Kanada, 
Italiya,  YAponiya  va  boshka  ko‗pgina  rivojlangan  mamlakatlarda  noananaviy  energiya 
manbalaridan  foydalanish  bo‗yicha  olimlar  olib  borgan  tadkikotlar  yaxshi  natijalar 
bermokda.  Jumladan,  Germaniya,  Isroil,  va  AKSH  da  quyosh  energiyasidan  foydalanib, 
30-35 foiz uylar qish faslida isitilib, yoz oylari sovitilmoqda.  
Quyosh  energiyasi  rivojlanmoqda  va  bu  tasodif  emas.  Qayta  tiklanadigan  energetika 
energetikaning  ajralmas  tarkibiy  qismi  hisoblanadi  va  u  boshqa  davlatlardagi  kabi 
O‗zbekistonda  ham  umumiy  milliy  energetika  siyosati  doirasida  rivojlantirilmoqda. 
O‗zbekistonda qayta tiklanadigan energetikaning o‗ziga xos xususiyatlari shundaki, qayta 
tiklanadigan  energetika  texnologiyalaridan  gidroenergetika  resurslaridan  tashqari, 
hozircha  sanoat  miqyosida  foydalanilayotgani  yo‗q  va  boshqa  yangi  texnologiyalar 
singari,  ushbu  texnologiyalar  ham  ishlab  chiqilishi  va  tatbiq  etilishi  uchun  avval  siyosiy 
hamda  iqtisodiy  jihatdan  ma‘qullanishi  lozim.  Qayta  tiklanadigan  energetika 
texnologiyalari  ma‘lum  darajada  rivojlangan  boshqa  mamlakatlar  tajribasi  shuni 
ko‗rsatadiki,  faqat  davlat  tomonidan  qo‗llab-quvvatlashgina  bu  texnologiyalarning 
an‘anaviy  energiya  ishlab  chiqarish  texnologiyalariga  nisbatan  raqobatbardosh  bo‗lishi 
uchun zamin hozirlaydi.  

---

Mavjud  quyosh  batareyalarini  tipiga  ko‗ra  ikki  guruxga  –  kristall  va  amorf  kremniy 
asosidagi  qurilmalarga  ajratish  mumkin.  Quyosh  energiyasidan  foydalanish  yorug‗likni 
fotoelementlar-  quyosh  batareyalari  yordamida  elektr  energiyasiga  aylantirish  orqali 
amalga  oshiriladi.  Bu  borada  YAponiya,  Germaniya,  AQSH  mamlakatlari  etakchilik 
qilmoqda. Quyosh  kollektorlari  quyosh  pechlaridan  foydalanib  issiqlik  energiyasini  xosil 
qilish  –  quyosh  pechlarining  yuzasi  21  mln  metr  kvadrat  bilan  o‗lchanadi.  Bu  borada 
YAponiya,  Isroil,  Gretsiya  mamlakatlari  etakchi  o‗rinlarda  turadilar.  Quyosh 
energiyasidan  elektr  energiyasini  xosil  qiladigan  kremniy  monokristalini  sof  xolda 
tayyorlash  juda  qimmatga  tushganligi  sababli  quyosh  batareyalarining  foydali  ish 
koeffitsenti juda past bo‗lgan. Endilikda Arsenid galliy, kremniy polikristali, kadmiy tellur 
kabi  yupka  plyonkali  quyosh  elementlari  yaratildi-ki,  ular  asosida  tayyorlangan  quyosh 
batareyalarining foydali ish koeffitsienti ancha oshdi.  
Quyosh  energiyasidan  issiqlik  ishlab  chiqarishda  ham,  elektr  energiya  ishlab  chiqarishda 
ham  foydalanish  mumkin.  Birinchi  holatda  yassi  konsentratsiyalashmagan  quyosh 
kollektorlari  qo‗llaniladi.  Ularda  issiqliq  tashuvchi  sifatida  suv,  havo  yoki  antifrizlar 
ishlatilish  mumkin.  Ikkinchi  holatda  esa,  yorug‗lik  oqimi  energiyasi  fotoelektr 
o‗zgartirgichlarda bevosita elektr energiyasiga aylanadi yoki issiqlik elektr stansiyalarning 
an‘anaviy  sxemalari  ishlatiladi.  Quyoshdan  quvvat  oladigan  suv  isitgich  moslamalar 
quyosh  kollektorlari  orqali  suv  haroratini  oshirish  uchun  quyosh  nurlari  energiyasidan 
foydalanadi.  SHaffof  qoplamali  havo  o‗tkazmaydigan  korpusli,  qora  rangga  bo‗yalgan, 
suv o‗tkazgich naychalarga ega singdiruvchan metall plastina va korpusining orqa hamda 
yonbosh  devorlarida  issiqlikni  yo‗qotmaslik  uchun  izolyasiyalangan  yassi  quyosh 
kollektorlari keng tarqalgan. Sovuq hududlarda esa muzlashdan himoyalangan kollektorlar 
qo‗llaniladi