Moslashuvchanlik.
O‟quvchilar keng fikr yurita olsalar, vaziyat va
muammoga ham bir qancha va turli echim topadilar. Bo‟lajak pedagoglarda
moslashuvchanlikni ular turli nuqtai- nazar va fikrlarni inobatga olganlari va
ularni tahlil qilganlarida, turli fikrlarin bir-biri bilan solishtirganda va ularning
o‟hshash va farqli tomonlarin topganlarida va nihoyat muvafaqqiyatga erishib,
yaxshi natijalar ko‟rsatayotganlarida kuzatish mumkin. Moslashuvchan bo‟lish
uchun bo‟lajak pedagoglar ma‟lumotning faqat yuzaki qismini emas, balki
uning chuqur mohiyatini anglab etishlari lozim. Moslashuvchanlik ko‟nikmasini
shakllantirishda bo‟lajak pedagoglar amaliyot bilan ta‟minlansa va ularga yo‟l-
yo‟riq ko‟rsatilsa, kelgusida turli g‟oyalarni topishda bu kuchli stimul bo‟lib
hizmat
qiladi.
Agarda
talaba
ko‟plab g‟oyalar topgan bo‟lsa, u
moslashuvchanlikni emas, balki ravon fikrlashni namoyon qilmoqda, chunki bunda
barcha e‟tibor bitta yoki bir turdagi javoblarga qaratiladi. Bo‟lajak pedagoglarda
moslashuvchalik ko‟nikmasini shakllantirishda soni jihatdan ko‟p emas, balki turli
mazmundagi g‟oyalarni topish kerakligini alohida ta‟kidlab o‟tish lozim.
Muammoning
mazmunini
chuqur
anglagan
holda
ham,
bo‟lajak
pedagoglar turli g‟oyalarni topishda qiynaladilar yoki umuman bunga qodir
bo‟lmaydilar. Bu esa, o‟z o‟rnida, ularda moslashuvchanlik ko‟nikmasini
shakllantirish kerakligdan dalolat beradi.
Tajriba va doimiy mashq yordam bersada, o‟qituvchi bo‟lajak pedagoglarga
murabbiy sifatida turli strategiyalardan foydalanishni o‟rgatishi kerak. Bo‟lajak
pedagoglarga turli g‟oyalar turli toifa (kategoriyalar)ga bo‟linishini anglashida
yordam berish mumkin. M: “hayvonlar” kategoriyasiga bo‟lajak pedagoglar
hayvonlar nomlarini keltiradilar. Birozdan so‟ng, “taomlar” kategoriyasiga
Bo‟lajak pedagoglar avval milliy keyin boshqa halqlar taomlari ro‟yxatini
tuzadilar. Mashq shu yo‟sinda davom etadi. Bu bo‟lajak pedagoglar bir
kategoriya, ya‟ni bir fikrdan ikkinchisiga o‟tish va unga tezda moslashish
ko‟nikmasini o‟zlashtirmaguncha davom etadi. Bo‟lajak pedagoglarda bunday
32
ko‟nikma shakllangach, ulardan moslashuvchanlik bilan fikrlashni talab qilish
mumkin.
Ko‟p yillar avval Aleks Osborn moslashuvchanlik bilan fikrlashni
kuchaytiruvchi savollar toifasini tuzib chiqqan (1963). Eberlening 1971 yilda
ishlab chiqqan SCAMPER mnemonik sxemasi
substitute
(almashtirmoq, o‟zgartirmoq), combine (birlashtirmoq),
adapt
(moslashtirmoq),
modify
(o‟zgartirmoq,
boshqa
shakl
bermoq),
maximizeG‟minimize (maksimallashtirmoq, minimallashtirmoq), put to other uses
(boshqa soha, usulda qo‟llash), eliminate (oldini olmoq) va rearrange
(qo‟llanilishini o‟zgartirish) kabi tushunchalar asosida ishlab chiqilgan. 4-sinf
o‟qituvchisi SCAMPER mnemonik sxemasidan bo‟lajak pedagoglarda
moslashuvchan fikrlashni rivojlantirishda istiqomat qilayotgan shahri, tuman,
mahallasining ramzi yoki iqtisodiyot, sanoat, oziq-ovqat sohasiga tegishli
ma‟lumotlarni va aynan Mayn shahrining ramzi bo‟lshan mashhur olmali
pirogidan o‟quvchilar e‟tiborini tortishda foydalanganini ko‟rsatadi. O‟quvchilar
mnemonik sxemadan foydalangan holda agarda shokoloddan mashhur olmali
pirogni pishirishda shokoladdan foydalanilsa va pishirish jarayonida pirogning
tarkibi yoki shakli o‟zgartirilsa qanday natijaga olib kelishi va qanady qilib bu
shokoladli pirogni Mayn shahrining mashhur pirogiga aylantirish mumkinligi tahlil
qiladilar”.
Do'stlaringiz bilan baham: |