Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

 

 

 

161 

 

Muammo 

- javobi bevosita mavjud bilimda bo‘lmagan va echish usuli noma’lum bulgan savoldir. SHuning 

uchun xam muammoni qo‘yish va hal qilish mavjud bilimlarni qayta ishlash, ba’zi hollarda esa, xatto, ular 

doirasidan  chetga  chiqishni,  yangicha  echish  usuli,  metodlarini  qidirishni  taqozo  etadi.  Qanday 

muammolarni  ilgari  surishni,  uni  muxokama  kilishning  xususiyatini  amaliy  faoliyatimiz  va  bilishimiz 

extiyojlari belgilab beradi. 

Muammoni muvaffaqqiyatli hal qilishning zarur shartlaridan biri uni tug‘ ri qo‘yish va anik bayon kilishdan 

iborat.  To‘g‘ri  ko‘yilgan  savol,  V.Geyzenberg  aytganidek,  muammoni  echishning  yarmidan  ko‘prog‘ini 

tashkil etadi. Muammoni to‘g‘ri quyish uchun muammoli vaziyatni aniq tasavvur kilishning o‘zi etarli emas. 

Buning uchun muammoni xal kilishning turli xil usullari va vositalarini xam oldindan ko‘ra bilish kerak. 

Gipoteza

  -  o‘rganilayotgan hodisaning  sabablari va xususiyatlarini  tushuntiradigan asosli  taxmin tarzidagi 

bilim shaklidir. Gipotezani, avvalambor, bilimlarning mavjud bo‘lish shakli sifatida olib qarash zarur. CHin, 

ishonchli  bilimlar  hosil  bo‘lgunga  qadar  qo‘yilgan  muammolar,  masalalar  haqidagi  fikr-muloxazalar 

kuzatish,  eksperiment  natijalarini  taxlil  kilish  va  umumlashtirishga  asoslangan  bo‘lib,  ular  turli  xil 

taxminlar,  farazlar  shaklida  quriladi  va  mavjud  bo‘ladi.  Masalan,  Levkipp  va  Demokritning  jismlarning 

atomlardan tashkil topganligi  xakida bildirgan fikrlari dastlab gipotetik shaklda bulib, eng oddiy,  kundalik 

tajribada minglab marta kuzatiladigan hodisalar: qattiq jismning suyuklikka aylanishi, hidning tarqalishi va 

shu  kabilarni  tahlil  qilishga  asoslangan,  ularning  sababini  tushuntirishga  qaratilgan.  “Jismlar  mayda, 

bo‘linmas  zarrachalardan  tashkil  topmaganda  bunday  xodisalar  bo‘lmas  edi”,  degan  fikr  o‘zining  ma’lum 

bir mantiqiy kuchiga ega.  

Umumiy gipoteza deb tabiat, jamiyat, bilish hodisalarining