Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi


Makon  va  vaqt  falsafa  tarixida



Download 4,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet103/643
Sana01.01.2022
Hajmi4,93 Mb.
#302989
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   643
Bog'liq
Mantiq

Makon  va  vaqt  falsafa  tarixida

.  Bizni  qurshagan  dunyo  mazmuni,  borliqning  umumiy  xossasi  bo‘lgan 

borliq haqida so‘z yuritar ekanmiz, makon va vaqt tushunchalarini chetlab o‘tishimiz mumkin emas. Zero, 

har  qanday  jism,  narsa,  hodisa  doim  borliqning  boshqa  predmetlari  va  hodisalari  bilan  yonma-yon  keladi, 

ko‘lamlilik  xususiyatiga  ega  bo‘ladi.  SHuningdek,  ular  o‘z  ichki  va  tashqi  holatlarini  bir-biriga  nisbatan 



 

 

 

 

57 



 

o‘zgartiradi va bu turli hollarda har xil tezlik, marom, sur’at va davomlilik bilan yuz beradi. Alohida holda, 

ayrim yagona deb qaraladigan bu ko‘rsatkichlar majmui bizga vaqt haqida tasavvur beradi. Makon va vaqt 

o‘z  rang-barangligida  cheksiz  borliqning  shakllari  sifatida  amal  qiladi.Makon  va  vaqt  mohiyati  haqida 

odamlar  o‘z  rivojlanishining  dastlabki  bosqichlaridayoq  fikr  yuritganlar  va  o‘tmishning  aksariyat 

mutafakkirlari  ularning  tabiatini  aniqlashga  harakat  qilganlar.  Bu,  avvalo,  inson  amaliyoti  va  bilishining 

rivojlanishi  bilan  bog‘liq  bo‘lgan.  Zero,  ular  kengayib  va  takomillashib,  mazkur  kategoriyalarni  yanada 

aniqroq  va  teranroq  tushunishni  talab  qilgan.  Xususan,  antik  davrdayoq  falsafadan  ko‘lamli  shakl  lar  va 

ularni  o‘lchash  usullari  haqidagi  fan  sifatida  ajralib  chiqqan  geometriya  dastlabki  aniq  fanlardan  biriga 

aylandi. Vaqtga astronomik kuzatishlar hamda koinotning boqiyligi va inson hayotining tezoqarligi haqidagi 

mulohazalar  nuqtai  nazaridan  ham  alohida  e’tibor  qaratilgan.  Keyinchalik  «makon»  va  «vaqt» 

kategoriyalariga qiziqish hech qachon susaymagan. Ular bilan bog‘liq ko‘p sonli masalalar yuzaga kelgan. 

Ularning  eng  muhimlaridan  biri  quyidagicha  yangraydi:  makon  va  vaqt  mustaqil  mohiyatlarmi  yoki  ular 

faqat nimagadir bog‘liq holda keladimi? SHu munosabat bilan falsafa tarixida shakllangan ikki muhim va 

bir-biridan butunlay farq qiladigan yo‘nalish – substansional va relyasion yo‘nalishlarni farqlash mumkin. 

Substansional  yo‘nalishda  makon  va  vaqt  materiya  va  ongga  bog‘liq  bo‘lmagan  mustaqil  mohiyatlar 

sifatida amal qiladi. 

Substansional konsepsiya asoschilari Demokrit (makon muammosi bo‘yicha) va Platon 

(vaqtga  nisbatan  yondashuvlarda)  Demokrit  atomlar  harakatlanuvchi  bo‘shliq  amalda  mavjudligi  haqidagi 

yondashuvni  ilgari  surgan.  Uning  fikricha,  bo‘shliqsiz  atomlar



 

harakatlanish  imkoniyatidan  mahrumdir. 

Demokrit  va  Epikur  makonni  atomlardan  iborat  joy,  deb  tasavvur  qilgan  va  uni  bo‘shliq  bilan 

tenglashtirgan.  Makon  mutlaq,  bir  jinsli  va  harakatsiz  bo‘ladi,  vaqt  esa  bir  tekis  oqadi,  deb



 

hisoblangan. 



Makon  ob’ektiv,  bir  xil  va  cheksiz.  U  atomlar  joylashadigan  joy.  Vaqt  (zamon)ni  abadiyat  bilan 

tenglashtirish mumkin, u o‘tmishdan kelajak sari bir maromda kechuvchi sof davomlilikdan iborat. Vaqt – 

voqealar yuz beruvchi joy. 


Download 4,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   643




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish