345
Қуёш коллекторидан иситиш ёки иссиқ сув олиш меваларни қуритиш мақсадларида
самарали фойдаланиш мумкин. Бизнинг юртимиздаги ерларнинг
1м
2
юзасига тушадиган
қуёш нурининг энергияси тахминан
1 кВт м
2
⁄
га тенг [3]. Бироқ қуёш энергиясини электр
энергиясига тўла айлантириш учун ҳозирги асбоблар ва қурилмаларнинг фойдали иш
коэффицентлари етарли эмас. Ерга етиб келаётган Қуёш қувватининг миқдори йил, ой ва
кун давомида ўзгариб туради, яъни ернинг географик кенглигига, атмосферанинг ҳолатига
(очиқ булутли, туманли, чангли эканлигига) боғлиқ бўлади. “Муқобил энергия манбалари”
полигонида олиб борилган изланишлар асосида комбинациялашган қуёш қуритиш – сув
иситиш қурилмасининг лабораторияси яратилди. (1, 2 расм)
Тавсия этиладиган такомиллаштирилган комбинациялашган қуёш қуритиш – сув
иситиш қурилмаси қуйидаги афзалликлар ларга эга [4]:
- гелиоколлекторни ясаш учун, кам харажат ва камроқ меҳнат талаб қилинади;
- сув иситишда кам вақт сарф бўлади ва қиздирилган сув иссиқлик энергиясини
кўпроқ вақт сақлаб туради;
- электр ва ёқилғи энергияси сарфланмайди;
-тоғ, чўл, шаҳар ва боғларнинг очиқ майдонларда ясаш мумкин.
Қурилмада аккмуляция учун қўйилган тошлар пастки қисмдаги стекловаталарга
тегмаслиги учун тош
билан стекловата орасига
6,5 см
қалинликдаги рейка тахталар
параллдел қилиб жойлаштирилган. Параллел рейка тахталар орасига аэродинамика
қонунларига биноан қизиган ҳаво ҳаракатланади. Ҳар бир қават тошлар орасига қизиган
ҳаво ҳаракатланишини таъминласак қаватлар орасидаги температуралар фарқи камаяди,
коллектор ичидаги ҳамма тошлар бир хил температурада қизиш имконияти мавжуд бўлади
ва коллектор ичидаги температура ошади. Коллектор ичидаги температурани совиши ҳам
тош қаватлари орасидаги ҳаракатланувчи ҳавонинг тезлигига боғлиқ бўлади. Тошлар
орасидаги ҳаракатланучи қизиган ҳаво орқали коллектор ичидаги температурани барқарор
сақлаб туриш мумкин. Сув қизитиш коллекторини ясаш учун жами ҳаражатлар 2600000
(икки миллион олти юз минг ) сўмни ташкил қилади. Бу ҳаражатни қўнғир кўмирда-9 ой,
тошкўмирда-21 ойда, аристон АБС ПРО ЭКО электр сув қизитиш қурилмаси мисолида -32
ойда жами харажатлар қопланади. Қуёш коллектори ичига ясалган сув қизитгичнинг
умумий йиғилган жами иссиқлик миқдори қуйидагича ҳисоблаш мумкин:
∑ 𝑄
йиғ
= 𝑄
сув идиш
+ 𝑄
тош сирти
+ 𝑄
коллектор ичи
+ 𝑄
алюмен қувур
(1)
346
∑ 𝑄
йиғ
- сувнинг қизиши учун жами йиғилган иссиқлик миқдори;
𝑄
сув идиш
-сув идишнинг
олган иссиқлик миқдори;
𝑄
тош сирти
-тош сиртини қизиши натижасида алюмен қувурнинг
олган иссиқлик миқдори;
𝑄
коллектор ичи
-гелиоколлекторнинг ички температураси ошиши
натижасида сув идишни ва алюмений қувурнинг олган иссиқлик миқдори;
𝑄
алю қувур
-
алюминий қувур ичидаги сувнинг, қуёш радиацияси орқали олган иссиқлик миқдори; (1)
формуладаги иссиқлик параметрларини (катталикларни) ошириш орқали гелиоколлектор
ичидаги сувнинг температурасини ошириш мумкин. Қуёш коллекторининг фойдали иш
коэффиценти қуёш нурининг коллектор қабул қилувчи
юзасига тушган энергиянинг
фойдали иссиқлик энергияга айланган қисмига тенг бўлади. Коллекторнинг қабул қилувчи
юзаси эса, қуёш нури эффектив таъсир қилган сиртга тенг бўлади. Коллектор юзасига
тушган нурнинг бир қисми аксланиш таъсирида орқага қайтади. Биз коллекторга тушган
нурланиш ва абсорберда иссиқлик энергиясига айланган нурланиш қуввати орасидаги
муносабатдан фойдаланиб, такомиллаштирилаётган қуёш коллекторида йўқотиладиган
жами иссиқлик миқдорини қуйидагича ҳисоблаш мумкин;
∑ 𝑄
йуқ
= 𝑄
плён
+ 𝑄
бетон девор
+ 𝑄
таг
+ 𝑄
тир
(2)
𝑄
плён
- плёнка юзаси орқали йўқоладиган иссиқлик миқдори;
𝑄
бетон девор
- коллекторнинг
бетон деворига ютиладиган иссиқлик миқдори;
𝑄
таг
- коллекторнинг тагига (ер қисмига)
ютиладиган (йўқоладиган) иссиқлик миқдори;
𝑄
тир
- коллекторнинг тирқишлар орқали
йўқотиладиган иссиқлик миқдори.
Такомиллаштирилган қуёш коллекториг:
𝑄
таг
−
коллекторнинг тагига йўқоладиган иссиқлик миқдори
билан бетон деворга
ютиладиган иссиқлик миқдори.
𝑄
бетон девор
≈ 0
𝑄
таг
≈ 0
нолга яқин бўлади, деярли иссиқлик коллекторнинг таг қисми билан бетон деворга
ютилмайди у ҳолда (2) формула қуйидаги кўринишда бўлади:
∑ 𝑄
йуқ
= 𝑄
плён
+ 𝑄
тир
(3)
(3) формуладаги
𝑄
плён
−
плёнка юза орқали йўқоладиган иссиқлик миқдорини камайтириш
учун кечки вақтда ташқи температура пасайганида коллекторни сиртини иссиқлик
ўтказувчанлиги кам бўлган материал билан ёпиб қўйилади.
𝑄
плён
≈ 0
∑ 𝑄
йуқ
≈ 𝑄
тир
(4)
Фойдаланган ҳолда қуёш коллекторларини самарадорлигини ошишини билишимиз
мумкин. Мазкур қуёш коллекторида фойдали иш коэффицен
ти 65% дан 75%
гача ошади
[5]. Пастки қисми (ер) га иссиқлик энергия ютилмаслиги учун суюқ стикловата, бетум
билан ишлов берилган ва қуритилиб устидан нур қайтарувчи фолгали шиша ғилофи билан
ёпилган натижада ер билан изоляцияланган.
Аккмуляция учун атайин шарсимон тош қайроқлар жойлаштирилганки, уларниннг
сирт чегараларида Бернулли қонунига асосланган аэродинамик кучлар юзага келиб,
қизиган ҳавони бўшлиқ каналлар орқали ҳаракатлантиради. Ҳар бир қават тошлар орасига
қизиган ҳаво ҳаракатланишини таъминланади ва қаватлар орасидаги температуралар фарқи
камаяди, коллектор ичидаги ҳамма тошлар деярли бир хил зичликда танланган, аморфлик
йўқ деб олинади ва бир хил температурада қизийди
натижада коллектор ичидаги
температура ошади ва бунда иссиқлик энергиясининг зичлиги орта боради. Коллектор
ичидаги температурани совиши ҳам тош қаватлари орасидаги ҳаракатланувчи ҳавонинг
тезлигига боғлиқ бўлади. Тошлар орасидаги ҳаракатланувчи қизиган ҳаво орқали коллектор
ичидаги температурани барқарор сақлаб туриш мумкин. Коллектор ичига аккмулияциялаш
учун фойдаланиладиган қум, қайроқ тошлар, сув, афтол, мазут ва бошқа материаллар ва
моддалардан мавсумий фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади. Буни қорага бўялган қайроқ
тошлар мисолида қарасак бу тошлардан аккмуляция учун фойдаланилса, ҳар бир тошларни
ҳажмига, тошларнинг кўплигига, неча қават бўлиб жойлашишига, орасидаги ҳаво айланиш
аэродинамикасига боғлиқ бўлади [12-13]. Олинган экспериментал тажрибалар шуни
347
кўрсатадики аккмулияциялашда фойдаланиладиган қорага бўялган тошларнинг ҳар бир
қаватида 24 соат давомида температуралар фарқи кузатилди. Тажрибалар шуни
кўрсатадики аккмуляция учун фойдаланиладиган тошни сирти қанчалик катта ва ясси бўлса
ўзига шунчалик кўп иссиқлик энергиясини йиғади. Бу қайроқ тошлардан қуёш радиацияси
юқори бўлганда фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади.Тажриба ўлчаш ишлари 19-май
2021-йил Қарши муҳандислик- иқтисодиёт институти “Муқобил энергиялари”
кафедрасининг полигонида ўтказилди. Олинган натижалар (3-расмдан) Бак ичидаги 100
литр
18
0
𝐶
сув
𝑠𝑜𝑎𝑡 6
00
÷ 9
00
гача 3соат давомида бакдаги сувнинг температураси
25
0
𝐶
га
тенг бўлган яъни
+7
0
𝐶
га ошган акмуляция (иссиқлик жамлагич) учун қўйилган коллектор
ичидаги қорага бўялган тошларни остига жойлаштирилган алюмен қувурдан оқиб
келаётган
сувнинг температураси, қувурга тушадиган қуёш радиацияси, тошларнинг
қизиши коллектор ичидаги температурани ошиши туфайли қувурдан оқиб чиқадиган
сувнинг температураси
+38
0
𝐶
га тенг бўлади[15].
Агар 100 литр сувни бир кунда бир киши керакли эҳтиёжлар учун сарф қилса [16-
17], бу сувни қуввати 1500 Вт , Ҳажми
100 литр
бўлган Аристон АБС ПРО ЕКО электр
сув қизитиш қурилмасида
60
0
C
га иситиш учун 2,52 соат
≈ 3
соат вақт керак бўлади [11].
Электр иситиш қурилмаси бу вақт
ичида
≈ 4,5 кВт
соат электр энергия сарф қилади.
Ҳозирги кунда электр энергиянинг
1 кВт
соати 300 сўм эканлигини ҳисобга олсак бу бир
кунда 100 литр хона ҳароратидаги
(18
0
𝐶)
сувни
60
0
𝐶
га қиздириш учун
4,5 × 300 =
1350 сўм
бир кунда икки марта қизитгани учун
1350 × 2 = 2700
ойда,
30 × 2700 =
81000 сўм
маблағ керак бўлади. Ўлкамизда қуёшли, булутсиз иссиқ кунлар
Do'stlaringiz bilan baham: