Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o



Download 8,48 Mb.
Pdf ko'rish
bet95/199
Sana01.01.2022
Hajmi8,48 Mb.
#299601
1   ...   91   92   93   94   95   96   97   98   ...   199
Bog'liq
topografiya va kartografiya asoslari

 
 


14-Mavzu: Kartaning matematik asoslari 
Reja: 
 
1. Kartografik proyeksiyalar haqida tushuncha. 
2. Kartografik proyeksiyalarning tasnifi. 
3. Dunyo kartalarini tuzishda ishlatiladigan proyeksiyalar. 
4. Yarim sharlar, materiklar va okean kartalari proyeksiyalari. 
 
Kartalarni o`qish va uni plandan farqini ajrata bilish uchun va ellipsoid (shar) 
sirtni  tekis  yuzaga  (kartaga)  tushurishda  hosil  bo`ladigan  o`zgarishlarni  tasavvur 
qilish uchun kartografik proyeksiyalar to`g`risida ma’lumotga ega bo`lish kerak. 
Yerning  qabariq  yuzasini  tekis  yuzada,  ya’ni  kartada  matematik  yo`l  bilan 
tasvirlash  usuli 
Kartografik  proyeksiya
  deyladi.  Kartografiyada  Yer  yuzasini 
ellipsoid  yuza  deb  qabul  qilinib,  uni  konus  va  silindrga  solib,  so`ng  yoyib 
tasvirlanadi. Natijada ochiq joylar (deformatsiya natijasida) hosil bo`lib, bu ochiq 
joylarni  to`ldirib  tasvirlash  uchun  ular  cho`ziladi  natijada  tasvirlangan 
yuzalarning masshtabi hamma joyda bir xil bo`lmaydi.  
Kartografik  proyeksiyalar  nazariyasi  bo`yicha  ellipsoid  yuzasidagi  juda 
kichik  aylana  (doira)  tekislikka  tasvirlanganda  ellipsga  aylanadi  va  uni 
ellips 
xatoligi
 
deb  yuritiladi.  Xatolik  natijasida  yer  yuzasidagi  shakllar  geometrik 
jihatdan  o`zgaradi.  Bu  o`zgarishlar  chiziqlar  uzunligida,  yo`nalishlarning 
gorizontal  burchaklarida,  geografik  ob’ektlarning  shaklida  va  maydonida 
vujudga  keladi.  Demak  kartalardagi  xatoliklar  to`rt  xildir  (shuni  ham 
unutmaslik kerakki, bu xatoliklarni bilib turib yo`l qo`yiladi, chunki bu jarayon 
bo`lishi muqarrardir), bu xatoliklar quyidagilardir: 
1.
 
Masofa yoki uzunlik xatoligi. 
2.
 
Burchak xatoligi. 
3.
 
Shakl xatoligi. 
4.
 
Maydon xatoligi. 
Uzunlik  yoki  masofa  xatoligi  asosan  masshtabga  bog`liq  bo`lib,  2  parallel 
orasidagi  meridian  uzunligi  2  xil  tasvirlangan.  Masalan,  AV  chizig`i  (70
0
 
meridianda)  SD  (140
0
  meridianda)  bir-biriga  teng  emasligi  ko`rinib  turibdi. 
Ekvatorda  uzunlik  masshtabi  bir  xil  bo`lib  u 
bosh  masshtab
  deb  yuritiladi. 
Mayda  masshtabli  kartalarda  uzunlik  masshtabi  ekvator  bilan  boshlang`ich 
meridianda  o`zgarmay  saqlanib  qoladi,  ya’ni  xatolik  bo`lmaydi.  Geografik 
kartalarda  xatosiz  tasvirlangan  joylardagi  uzunlik  masshtabi  o`zgarmaydi. 
Xatolik  bilan  tasvirlangan  maydonlarda,  masshtablar  o`zgaruvchan  bo`ladi,  u 
xususiy  masshtab
  deyiladi.  Geografik  kartalarda,  odatda  bosh  masshtab 
ko`rsatilib  u  kartalarning  janubiy  ramkasini  tagiga  yoki  shimoliy  ramkaning 
tepasiga yozib qo`yiladi. 


 

Download 8,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   91   92   93   94   95   96   97   98   ...   199




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish