Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o

Yarim sharlar, materiklar va okean kartalari proyeksiyalari 
Yarim  sharlar  deganda  ko`proq  sharqiy  va  g`arbiy  yarim  sharlar  ko`z 
oldimizga  keladi.  Sharqiy  va  g`arbiy  yarim  sharlar  kartalari  uchun  asosan 
Lambertning (XVIII  asr) ko`ndalang  ekvatorial  azimutal proyeksiyasi ishlatiladi. 
1938  yildan  boshlab  sobiq  Ittifoqda  nashr  qilingan  yarim  sharlarning  barcha 
tabiiy  va  siyosiy  kartalari  hamda  atlaslardagi  yarim  sharlar  kartalari  teng 
maydonli  shu  proyeksiya  asosida  tuzilgan.  Xatolik  yo`q  nuqta  har  bir  yarim 
sharning  markazida  joylashgan.  Bu  nuqtadan  uzoqlashgan  sari  izokollar  doira 
shaklida kattalashib boradi. Eng chekka meridianlarda 

 (burchak xatoligi) 30
0
 ga 
teng. 
Ba’zan  yarim  sharlar  kartalari  uchun  Gipparx  (miloddan  avvalgi  II  asr) 
taklif  qilgan  ko`ndalang  stereografik  proyeksiya,  ya’ni  Apolloniy  (miloddan 
avvalgi  III  asr)  taklif  qilgan  ko`ndalang  ortografik  proyeksiyalar  oy  va 
sayyoralarning kartalarini tuzishda ko`proq ishlatilgan. 
XI asrda ulug` olim Abu Rayhon Beruniy taklif qilgan sharli yoki globulyar 
proyeksiya ham diqqatga sazovordir. 
Xatolik  xarakteriga  ko`ra  u  shartli 
proyeksiya  hisoblanadi.  Meridian  va 
parallellar aylana yoylaridan iborat. O`rta 
meridian  ekvatorni  teng  ikki  bo`lakka 
bo`ladi. 
Janubiy  va  shimoliy  yarim  sharlar 
kartalari  uchun  odatda  Postelning  qutbiy 
azimutal  proyeksiyasi  ishlatiladi.  Bunda 
qutblar  xatosiz  nuqta  bo`lib,  undan 
uzoqlashgan  sari  radial  ravishda  ek-
vatorga  tomon  burchak  va  maydon 
xatoliklari 
oshib 
boradi, 
masalan, 
ekvatorda 

 = 25,7
0
, 
r
 = 1,57. 
Sharqiy  va  g`arbiy  yarim  sharlar 
tasvirlangan 
ko`ndalang 
azimutal 
stereografik  proyeksiyada  maydon  (
r
) 
xatoligi mavjud.