Glossariy
351
Glossariy
Atamalar
Izoh
O’zbek tilida
Ingliz tilida
Rus tilida
Falsafa_fanining_predmeti,_mazmuni_va_jamiyatdagi_roli'> 1-mavzu.
Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli
Materializm
Materialism
Материализм
olamning asosida materiya, ya’ni
moddiy narsalar yotishini e’tirof
etadigan, moddiylikni ustuvor deb
biladigan ta’limot
Idealizm
Idealism
Идеализм
moddiylikni inkor etib, olamning
asosida ruh yoki g‘oyalar yotadi,
dunyoning mavjudligi va rivojlanib
borishida
g‘oyalar
muhim,
belgilovchidir deb ta’kidlovchi falsafiy
qarash, ta’limot bo‘lib,
materializmning aksidir
Falsafa
Philosophy
Философия
(yunon. —
philo
— sevaman va
sophia
— dono-lik) — donolikni sevaman
ma’nosini anglatadi. F. voqelikdagi
barcha narsa va xodisalarning eng
umumiy aloqadorligi va rivojlanish
qonuniyatlarini,
ularning
tub
mohiyatini bilishga qaratilgan fandir.
Monizm
Monism
Монизм
(yunoncha — monos, ya’ni yakka
ma’nosini anglatadi) — olamning asosi
yakayu-yagona sababga, bitta asosga
ega deb ta’lim beradigan
falsafiy ta’limotdir
Dualizm
Dualism
Дуализм
(lotin tilida dua, ya’ni ikki degan
ma’noni ifodalaydi) — olamning
asosida ikkita asos, ya’ni modda va
materiya bilan birga ruh va g‘oya, ya’ni
ideya yotadi deb qarash.
Plyuralizm
Pluralism
Плюрализм
(lotin tilida plyural, ya’ni ko‘plik degan
ma’noni anglatadi) — olamning
asosida ko‘p narsa va ideyalar yotadi
deb e’tirof etadigan ta’limotdir
2-mavzu. Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: Sharq falsafasi
Glossariy
352
Avesto
Avesta
Авеста
e.o. VII asrda yaratilgan bo’lib, Avesto
so’zi «Upasta», ya’ni qonun-qoidalar,
me’yoriy asoslar ma’nosini anglatadi.
Avesto asarida ifodalangan monoteistik
diniy-falsafiy
kategoriyalar
va
tushunchalar, dunyoni diniy talqin etish
usullari keyingi davrlarda insoniyat
hayotiga kirib kelgan va takomillashgan
konfessiyalarda mustahkam o’rin olib
keladi.
Kubrоviya
Kubrоviya
Кубравия
Kubraviya
tariqatining
asoschisi
Najmiddin
Kubrodir.
Kubraviya
tariqatining mohiyati o‘nta usulda
mujassamlashgan. Bular — tangriga o‘z
xohishi bilan yuzlashish, zuhd fi dunyo
— har qanday lazzatdan o‘zini tiyish,
tavakkul — Ollohga e’tiqodi pokligi
uchun barcha narsalardan voz kechish,
qanoat, uzlat — xilvatni ixtiyor qilish,
mulozamat az-zikr — uzluksiz zikr,
tavajjuh — Haqqa muhabbat qo‘yish,
sabr — nafs balosidan ozod bo‘lish,
muroqaba — tafakkurga g‘arq bo‘lish,
rizo — tangri xushnudligini qozonishdan
iborat.
Yassaviya
Yassaviya
Яссавия
Yassaviya tariqatining asoschisi Xoja
Ahmad Yassaviydir. Unda ilohiy ishq,
Haq vasliga etishish, uning ishqida
parvona bo‘lish, undan boshqa narsaga
ko‘ngil
qo‘ymaslik
haqida
fikr
yuritilgan. Yassaviy riyozat, chilla,
zikrga
alohida
ahamiyat
berib,
hayotining aksariyatini chillaxonada
o‘tkazgan.
Naqshbandiya
Naqshbandiya
Нақшбандия
Bahouddin Naqshband naqshbandiya
tariqatining
asoschisidir.
Bu
ta’limotning mohiyati «Dil — ba yoru
dast — ba kor» shiorida yaqqol ifodasini
topgan. Inson Olloh inoyati natijasi
bo‘lib, bu dunyoni unutib qo‘ymasligi
lozim, uning qalbi doimo Ollohda, qo‘li
esa mehnatda bo‘lmog‘i lozim. U
tasavvufning barcha tariqatlari singari
shariat, tariqat, ma’rifat va haqiqat
maqomlarini e’tirof etadi
Glossariy
353
Kalom
Kalom
Калам
o‘rta asrlar musulmon adabiyotida xar
kanday diniy va falsafiy mavzularda
mushohada yuritishda (hatto xristianlik
— nasroniylik va yaxudiylik iloxiyoti
xaqidagi fikrlarni ham uz ichiga
oluvchi), keng ma’noda qo‘llaniladigan
istiloh.
bo‘lib,
o‘zining
maxsus
ma’nosida
(ilm-al-kalom),
islom
akidalarida obro‘li diniy fikr aytganlarga
qarab emas,balki aql asosiga tayanib,
xukm
chiqarish,
degan
mazmunni
bildiradi.
Konfutsiylik
Confucianism
Конфуцианство
Konfutsiy (Kun Szi, milodgacha 551—
479 yillar) — mazkur ta’limotning
asoschisi bo‘lib, qarashlari uning
izdoshlari tomonidan yozilgan «Lun
yuy» nomli falsafiy kitobda bayon
etilgan. K.lar ta’limotida «chjun», «i»
{burchga sadoqat), «syao» (ehtirom) va
boshka g‘oyalarni ifoda etuvchi «jen»,
(insonparvarlik karashlari tizimi,
markaziy o‘rinni egallaydi
Panteizm
Panteizm
Пантеизм
(yunon.
pan
— xamma,
theos —
xudo) —
tarixan shakllangan falsafiy
ta’limot bo‘lib, u xudo bilan tabiat
birbiriga tamoman mos bo‘lib tushadi,
ular aynan birdir, ularni bir-biriga
qarama-qarshi qo’yish, falsafiy tafakkur
rivojiga putur etkazadi deb da’vo qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: