Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

15-MAVZU. AXLOQIY MADANIYAT VA QADRIYATLAR 

 

 

 

218 

 

 

 

15-MAVZU. AXLOQIY MADANIYAT VA QADRIYATLAR

 

REJA: 

 

1.

 

Asosiy axloqiy qadriyatlar. Kasbiy odobning axloqiy madaniyat bilan uyg‘unligi.   

2.

 

Tibbiy va ekologik tarbiyaning axloqiy asoslari.   

3.

 

“Ommaviy  madaniyat”ning  yoshlar  dunyoqarashiga  ta’siri.  Zamonaviy  axloqiy 

tarbiyada kosmopolitizmga moyillik.   

4.

 

Yuksak axloqni tarbiyalashda texnologiyaning ijobiy va salbiy ta’siri.   

5.

 

Bioetika – amaliy etikaning nazariy asosi.  

 

 

Tayanch tushunchalar: 

Axloqiy madaniyat, Muomala odobi, Suhbat, Imo-ishora, Etiket,Kasbiy 

odob,  Axloqiy  tarbiya,  Axloqiylik,  Tarbiyalanuvchi,  Komil  inson,  Namunaviylik,  ommaviy 

madaniyat, bioetika, 

 

 

Madaniyatning  turlari  ichida,  xususan  ma’naviy  madaniyat  doirasida  axloqiy  madaniyat 

o‘zining  nihoyatda  keng  qamrovliligi  bilan  ajralib  turadi.  Uning  shaxs  hayotida  voqe  bo‘lishi 

xilma-xil omillar vositasida ro‘y beradi. Chunonchi, hayotiy tajriba, tarbiya, axloqiy ta lim, san’at 

ana  shunday  vositalardan  hisoblanadi.  Axloqiy  madaniyat  shaxsga  o'zgalar  bilan  munosabatda 

an’anaviy axloqiy qonun-qoidalardan ijobiy foydalanishni, ularga zamonaviylik nuqtayi nazardan 

yondashishni,  ezgulik  bilan  yovuzlikning  farqiga  borishni  va  egallagan  axloqiy  bilimlarini 

samarali  tatbiq  etishga  o‘rgatadi.  Qisqasi,  u  shaxsning  jamiyat  axloqiy  tajribalarini  egallash  va 

ulardan  o‘z  tajribalarida  foydalamshi  o‘z-o‘zini  muntazam  takomillashtirib  borishi  singari 

jihatlarni qamray oladi; shu bilan shaxs axloqiy taraqqiyotining belgisi hisoblanadi hamda davlat 

va  jamiyatdagi  axloqiy  darajani  yuksaltirishga  xizmat  qiladi.  Axloqiy  madaniyat  doimo 

zamonaviydir. Ya’ni, u muayyan zamon erishgan axloqiy yutuqlar yoxud darajaning shaxs axloqiy 

hayotidagi  ko‘rinishidir.  To‘g‘ri,  u,  yuqorida  aytganimizdek,  ma’naviy  axloqiy  qadriyatlarni 

butunlay inkor etmaydi, lekin ularning zamonaviy shakllarda namoyon bo‘lishini ta’minlaydi. M. 

mulozamat, takalluf va murojaat odobini olaylik. Bu axloqiy qadriyatlar qadimdan mavjud. Lekin 

ularning bugungi kundagi shakllari, deylik, Navoiy davridagidan farq qiladi. Garchand, u davrdagi 

mulozamat, takalluf  va  murojaat odobi  o‘z  mohiyatini  saqlab  qolgan  bo‘lsa-da,  bugun  ulardan 

o’sha shakllarda foydalanish erish tuyuladi, hazilomuz-kulgili ko'nnadi, hatto istehzoli-kinoyaviy 

urg‘u  kasb  etadi.  Biz  yuqorida  madaniyatning  keng  qamrovlilik  xususiyatini  ta  ’kidlab  o‘tdik. 

Zotan madaniyatning biror sohasi yo‘qki, unda axloqiy madaniyat bevosita yoki bilvosita ishtirok 

etmagan  boMsin.  U  iqtisodiy  madaniyatmi,  tibbiy  madaniyatmi,  estetik  madaniyatmi,  baribir 

axloqiy madaniyatsiz mavjud bo‘lolmaydi. Hammasida axloqiy madaniyat muomala odobi,  

etiket, kasbiy odob ko‘rinishlarida nafaqat ishtirok etadi, balki ma’lum ma’noda ularning yashash 

shartini belgilab beradi. Insonlar toki jamiyat bo‘lib hayot kechirar ekanlar, ular birbirlari bilan 

axloqiy  munosabatga  kirishmay  yashashlarining  iloji  yo‘q.  Axloqiy  madaniyat  ana  shu 

munosabatning asosi, mohiyatini tashkil etadi.  

Axloqiy  madaniyat  axloqiy  tafakkur  madaniyatining  qator  unsurlarini  o‘z  ichiga  oladi.  Ana 

shunday eng muhim unsurlardan biri — muomala odobi.