116
Бундай проекция вариантларидан бири шундан иборатки, ҳар қандай
ўлчамнинг юмалок соҳаси берилган масштабда кўринади, куршаб олувчи
минтақалар эса доимий масштабга эга, лекин у марказий қисм масштабидаги
кичик.
Бошқа вариант қуршаб турувчи минтақаларнинг
масштабини доимий
сақлаш ўрнига сқкилишни назарда тутади.
Масштабнинг ўзгариш қонуни масофанинг ажратилган марказдан
узоқлашишда функция f (r) тури билан аниқланади. Олимлар функцияларнинг
ҳар хил турларинитаклиф қилишган. Уларнинг бир нечта маъносини
келтирамиз, унда α ва β – масштаб узгариш амплитудаларини бошқарувчи
баъзи параметрлар:
Ўзгариш марказларининг сонига қараб проекциялар манофокал (61-расм)
ва полифакалга бўлинади. (62-расм).
117
61-расм. Асосий масштабнинг мано-
фокал ўзгаришли
проекцияси
62-расм
.
Шимолий Америка ва Евроосиёда полифокал проекция
Аноморфланган
макон проекцияси анаморфаза тушунчаси билан узвий
боглиқдир. Анаморфазалар хариталарда картографик ҳолат тасвирларининг
ўзига хос усулини англатади. Анаморфазани яратишда тасвир масштаби холт
118
катталигига қараб ўзгаради. Анаморфазала чизиқли, майдонли ва қажли
бўлади.
Чизиқли анаморфозаларда масалан, баъзи бир марказий нуқтадан
объектларнинг узоқлашгани тасвирланади.
Макон муносабатларига амал қилинади. Бошланғич
харитада изохрона
тизими ва уларга ортогонал оғмалар чизиқлари тузиши қурилади.
Оғмалар чизиғи маркази нуқтага эриши вақти учун градиентли чизиқлар
ҳисобланади. Бошланғич харитадаги бу икки чизиқлар тизими мураккаб
кўринишга эга бўлиши мумкин. Шунинг учун изохронлар проекциянинг
ўзгариши билан қайта енгилашади.
Майдонли анаморфозаларда танланган худудий бирлик майдонли шундай
деформацияланадики, улар картографияланувчи катталикларга пропорционал
тегишли бўлади.
Хажми анаморфозаларда иккита кўрсатгич тасвирланади. Масалан, агар
аҳоли ёки Я.М.М. (ялпи миллий маҳсулот) картографияланувчи кўрсатгич
ҳисобланса, анаморфланган дунё харитасида ҳар-бир
мамлакат майдони
пирамидалар ҳажми билан тасвирланади.
Табиийки, бу янгиланишларда харитада соҳил чизиқлари ва картографик
сеткалар ўзгаришининг қўшилиб кетиш содир бўлади.
Бошқача айтганда, ҳар-бир анаморфазга маълум картографик проекция
туғри келади.
Проекциядагри ўзгаришлар картографияланувчи ҳолат билан боғлиқдир.
Проекция масштаби унинг турли нуқталарида ҳам ошиш, ҳам
камайиш
толмонига ўзгариш мумкин.
Анаморфланган макон харитаси махсус яратилган. Проекцияларда
қурилиши мумкин. Швед географи Хагерстранд харита миграция
жараёнларини тасвирлаш учун махсус азимутли лойиҳалантиришдан
фойдаланган. Бу турдаги проекция «Логарифмли азимутли» деб ном олган ва
деярли турли ўлчамдаги ташлашган юмалок соҳани
каттартириш учун
қўлланилган.
119
Бу усул Шимолий Америка харитасини тузишда қўлланилган. (63-расм).
Бошка мисол – океанда кемаларни худудий тарқатиш асосида тузилган.
Атлантика океанинг картографик анаморфоза сеткаси (64-расм).
1985-1987 йилларда Ю.Л. Бугаевский анаморф сеткали картографик
проекциянинг учта синфни олиш назарияси ва усулининг асосий қоидаларини
ишлаб чиқди:
• Ўзгарувчан масштабли, унинг алоҳида участкалари каттартирилган ёки
кичрайтирилган масштаблар билан тасвирланади; объект ёки
ходисаларни
нотекис жойлашувини картографиялаш учун қўлланилади;
• Вариабелли унинг тенгламасида картографияланувчи кўрсаткичнинг
тақсимланиш билан аниқланувчи характеристика мавжуд;
• Маконнинг ўзгарувчан метрикаси билан, объектлар тасвири нафақат
уларнинг географик кўриниши, балки улар ўртасида мавжуд функционал
алоқалар билан амалга оширилади.
Do'stlaringiz bilan baham: