N. K. Nasirova ruxsat berildi" " " 2016 y

 

1.2. Suyuqliklarda ko`chish hodisalari. 

Suyuqliklarda  ham,  xuddi  gazlardagi  singari,  diffuziya,  issiqlik 

o`tkazuvchanlik  va  qovushoqlik  hodisalari  kuzatiladi.  Biroq  bu  protsesslarning 

mexanizmi suyuqliklarda gazlardagidan boshqacha bo`ladi. 

Gazlarda  ko`chish  hodisalari  molekulalarning  erkin  yugurish  yo`li 

uzunligi  bilan  aniqlanadi.  Shuning  uchun  barcha  ko`chish  koeffitsientlarining 

ifodalarida  ko`paytuvchi  sifatida  erkin  yugurish  yo`li  uzunligi  mavjud  bo`ladi. 

---

Biroq suyuqliklarda, shuningdek zichgazlarda ham, erkin yugurish yo`li uzunligi 

tushunchasi  o`z  ma`nosini  yo`qotadi.  Suyuqliklarda  molekulalar  orasidagi 

o`rtacha  masofa  molekulalarning  o`zlarining  o`lchamlari  tartibida  bo`ladi, 

shuning  uchun  molekulalar  «erkin»  yugurmaydi.  Suyuqliklarping  molekulalari 

molekulalararo  masofa  chegarasida  ro`yberadigan  kichik  tebranishlar  bilangina 

cheklanadi. 

Biroq  vaqt  –  vaqti  bilan  tebranayotgan  molekula  fluktuatsiya  natijasida 

qo`shni molekulalardan biror 

δ

 masofaga sakrash uchun yetarli bo`lgan ortiqcha 

energiya  olishi  mumkin.  Yangi  joyda  zarra  birmuncha  muddat  tebrangan  holda 

turadi  va  yana  fluktuatsiya  natijasida  sakrash  uchun  etarli  energiya  olishni 

kutadi;  shunday  energiya  olgandan  so`ng  yana  bir  sakraydi  va  hokazo. 

Sakrashlar  bilan  almashinib  turuvchi  bunday  tebranishlar  –  suyuqliklar 

molekulalarining issiqlik harakatidan iboratdir. 

Molekulyar sakrashlar ko`plab bo`ladimi? Sakrashlar orasida qancha vaqt 

o`tadi?  Bu  narsa  molekulalarning  xossalariga,  ular  oralaridagi  o`zaro  ta`sir 

kuchlariga,  suyuqlikning  zichligiga  bog`liq  bo`ladi.  Molekulalar  orasidagi 

o`zaro  ta`sir  kuchlarining  xarakteri  juda  murakkab,  biroq  shunga  qaramay 

zarralarning  harakati  va  bu  harakatlar  bilan  bog`liq  bo`lgan  ko`chish  hodisalari 

haqida ba`zi mulohazalarni aytish mumkin. 

Suyuqlikdagi,  shuningdek  ixtiyoriy  har  qanday  moddadagi 

diffuziya 

uchun ham Fik qonuni o`rinli bo`ladi.  

Diffuziya  koeffitsienti 

D

  ning  ifodasini  esa  quyidagi  mulohazalardan 

chiqarish mumkin. 

Agar 

molekulalarning 

sakrashlari 

orasidagi 

vaqtni 

(bu 

vaqtni 

molekulalarning  «o`troq»  vaqti  deyish  mumkin)