3- ma'ruza. Standartlashtirish. Standart turlari va toifalari

2. Standartlar turlari

 

 

 

Davlat standartlashtirish tizimida quyidagi standart turlari 

belgilangan: 

 

 - asos bo’luvchi standartlar (tashkiliy-metodik va umumtexnikaviy 

standartlar).; 

 

 - mahsulotga standartlar; 

 

 - xizmatlarga standartlar; 

 

 - jarayonlarga standartlar; 

 

 - tekshirish (sinash, o’lchash, tahlil) usullariga standartlar. 

6 

---

7 

Standartlar 

turlari

 

Asos 

bo’luvchi 

standartlar

 

Mahsulotga 

standartlar

 

Tekshirish (sinash, 

o’lchash, tahlil) 

usullariga 

standartlar

 

Xizmatlarga 

standartlar

 

Jarayonlarga 

standartlar

 

---

 

Asos 

bo’luvchi  standartlar

 

—  qo’llanish  doirasi  keng 

bo’lgan  va/yoki  muayan  soha  uchun  umumiy  qoidalarni 

o’rnatadigan standart 

 

 

Bu standartlar nimalarni 

ta’minlaydi? 

 

 

Bu  standartlar  umumtexnikaviy  talab  va  qoidalarni 

belgilab,  ishlab  chiqarishning  turli  sohalarida  bib-birini 

tushunish,  texnikaviy  birlilik  va 

o’zaro  aloqani,  atrof  muhit 

muhofazasini,  mahsulot,  jarayonlar  va  hizmatlarning  inson 

uchun xavfsizligini 

ta’minlaydi.   

8 

---

 

Tashkiliy-metodik standartlar

 quyidagilarni belgilaydi: 

 

 - muayan sohadagi ishlar 

bo’yicha 

maqsadlarni, vazifalarni, umumiy 

tashkiliy-texnikaviy qoidalarni; 

 

 - standartlashtirish 

bo’yicha 

ishlarni bajarishga oid

 asosiy tashkiliy-

texnikaviy qoidalarni; 

 

 - 

me’yoriy hujjatlar

, texnik hujjatlarni 

ishlab chiqish

, tasdiqlash va 

joriy etish tartibini; 

 

 - mahsulotni ishlab chiqarishga 

qo’yish qoidalarni; 

9 

---

 

Umumtexnikaviy standartlar

 quyidagilarni belgilaydi: 

 

 - xalq 

xo’jaligining barcha tarmoqlarida 

ilmiy-texnikaviy atamalar

 va 

ularning 

ta’riflarini; 

 

 - standartlashtirishning turli 

ob’ektlar uchun 

shartli belgilarni

; 

 

 - 

turli hujjatlarning

 tuzilishi, bayon etilishi, rasmiylashtirilishi va 

mazmuniga talablarni

; 

 

 - ishlab chiqarishni texnikaviy, shu jumladan metrologik 

ta’minlash 

uchun zarur 

bo’lgan 

umumtexnikaviy kattaliklarni

; 

 

 - xavfli holatlarning gurhlari 

bo’yicha 

xavfsizlikning umumiy talablarni; 

 

 - 

atrof muhitni muhofazalash 

va tabiiy boyliklardan foydalanishni 

yaxshilash sohasidagi umumiy talablarni. 

10 

---

11 

---

12 

---

13 

---

 

Mahsulotga    standart

  —  vazifasini  bajarishini  ta’minlash 

maqsadida  mahsulot  yoki  bir  turdagi  mahsulotlar  guruhi  uchun 

talablarni belgilaydigan standart. 

 

 

Mahsulotga ikkita asosiy standart turlari tuziladi 

 

1. umumtexnikaviy  shartlar  standarti  -  bir  turdagi  mahsulotlar 

guruhi uchun;   

2. texnik shartlar standarti – aniq mahsulot uchun.  

 

 

Bu  standartlar  umumiy  holda  quyidagi  bo’limlardan  iborat 

bo’ladi: 

klassifikatsiya, asosiy parametrlar va o’lchamlar; 

umumtexnikaviy talablar;  

qabul qilish qoidalari;  

markirlanish, qadoqlanish, tashish, saqlash.   

14 

---

15 

---

 

Jarayonga standartlar 

texnik birxilligini ta’minlash maqsadida 

mahsulotning  aloxida  xayotiy  bosqichlarida  ishlarni  bajarish  uchun 

talablarni  belgilaydi  —  loyihalash,  tayyorlash,  saqlash,  tashish, 

foydalanish, eskirgandan keyin yo’qotish. 

 

 

 

Jarayonga  standartlar  texnologik  operatsiyalarni  bajarish 

jarayonida    axoli  sog’ligi  va  xayoti  hamda  atrof  muhit  muhofazasi 

talablarni belgilash kerak. 

 

 

Xozirgi  kunda  texnologik  jarayonlarini  boshqarish  uchun  

standartlar, yani sifat menejmenti tizimlar bo’yicha standartlar katta 

axamiyatga  ega  —  xujjatlarni  boshqarish,  mahsulotni  sotib  olish, 

kadrlarni tayyorlash va boshqalar. 

 

 

Xizmatga  standart 

bir  turdagi  xizmatlar  (turistik  xizmatlar, 

transport  xizmatlar  va  h.z.)  yoki  aniq  xizmatlar  (mexmonxonalar 

tasnifi, yuk tashish qoidalari) javob beradigan talablarni belgilaydi 

16 

---

 

Tekshirish 

(sinash, 

o’lchash, 

tahlil) 

usullariga 

standartlar   

birinchi  navbatda  mahsulot  (xizmat)  sifatiga 

qo’yilgan 

barcha  majburiy  talablarni  har  tomonlama  tekshirishni 

ta’minlash 

kerak.  

 

Standartda  belgilangan  tekshirish  usullari 

ob’ektiv,  aniq  va 

natijalarni qaytarilishini btlgilash kerak.  

 

Bunga  erishish  uchun  standartlarda 

o’lchash    xatoliklari  va 

boshqa  xalqaro  ISO  standartlarida  keltirilgan 

ko’rsatkichlar  bo’lishi 

kerak. 

 

 

Har bir usul uchun joyiga qarab quidagilar belgilanadi: 

 

 -  sinovlarni 

o’tkazish vositalar va yordamchi qurilmalar; 

 -  sinovlarni 

o’tkazish uchun tayyorlanish tartibi; 

 -  sinovlarni 

o’tkazish tartibi; 

 -  sinov natijalarni tahlil qilish qoidalari; 

 -  sinov natijalarni qayd qilish qoidalari; 

 -  sinovlarning ruxsat etilgan xatoligi

.

 

17 

---

18 

---

3.Standartlar toifalari 

 

 

O’zbekiston Respublikasida standartlashga doir quidagi 

me’yoriy hujjatlar qo’llaniladi: 

 

      -  xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) standartlar; 

 

      -  O’zbekiston Respublirasining davlat standartlari; 

 

      -  tashkilotning standartlari; 

 

      -  xorijiy mamlakatlarning milliy standartlari. 

19 

---

 

Davlat standartlari 

quyidagilar uchun ishlab chiqariladi: 

 

–    ommaviy yoki yirik seriyali mahsulot uchun; 

 

–    sohalararo mahsulot uchun; 

 

–      bir  turdagi  mahsulotning  asosiy  texnik  va  foydalanishdagi 

ko’rsatkichlari uchun;  

 

–  atrof  muhit,  inson  sog’ligi,  xayoti  va  mulkining  xavfsizligini 

ta’minlovchi talablar uchun; 

 

–  mahsulotlarning  texnik  va  axborot  mosligi  va  o’zaroalmashinish 

talablari uchun; 

20 

---

 

Tashkilot  standartlari 

faqat  bitta  korxonada  ishlab 

chiqarilayotgan mahsulot uchun tayohlanadi:  

 

 

–  agar  mahsulotga  birorta  ham  me’yoriy  hujjat  mavjud 

bo’lmasa va yuqori toifadagi me’yoriy hujjatni ishlab chiqarish o’zini 

oqlamasa;  

 

            -  agar  mavjud 

bo’lgan  me’yoriy  hujjatlarda  qo’yilgan 

talablarga 

qo’shimcha  talablar,  aniqliklarni  kiritish  zaruriyati  paydo 

bo’lsa; 

 

 

–  agar  mahsulotni  boshqa  korxonada  ishlab  chiqarilishi 

yo’lga qo’yilsa, yuqorirok toifadagi standart ishlab chiqarilishi kerak. 

 

 

21 

---

22 

---

23 

---

Nazorat savollari 

 

1. Davlat standartlashtirish tizimida qaanday standart turlari belgilangan? 

 

2. 

Asos 

bo’luvchi standart  qanday turlarga ajratiladi? Tashkiliy-metodik standartlar 

nimalarni belgilaydi

?

 

 

3. Asos 

bo’luvchi standart  qanday turlarga ajratiladi? Umumtexnikaviy standartlar 

nimalarni belgilaydi

?

 

 

4.

 

O’zbekiston Respublikasida standartlashga doir qanday me’yoriy hujjatlar toifalari 

qo’llaniladi? Davlat standartlarida nimalar ishlab chiqariladi? 

 

5. 

O’zbekiston Respublikasida standartlashga doir qanday me’yoriy hujjatlar toifalari 

qo’llaniladi? Tashkilot standartlarida nimalar ishlab chiqariladi?

 

24 

---

№

 

Terminlar

 

+

 

-

 

?

 

1

 

Standartlashtirish

  

2

 

Standart

 

3

 

Standart mahsuloti

  

4

 

Standart lashtirish  sohasi

 

5

 

Asos bo’luvchi standartlar

 

6

 

Xizmatlarga standartlar

 

7

 

Jarayonlarga standartlar

 

8

 

Tekshirish (sinash, o’lchash, tahlil) 

usullariga standartlar

 

9

 

Xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) 

standartlar 

10

 

O’zbekiston Respublirasining 

davlat standartlari 

Mazu:  

Standartlashtirish. Standart turlari va toifalari

 

. 

 

.. 

“-“ – tushunmadim; 

“

+

” – men uchun eyangi ma`lumot; 

“?” – qo’shimcha ma`lumotlar talab qilinadi.