Chizma geometriyasi va muxandislaik grafikasi

Qoplanish, materiallarning x
ususiyatlari ko’rsatkichlarini 
va termik ishlanish 
belgilarini chizmalarda 
qo’yilishi
. 
Detallarning  chidamliligini  oshirish,  yemirilishdan  saqlash,  namlik,  kislota,  ishqor  va 
boshqalar 
ta’siridan 
asrash 
maqsadida 
ularning 
yuzalariga 
qoplamalar qoplanadi.  
Detalning bir necha 
yuzalari 
bir 
xil 
qoplama 
bilan 
qoplanishi 
zarur 
bo’lsa, 
bu 
yuzalar 
chizmada bir xil  
harf  bilan(128-shakl), 
agar bu yuzalar har xil 
qoplanishi talab etilsa, 
u vaqtda har xil harflar 
bilan 
belgilanadi(-
shakl). 
Qoplama 
shaklan 
tuzilishi 
murakkab bo’lgan yuzaga yoki detalning bir qismiga qoplanadigan 
 
127-shakl 

---

 bo’lsa, bu yuzalar konturi qo’shimcha yo’g’onroq shtrix-punktir chziq bilan chizib chiqiladi 
va bitta harf bilan belgilanadi. Detalning bir qismi qoplanadigan joy uzunligi ko’rsatiladi.  
     Detallarga termik yoki boshqa xil ishlov berilgan hollarda materiallarning ishlov berish 
natijasida olingan xossalarining ko’rsatkichlari, ya’ni qattiqligi, mustahkamligi,qayishqoqlik 
chegaralari,  
ishlov berish chuqurligi va boshqalar chizmalarda ko’rsatilishi zarur. 
     Chizmalarda materiallarning qattiqligi HRC, HRB, HRA, HB, HV va boshqa birliklar bilan, 
ishlov  berish  chuqurligi  h  bilan  belgilanadi(129-shakl).  Masalan,  h  08±0.1,  HRC  50±5; 
MJR(Cu Sn Pb) (58:28) yozuvi mis-jez-rux qotishmasi tarkibida 58% mis, 28% jez borligini 
bildiradi.
  
Detal yuzalarining g'adir-budirligi belgilarini chizmalarda 
qo’yish
. 
Ishlatish o'rinlariga 
qarab  detal  yuzalariga  ma'lum  darajada  ishlov  beriladi.  Agar  mikroskop  yordamida  detal 
sirtiga qaralsa, ular g'adir- budirlikka ega ekani ko'rinadi(130-shakl).  
 
130-shakl 
 
Buyum yuzlarining g'adir-budirligi 14 ta klasslarga bo'lingan bo'lib, 14-klassdagi yuzalar 
g'adir-budirligi eng yaxshi sifatli silliq sirt hisoblanadi. 
 
 

---

Agar yuzaga berilgan ishlov hisobga olinmasa, 131-shakldagi 1-belgi, yuzaga ishlov berib 
yo'nilgan bo'lsa, 2-belgi, sirt yuzalari yo'nilmay quyma, shtamplangan holda bo'lsa, 3-belgi 
qo'yiladi. Standartga muvofiq g'adir-budirlikning                  Ra belgi raqam oldiga yozilmaydi. 
128-shakl 
129-shakl 
  Chizma  standartlariga  muvofiq  yuza  notekisligi  l 
o'zak uzunligi bo'yicha mikrogeometrik tuzilishlari 
bilan  bog'liq  bo'lgan  R
a
  va  R
Z
  parametrlar  bilan 
aniqlanadi. 
R
a
q(Y
1
QY
2
Q…Y
n
)G’n; 
  R
a
-profilning  o'rta  arifmetik  chekli  chetga 
chiqishidir.  Y
1
,  Y
2
,  …Y
n
-profil  nuqtalaridan  o’rta 
chiziqqacha bo’lgan masofa. 
n-Y 
masofalar 
soni. 
R
Z
q(H
1
QH
2
Q…H
5
)Q(h
1
Qh
2
Q…h
5
)G’5; 
  R
Z
-profilning notekislik balandligi. 
H
1
QH
2
Q…H
5
-eng 
katta 
chiqiqlar 
cho’qqisi 
balandliklari. 
h
1
Qh
2
Q…h
5
-eng kichik botiqlar chuqurligi 
 
131-shakl 
 

---

Detaldagi  yuzalar  bir  xil  g'adir-budirlikka  ega  bo'lsa,  belgi  chizmaga  emas,  balki 
formatning yuqori o'ng tomonidagi burchagiga umumiy holda qo'yiladi. Buyum yuzalari bir 
xil  g'adir-budirliklardan  iborat  bo'lmasa,  chizmaning  yuqorisidagi  o'ng  maydonidagi 
burchakka  nisbatan  ko'proq  bo'lgan  belgi  qavs  ichiga  olib  ko'rsatiladi,  qolgan  g'adir-
budirliklar belgisi qavs oldiga qo'yiladi. G'adir-budirlik belgilari kontur, chiqarish chiziqlari, 
shuningdek, o'lcham chiziqlariga ham qo'yiladi.