Chizma geometriyasi va muxandislaik grafikasi

Tayanch so’z va iboralar 
 
Eskiz, ishchi chizma.Joiz o’lcham(dopusk), kvalitet, chekli chetga chiqish, eng kichik 
chekli  o’lcham,  eng  katta  chekli  o’lcham,  sirtlar  shakli  va  joylashishi  joiz  o’lchamlarining 
turlari.Yuza  g'adir-budirligi,  Ra-profilning  o'rta  arifmetik  chekli  chetga  chiqishi,  R
Z
-
profilning notekislik balandligi, yuza g’adir-budirlik klassi, yuza qoplamasi, termik ishlov. 
Eskiz tuzish tartibi
.
 
Detallarning  asliga  qarab  taqribiy  masshtab  ostida,  chizmachilik  asboblarini 
ishlatmasdan ko'zda chamalab qo'lda bajarilgan chizmaga eskiz deyiladi. Bunda detaldagi 

---

geometrik  qismlarning  o'zaro  nisbiy  bog'liqliklari  saqlangan  bo'lishi  va  KHYT  talablariga 
rioya qilinishi kerak. Eskiz asosida detalning ish chizmasi bajariladi. Eskiz M, 2M, TM markali 
qalamlar yordamida katak qog'ozlarga bajariladi. 
Eskiz tuzish uch qismga bo'linadi: 
1.
 
Tayyorgarlik qismi. 
2.
 
Ish qismi, ya'ni detal chizmasini tasvirlash. 
3.
 
O'lchamlarni qo'yish. Asosiy yozuvni to'ldirish. 
Birinchi qismda detal bilan umumiy holda tanishiladi(geometrik shakli, vazifasi, nomi, 
materiali, bosh ko'rinish, ko'rinishlar soni, qirqim va kesimlari, masshtab tanlash, ...). So'ngra 
ichki ramka, asosiy yozuv o'rni chiziladi. Chizma komponovkasi belgilanadi. 
Ikkinchi qismda detalning ish chizmasi chiziladi: 
1.
 
Ko'rinishlar o'rni belgilanadi. 
2.
 
Simmetriya va markaz o'qlari belgilanadi. 
3.
 
Kontur chiziqlar chiziladi. 
4.
 
Qirqim va kesimlar bajariladi. 
5.
 
Rezbalar, konstruktiv elementlar, raxlar, tutashmalar tasvirlanadi. 
6.
 
Chizma tekshirib chiqiladi, keraksiz chiziqlar o'chiriladi. O'lcham chiziqlari, R, 

,
 

 
belgilari qo'yiladi.  
Uchinchi qismda o'lchamlar qo'yib chiqiladi. Detalning chiziqli o'lchamlari o'lchanadi. 3,5 
shrift  bilan  o'lcham  raqamlari  yoziladi.  Asosiy  yozuv  to'lg'aziladi.  Detalning  o'lchamlarini 
o'lchashda  chizgichlar,  kronsirkul,  nutromer,  shtangensirkul,  glubinomer  kabi  o'lchov 
asboblari ishlatiladi. 123-shaklda detalining eskizini chizish tartibi ifodalangan.