Javobi:
.. л/a f f i + л/об2
+ b
a - b
- agar a*b
bo'lsa.
5. 3M
Л а 2
27£2 '
l
i
^ (x2 + j>2)2 -(4 x ^ )2.
(л/х + l) ( x 2 - л / х ) 1
(x + л/х + xV x j 1
7.
a - 1
4 a + tya
j
i
8. Т
Т
Т
^ Г
* * 1-
a 4 + a 2
Javobi:a[$ 27 au bb agar b>0, a>0
bo'lsa.
Javobi: x
+
у .
л/х +1
Javobi: —j
=— •
V x - 1
Javobi:
Va .
9.
(l - x 2 )2 +1
+
Javobi
:— — —
142
10
.
11
.
12
.
у/х + у/у
у[х* - 2
у
. + •
х
х + у
4
х
- 2
х
■V?
л/х^ + 2
4
х
+ 2
х
-
у
/
х
4 1 + т ^ 2
4
yfa* - y f a
l + yfa
\ - y f a
На
Х ~ А
\2
:|1 + - ^ + -- |.
Va
а
y/x + y/у
J
{ y f x y - x J x y + y
yfxy ^
1
Javobi: J y - yfx.
1 '
Javobi:
l - x
л
13.
(a + b)2
- y j a - b
yja + b + y j a - b
Javobi:
.
a - y l a 2 - b1
4 -§ . Trigonometrik ifodalarni ayniy almashtirish
M aktab m atem atika kursining trigonometriya bo‘limida juda ko‘p
ayniy m unosabatlar, jum ladan, quyidagi m unosabatlar o'rganiladi:
1. Trigonometrik fUnksiyalaming birini ikkinchisi orqali ifodalaydigan
ayniy almashtirishlar.
2. Trigonometrik ifodalarni soddalashtirishdagi ayniy almashtirishlar.
3. Trigonom etrik ayniyatlarni isbotlashdagi ayniy almashtirishlar.
4. Trigonometrik tenglamalarni yechishdagi ayniy almashtirishlar.
Yuqoridagilardan ko‘rinadiki, trigonometriya kursida ayniy almash
tirishlar muhim o'rinni egallaydi. IX sinf geometriya kursida trigonometrik
funksiyalarga ta ’rif berilganidan so‘ng, to 'rtta trigonometrik funksiyalami
o ‘zaro bog‘lovchi quyidagi uchta ayniyat o ‘rganiladi:
1. cos2«+sin2 <3=1;
2.
tga=
s i n g
.
cos а
- _
cos
a
3 .c tg a =
.
sin а
Bu ayniyatlarni keltirib chiqarish maktab geometriya kursida batafsil
bayon qilingan. Bu ayniyatdardan yana quyidagi uchta ayniyat keltirib
chiqariladi:
l.tg a ctga =
1; 2.
1
.
-.2.
-
1
cos
2
a
= 1
+ tg*a-,
3 . -
sin
2
a
1
+ ctg2a.
143
Yuqoridagi ayniyatlar trigonometrik ifodalarni hisoblashda bajarila-
digan ayniy shakl almashtirishlarda eng ko‘p qo'llaniladigan ayniyatlar
bo'lib hisoblanadi.
0
‘qituvchi o'quvchilarga ildizli ifodalar ustida bajari-
ladigan trigonometrik ayniy shakl almashtirishlami bajarishga alohida
e’tibor berishi lozim.
Masalan, Vi - cos2~a
ifodani olaylik. Buni hisoblaydigan bo'lsak,
Vl - cos
2
a = ±sindt tengligi o'rinli bo'ladi.
О
quvchilarga
Vl - cos
2
a = sina va Vl - cos
2
a = - sin a
ten§"
liklarning ma’nosini tushuntirisli lozim. Bunda V l-c o s
2
a = ± sin a
qiymat I chorakdagi, Vl - cos
2
a = -s in a esa ^ chorakdagi qiymat
ekanligini geometrik nuqtayi nazaridan ko'rsatib tushuntirish maqsadga
muvofiq. Bundan tashqari, a ning aniq son qiymatlarida ham bu
ifodalarni hisoblash lozim.
я
it
V3
M asalan, a = — bo'lganda sin-j = —
shuning uchun
V l-c o s
2
a = y a m m o -s in a = s i n ^ - y j = - ;y . Demak, Vl - cos
2
a =
= ±sina ekan.
0
‘quvchilar ayniy shakl almashtirishlami yaxshi o'zlashtirishlari
uchun birinchidan trigonometrik funksiyalar ta’rifmi, ulardan birini
ikkinchisi orqali ifodalovchi va asosiy ayniyatlar kabi formulalarni bilish-
lariga, ikkinchidan esa ana shu formulalarni trigonometrik ifoda berilishiga
qarab tatbiq qila olish malakalariga bog'liqdir. Maktab matematika
Do'stlaringiz bilan baham: |