Ii qism VIII bob. Didakòikaning predmeòi va uning vazifalari

Àë-Ôîðîáèé.

 Ìàòåìàòè÷åñêèe òðàêòàòû, — Àëìàòû: „Íàóêà“,  1972,

327- bet.

---

83

bo‘lsa-da, quyidagi uchta shartga rioya qilishi shart: 1. Mazkur fan

asosidagi hamma prinsiðlarni to‘liq bilish. 2. Mana shu prinsiðlardan

va mazkur fanga doir ma’lumotlardan tegishli xulosalar chiqara

bilish. 3. Noto‘g‘ri nazariyani rad eta bilish va haqiqatni yolg‘ondan

farqlash, xatolarni to‘g‘rilash uchun boshqa mualliflarning fikrla-

rini tahlil qila bilish.

Borliqning aks etishi sifatidagi hissiy bilish muammosi va eng

asosiy masala — bilishning manbalari masalasi doimo Beruniy

nazariy bilish faoliyatining diqqat  markazida  turdi. Olim bilishning

nazariy asosini cheksiz va uzluksiz jarayon sifatida tahlil  va talqin

qildi. U  o‘zidan oldingi olimlar ishlab chiqqan bilishning ilmiy

metodlarini rivojlantirib, didaktik yo‘sinda muhim xulosalar

chiqardi — „O‘qish va takrorlash orqali,—deb yozgan edi Beruniy,

— dunyoning tuzilishini, osmonning va Yerning shakllarini bilish

astronomiya fani uchun g‘oyatda foydalidir. Binobarin, ana shu

tariqa ta’lim oluvchi malaka hosil qiladi va mazkur san’at ahli

ishlatadigan so‘zlarni o‘rganadi, bu so‘zlarning ma’nosini anglaydi.

Keyinchalik astronomiya fanidagi turli sabablar va isbotlarni

o‘rganishda ana shunday so‘zlar uchrasa, ularni bemalol tushunib

boraveradi va u yoki bu narsalarni o‘zlashtirishda charchamaydi“

1

.

Beruniy ta’kidlaganidek, o‘qitish izchil, ko‘rsatmali, maqsadga

muvofiq bo‘lishi va ma’lum tizimda olib borilishi lozim. Binobarin,

ko‘rsatmalilik ta’limning tushunarliroq, muayyanroq va qiziqarliroq

bo‘lishini ta’minlaydi, tafakkurni rivojlantiradi.

Ibn Sinoning bilim orqali erishiladigan natijalar haqidagi

ta’limoti o‘qitish nazariyasida alohida o‘rin egalladi. Uning fikricha,

buyumlarni chinakam bilishga tashqi ko‘rinishini tahlil qilish,

sabablarini aniqlash asosida aql bilan erishiladi. Ibn Sino aqlning

rivojlanish bosqichlarini ishlab chiqqan. Mushohada bilan idrok

qilishning birinchi bosqichi aqliy kategoriyalarni tushuntirishdir.

Ikkinchi bosqich ikki xil fikrni idrok etishdir. Aqliy rivojlanishning

uchinchi bosqichiga o‘zlashtirilgan fikrlarni idrok etish bilan

erishiladi. Shunda uni haqiqiy aql deyiladi.

Olim aqliy faoliyatni bosqichlarga bo‘lar ekan, birinchi

bosqichda yodlay oladigan, lekin hali harflarni ham, siyoh va

qalamni ham bilmaydigan bolaning aqlini nazarda tutgan; ikkinchi

bosqichda tayoqchalarni chiza boshlagan, qalamdan foydalanishni

o‘rganayotgan bolaning aqli tasavvur qilinadi; uchinchi bosqichda

1