1. Predikatlar hisobida yechilish muammosi. Yechilish muammosi



Download 7,2 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/21
Sana01.01.2022
Hajmi7,2 Mb.
#291211
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   21
Bog'liq
diskret matematika.Nazariya

3- m i s o l .

 Quyidagi formulani tahlil qilamiz: 

))

,

(



)

,

(



(

z

y

P

y

x

P

z

y



(1) 



(1)  formulada 

)

,



(

y

x

P

  ikki  joyli  predikat 



M

M

  to‘plamda  aniqlangan,  bu  yerda 



,...}

,...,


2

,

1



,

0

{



n

M

.  (1)  formula  ifodasiga  o‘zgaruvchi  predikat 



)

,

(



y

x

P

  va 


z

y

x

,

,



  predmet 

o‘zgaruvchilar  kirgan.  Bu  yerda 



y

  va 


z

  –  kvantorlar  bilan  bog‘langan  o‘zgaruvchilar, 



x

  –  erkin 

o‘zgaruvchi. 

)

,



(

y

x

P

  predikatning  ma’lum  qiymati  sifatida  tayinlangan 

)

,

(



0

y

x

P

:  «


y

x

»  predikatni 



olamiz,  erkin  o‘zgaruvchi 

x

ga 


M

x



5

0

  qiymat  beramiz.  U  holda 



y

ning 


5

0



x

  dan  kichik 

qiymatlari uchun 

)

,



(

0

0



y

x

P

 predikat  yolg‘on qiymat qabul  qiladi, 

)

,

(



)

,

(



z

y

P

y

x

P

 implikasiya esa 



z

ning hamma 



M

z

 qiymatlari uchun chin bo‘ladi, ya’ni 



))

,

(



)

,

(



(

0

0



z

y

P

y

x

P

z

y



 mulohaza chin 

qiymatga ega bo‘ladi. ■ 

4-  m i s o l .

  Natural  sonlar  to‘plami 



N

da 


)

(

x



P

)



(

x

Q

  va 


R x

( )


  predikatlar  berilgan  bo‘lsa, 

))

(



)

(

)



(

(

x



R

x

Q

x

P

x



 formulaning qiymati quyidagi hollarda topilsin: 




1) 

)

(



x

P

: «


x

 son 3ga qoldiqsiz bo‘linadi», 

)

(

x



Q

: «


x

 son 4ga qoldiqsiz bo‘linadi», 

)

(

x



R

: «


x

 – 


juft»; 

2) 


)

(

x



P

:  «


x

  son  3ga  qoldiqsiz  bo‘linadi», 

)

(

x



Q

:  «


x

  son  4ga  qoldiqsiz  bo‘linadi”, 

)

(

x



R

:  «


x

 

son 5ga qoldiqsiz bo‘linadi». 



Ikkala  holda  ham 

P x

Q x

( )


( )

  formula  «



x

  son  12ga  qoldiqsiz  bo‘linadi»  degan  tasdiqni 

ifodalaydi. O‘z navbatida hamma 

x

lar uchun 



x

 son 12ga qoldiqsiz bo‘linsa, u holda 



x

 son 2ga ham 

bo‘linadi (juft bo‘ladi). Demak, 1) holda formulaning qiymati chindir. 

x

  sonning  12ga  qoldiqsiz  bo‘linishidan  ba’zi 



x

lar  uchun 



x

ning  5ga  qoldiqsiz  bo‘linishi, 

bundan esa 2) holda formulaning yolg‘on ekanligi kelib chiqadi. 

 



5- m i s o l .

 

P x y

( , )

 predikat 



N

N



M

 to‘plamda aniqlangan va 

)

,

(



0

y

x

P

: «


x

 son 


у

 sondan 


kichik» bo‘lganda 

)

,



(

)

,



(

y

x

yP

x

y

x

yP

x





 formulaning mantiqiy qiymatini topamiz. 

P x y

( , )


 predikatning ko‘rsatilgan qiymati uchun 

)

,



(

y

x

yP

x



: «har qanday 

x

 natural son 

uchun  shunday 

у

  natural  son  topiladiki,  u 

x

dan  katta  bo‘ladi”  degan  chin  mulohazani 

bildiradi. 

)

,



(

y

x

yP

x



  esa  «shunday 

х

  natural  son  mavjudki,  u  har  qanday 

у

  natural 

sondan  kichik  bo‘ladi”  degan  tasdiqni  bildiradi.  Bu  tasdiq  yolg‘ondir.  Demak,  berilgan 

formulaning mantiqiy qiymati yolg‘on bo‘ladi.

 

68.

 

Qaysi formulalar asosiy teng kuchli formulalar deb yuritiladi? 

Predikatlar  mantiqining  teng  kuchli  formulalari.

  Predikatlar  mantiqida  ham  teng  kuchli 

formulalar tushunchasi mavjud. 

1-  t a ’ r i f .

 

Predikatlar  mantiqining  ikkita 



A

  va 

B

  formulasi  o‘z  tarkibiga  kiruvchi 

M

 

sohaga  oid  hamma  o‘zgaruvchilarning  qiymatlarida  bir  xil  mantiqiy  qiymat  qabul  qilsa,  ular 

M

 

sohada teng kuchli formulalar

 deb ataladi.

 

2-  t a ’ r i f .

 

Agar  ixtiyoriy  sohada 

A

  va 

B

  formulalar  teng  kuchli  bo‘lsa,  u  holda  ular 

teng 

kuchli formulalar

 deb ataladi va 

B

A



 ko‘rinishda yoziladi. 

Agar  mulohazalar  algebrasidagi  hamma  teng  kuchli  formulalar  ifodasi  tarkibiga  kiruvchi 

o‘zgaruvchi mulohazalar o‘rniga predikatlar mantiqidagi formulalar qo‘yilsa, u holda ular predikatlar 

mantiqining  teng  kuchli  formulalariga  aylanadi.  Ammo,  predikatlar  mantiqi  ham  o‘ziga  xos  asosiy 

teng  kuchli  formulalarga  ega.  Bu  teng  kuchli  formulalarning  asosiylarini  ko‘rib  o‘taylik. 

)

(

x



A

  va 


)

(

x



B

 – o‘zgaruvchi predikatlar va 



C

 – o‘zgaruvchi mulohaza bo‘lsin. U holda predikatlar mantiqida 

quyidagi asosiy teng kuchli formulalar mavjud. 

1. 


)

(

)



(

x

A

x

x

xA



2. 



)

(

)



(

x

A

x

x

xA



3. 



)

(

)



(

x

A

x

x

xA



4. 



)

(

)



(

x

A

x

x

xA



5. 



)]

(

)



(

[

)



(

)

(



x

B

x

A

x

x

xB

x

xA





6. 



)]

(

[



)

(

x



B

C

x

x

xB

C





7. 


)]

(

[



)

(

x



B

C

x

x

xB

C





8. 


)]

(

[



)

(

x



B

C

x

x

xB

C





9. 


C

x

xB

C

x

B

x





)

(

]



)

(

[






10. 

)

(



)

(

)]



(

)

(



[

x

xB

x

xA

x

B

x

A

x





11. 



)

(

)]



(

[

x



xB

C

x

B

C

x





12. 


)

(

)]



(

[

x



xB

C

x

B

C

x





13. 


)]

(

)



(

[

)



(

)

(



y

B

x

A

y

x

y

yB

x

xA







14. 

)

(



)]

(

[



x

xB

C

x

B

C

x





15. 


C

x

xB

C

x

B

x





)

(

]



)

(

[



16. 


)

(

)



(

y

yA

x

xA



17. 



)

(

)



(

y

yA

x

xA



Bu teng kuchli formulalarning ayrimlarini isbot qilamiz. 



Birinchi  teng  kuchli  formula  quyidagi  oddiy  tasdiqni  (dalilni)  bildiradi:  agar  hamma 

x

lar 


uchun 

)

(



x

A

 chin bo‘lmasa, u holda shunday 



x

 topiladiki, 

)

(

x



A

 chin bo‘ladi. 

2- teng kuchlilik: agar 

)

(



x

A

 chin bo‘ladigan 



x

 mavjud bo‘lmasa, u holda hamma 



x

lar uchun 

)

(

x



A

 chin bo‘ladi degan mulohazani bildiradi. 

3- va 4- teng kuchliliklar 1- va 2- teng kuchliliklarning ikkala tarafidan mos ravishda inkor olib 

va ikki marta inkor qonunini foydalanish natijasida hosil bo‘ladi. 

5- teng kuchlilikni isbot qilaylik. Agar 

)

(



x

A

 va 


)

(

x



B

 predikatlar bir vaqtda aynan chin bo‘lsa, 

u holda 

)



(

x

A

)

(



x

B

 predikat ham aynan chin bo‘ladi va, demak, 

)

(

x



xA



)

(

x



xB



)]

(

)



(

[

x



B

x

A

x



 

mulohazalar ham chin qiymat qabul qiladi. Shunday qilib, bu holda 5- teng kuchlilikning ikkala tarafi 

ham chin qiymat qabul qiladi. 

Endi  hech  bo‘lmaganda  ikkita  predikatdan  birortasi,  masalan, 

)

(

x



A

  aynan  chin  bo‘lmasin.  U 

holda 



)



(

x

A

)

(



x

B

  predikat  ham  aynan  chin  bo‘lmaydi  va,  demak, 

)

(

x



xA



)

(

)



(

x

xB

x

xA



)]



(

)

(



[

x

B

x

A

x



 mulohazalar  yolg‘on qiymat  qabul  qiladi,  ya’ni  bu  holda ham 5-  teng kuchlilikning 

ikki tarafi bir xil (yolg‘on) qiymat qabul qiladi. Demak, 5- teng kuchlilikning to‘g‘riligi isbotlandi. 

Endi 8- teng kuchlilikning to‘g‘riligini isbot qilamiz. O‘zgaruvchi mulohaza 

C

 yolg‘on qiymat 

qabul  qilsin.  U  holda 

)

(



x

B

C

  predikat  aynan  chin  bo‘ladi  va 



)

(

x



xB

C



)]

(



[

x

B

C

x



 

mulohazalar  chin  bo‘ladi.  Demak,  bu  holda  8-  teng  kuchlilikning  ikkala  tarafi  ham  bir  xil  (chin) 

qiymat qabul qiladi. 

Endi  o‘zgaruvchi  mulohaza 



C

  chin  qiymat  qabul  qilsin.  Agar  bu  holda  o‘zgaruvchi  predikat 

)

(

x



B

 aynan chin bo‘lsa, u vaqtda 

)

(

x



B

C

 predikat ham aynan chin bo‘ladi va, demak, 



)

(

x



xB



)

(

x



xB

C



)]

(



[

x

B

C

x



 

mulohazalar ham chin qiymat qabul qiladi,  ya’ni bu holda 8- teng kuchlilikning ikkala tarafi ham  bir 

xil (chin) qiymat qabul qiladi. Agar 

)

(



x

B

 predikat aynan chin bo‘lmasa, u holda 

)

(

x



B

C

 predikat 



ham aynan chin bo‘lmaydi va, demak, 

)

(



x

xB



)

(

x



xB

C



)]

(



[

x

B

C

x



 

mulohazalar yolg‘on qiymat qabul qiladi. Shunday qilib, bu holda ham 8- teng kuchliliklarning ikkala 

tarafi bir xil (yolg‘on) qiymat qabul qiladilar. Demak, 8- teng kuchlilik o‘rinlidir. 

Shuni  ta’kidlab  o‘tamizki, 

)]

(

)



(

[

x



B

x

A

x



  formula 

)

(



)

(

x



xB

x

xA



  formulaga  va 

)]

(

)



(

[

x



B

x

A

x



 formula 

)

(



)

(

x



xB

x

xA



 formulaga teng kuchli emas. 

Ammo, quyidagi teng kuchliliklar o‘rinlidir: 







)

(

)



(

)

(



)

(

y



yB

x

xA

x

xB

x

xA

 



)]

(

)



(

[

)]



(

)

(



[

y

B

x

A

y

x

y

yB

x

A

x













)

(

)



(

)

(



)

(

y



yB

x

xA

x

xB

x

xA

 

)]



(

)

(



[

)]

(



)

(

[



y

B

x

A

y

x

y

yB

x

A

x







)]

(



)

(

[



x

B

x

A

x



  formula 

)

(



)

(

x



xB

x

xA



  formulaga  teng  kuchli  emasligini  ko‘rsatamiz.  Buning 

uchun 

x

  kvantor 



  diz’yunksiya  amaliga  nisbatan  distributiv  emasligiga  misol  keltirish  yetarlidir. 

Faraz qilaylik, 

}

5



,

4

,



3

,

2



,

1

{





M

)



(

x

A

0



)

2

)(



1

(





x



x

» va 


)

(

x



B

: «


0

)

5



)(

4

)(



3

(





x

x

x

» 

bo‘lsin. Ravshanki, 



M

 sohada 


)

(

x



xA

 va 



)

(

x



xB

 mulohazalar yolg‘on va, demak, 



)

(

)



(

x

xB

x

xA



 

mulohaza ham yolg‘ondir. Agar 



x

 kvantor 



 ga nisbatan distributiv, ya’ni 

)

(

)



(

)]

(



)

(

[



x

xB

x

xA

x

B

x

A

x





 

bo‘lganda  edi, 



)]

(

)



(

[

x



B

x

A

x



  chin  mulohaza  bo‘lganligi  uchun  qarama-qarshilik  hosil  bo‘lar  edi. 

Demak, 


)

(

)



(

)]

(



)

(

[



x

xB

x

xA

x

B

x

A

x





 o‘rinlidir. 

Endi  bu  teng  kuchliliklarning  o‘ng  tomoni  har  doim  chap  tomonidagi  mulohaza  bilan  bir  xil 

qiymat qabul qilishini ko‘rsatamiz. Agar 

1

)

(





x



xA

 yoki 


1

)

(





x



xB

 bo‘lsa, u holda bu teng kuchlilik 

to‘g‘ri  ekanligi  aniq,  chunki  bu  holda  teng  kuchlilikning  ikkala  tomoni  ham  bir  vaqtda  chin  qiymat 

qabul  qiladi.  Bu  holda  faqat 

)

(

)



(

y

yB

x

xB



  ekanligini  ko‘rsatish  kifoya.  Ammo  oxirgi  teng 

kuchlilik tabiiydir, chunki 

x

 predmet o‘zgaruvchi ham, 



y

 predmet o‘zgaruvchi ham 



M

 sohaning har 

bir elementini qiymat sifatida qabul qiladi. 

Endi 


0

)

(





x



xA

  va 


0

)

(





x



xB

  bo‘lsin.  U  holda  teng  kuchlilikning  chap  tarafi  0  (yolg‘on) 

qiymat  qabul  qiladi.  O‘ng  tomonida 

x

  kvantorning  ta’sir  sohasi 



)

(

)



(

y

B

x

A

  formula  bo‘lsada, 



)

(

y



B

  predikatda 



x

  predmet  o‘zgaruvchi  qatnashmaganligi  sababli, 



x

  kvantorning  ta’siri  faqat 



)

(

x



A

ga tarqaladi. Xuddi shu kabi, 



y

 kvantor faqat 



)

(

y



B

ga ta’sir etadi. Demak, 

)]

(

)



(

[

y



B

x

A

y

x



 

formula ham yolg‘on qiymatga ega bo‘ladi. 



Keltirilgan  ikkinchi  teng  kuchlilikni  ham  xuddi  shu  kabi  isbot  qilish  mumkin.  (Bu  ishni 

o‘quvchiga havola etamiz.) 



6- 

m i s o l .

 

))



(

)

(



(

))

(



)

(

(



y

B

x

А

x

y

y

B

x

А

y

x





 



teng 

kuchlilik 

o‘rinli 

ekanligini ko‘rsatamiz. 

)

(

)



(

))

(



)

(

(



))

(

)



(

(

y



yB

x



y

yB

x

А

x

y

B

x

А

y

x









)

(



)

(

))



(

)

(



(

))

(



)

(

(



y

yB

x



y

B

x



y

y

B

x

А

x

y









Demak, keltirilgan teng kuchlilik o‘rinlidir. 

 

69.



 

Formulaning deyarli normal shakli deganda nimani tushunasiz? 

27-savolning javobi 



70.

 

Predikatlar mantiqida yechilish muammosi deganda nimani tushunasiz? 

1-savolning javobi 



71.

 

Chekli sohalarda yechilish muammosi haqida nimalarni bilasiz? 

2-savolning javobi 



72.

 

Yopiq formula nima? 

3-savolning jb.i ichida bor 



73.

 

Formulaning umumiy yopilishi deganda nimani tushunasiz? 

3-savolning jb.i ichida bor 



74.

 

Formulaning mavjudligini yopish tushunchasi qanday ta’riflanadi? 

3-savolning jb.i ichida bor 



75.

 

Tarkibida  bir  turdagi  kvantor  amali  qatnashuvchi  normal  shakldagi  formulalar  uchun 

yechilish muammosini bilasizmi? 

3-savolning jb.i ichida bor 



Download 7,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   21




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish