•davr nashriyoti t o s h k e n t

s ip e d d a g i  sin g ari  re zin a  s h in a la rg a  sin g ib  k e ta rd i.

Shassi va am ortizatorlar

IL-76 harbiy-transpo rt sam olyoti

Vaqt  o'tishi  bilan  samolyotlarning  massasi  oshdi  va  samolyot 

qo'nayotganida  yerga  kelib  urilishidagi  zarbasini  yumshatishga 

ehtiyoj  paydo  bo'ldi.  Shassi  stoykasi  konstruksiyasiga  am ortiza­

torlar  kiritildi  -   ular yerga  urilgandagi  zarba  energiyasini  so'ndirish 

imkonini  beradi.  Avvaliga  am ortizatorlar  shassi  konstruksiyasi  ichi­

ga  o'rnatilgan  rezina  tasmalardan  iborat  bo'ldi.  Biroq  keyinchalik 

ma’lum  bo'lishicha  samolyotlarning  massasi  to'xtovsiz  oshib  bo- 

rayotgan  bir  sharoitda  rezina  tasmalarning  o'zi  yetarli  bo'lmaydi. 

1920-yillarning  boshida  havo-moy  am ortizatorlari  o'ylab  topildi,

---

Parvoz  tezligi 

o'sish i 

bilar 

y i g ‘i l m a y d i g a ,, 

hassi sam olyotga  xa-

Yak-3 qiruvchi sam olyotining

a q it  be ra  boshladi,  ay- 

niqsa и m aksim al tezlikka 

erishilgan  paytda.  Kons- 

ru kto rla rg a   sha ssini  q a ­

n o t  y o k i  fyuzelyaj  ichiga 

kirishga 

«о ‘rga tishga»

o ‘g ‘ri keldi.

yig'iladigan shassisi

ularning  konstruksiyasiga  ko'ra  zarba  energiyasi  moyning  bir  joy- 

dan  ikkinchisiga  oqib  o'tishi  va  havoning  siqilishi  orqali  pasaytirila- 

di.  Bu  konstruksiya  bizning  davrgacha  uncha  katta  o'zgarishlarga 

uchramadi. Samolyotlarning tezligi soatiga 3 0 0 -4 0 0  km ga yetgan- 

da  konstruktorlarga  parvoz  paytida  yig'ishtirib  qo'yiladigan  shassi 

konstruksiyasini ishlab chiqishga to'g'ri keldi.

Tovushdan tez uchadigan  samolyotlarda yig'ishtirib qo'yiladigan 

shassi  bo'lishi  shart.  Biroq  uning  ingichka  qanotida  uni  yig'ib 

qo'yish  uchun joy juda  kam,  shu  sababli  uning  shassisida  diamet- 

ri  uncha  katta  bo'lmagan  g'ildirak  va  yig'ishtirilayotganda  ikkiga 

«blinadigan»  stoykani  qo'llashga to'g 'ri  keldi.  Masalan,  Amerika- 

ning  o 'ta   tez  bom bardim onchisi  «Valkiriya»da  shassining  asosiy 

stoykalari yig'ishtirilayotganida uch m arta bukiladi.

Avvaliga  shassining  to 'rt  g'ildirakli  telejkasi  vertikal  o'q  atrofi- 

da  90° ga  burilgan,  so'ngra  aylanib,  stoyka  bo'ylab  tik  holatni  ol- 

gan  va faqat shundan  keyingina  oldinga  burilib tor quduqchalarga 

yig'ilgan.  Boshqacha yo'l  bilan  ularni  shundoq  ham  imkon  boricha 

siqilgan fyuzelyajga joylashtirishning iloji ham yo'q.

---