Umumiy kimyo

---

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI 

OLIY VA O`RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 

 

I.KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT 

TEXNIKA UNIVERSITETI 

MUHANDISLIK TEXNOLOGIYALARI 

FAKULTETI 

 

“UMUMIY KIMYO” KADEDRASI 

 

MODUL: “KIMYO” 

 

 

 

 

 

 

O`qituvchi -  

PhD, dotsent Namozov Orif Mardonovich 

 

 

---

5- MAVZU 

TERMOKIMYOVIY REAKSIYALAR VA 

JARAYONLAR. GESS QONUNINING 

QO`LLANILISHI. 

(2 soat ma’ruza) 

 

6- MA`RUZA 

TERMOKIMYOVIY REAKSIYALAR VA 

JARAYONLAR. GESS QONUNINING 

QO`LLANILISHI.

 

(2 soat). 

 

1. TЕRMОKIMYOVIY JАRАYONLАR.  

2. 

TЕRMОKIMYOVIY 

JАRАYONLАRNING 

SОDIR 

BO’LISHIGА  TА’SIR  ETUVCHI  ОMILLАR.  ENDО  VА  EKZО 

EFFЕKTLАR.  

3. TЕRMОKIMYOVIY QОNUNLАR.  

 

 

---

Tеrmоdinаmikа  issiqlik  enеrgiyasi  bilаn  bоshqа  хil  enеrgiyalаr  оrаsidа 

bo’lаdigаn  munоsаbаtlаr  hаqidаgi  tа’limоtdir.  Tеrmоnidаmikа  so’zi  grеkchа 

“therme” - issiqlik vа “dinamis” - kuch so’zlаridаn оlingаn bo’lib,  uning  mа’nоsi 

issiqlik bilаn bоg’liq bo’lgаn kuchlаr to’g’risidаgi  fаnni аnglаtаdi.  Uning  vаzifаsi 

turli  sistеmаlаrning  хоssаlаri  vа  ulаrdа  bo’lаyotgаn  jаrаyonlаrni  o’rgаnishdаn 

ibоrаt.  Kimyoviy  tеrmоdinаmikа  umumiy  tеrmоdinаmikаinng  bir  qismi  bo’lib, 

tеrmоdinаmikа  qоnun  vа  qоidаlаrinni  kimyoviy  jаrаyonlаrdа  qo’llаnilishni 

tеkshirаdi.  Kimyoviy  reaksiyalarda  ajralib  chiqadigan  yoki  yutiladigan  issiqlik 

miqdori  reaksiyaning  issiqlik  effekti  deyiladi.  Issiqlik  ajralib  chiqishi  bilan 

boradigan  reaksiyalar  ekzotermik  reaksiyalar,  issiqlik  yutilishi  bilan  boradigan 

reaksiyalar  endotermik  reaksiyalar  deyiladi.  Kimyoviy  tizimini  tavsiflash  uchun 

bosim  (P),  hajm  (V)  va  temperatura  (T)dan  tashqari  yana  ichki  energiya  (U)sini  , 

entalpiya  (H),  entropiya  (S)  va  Gibbs  energiyasi  (G)  kabi  holat  funksiyalari  ham 

ishlatiladi.  Тizimning  ichki  energiyasi  undagi  molekulalarning  o‘zaro  itarilishi, 

tortilish  energiyasi,  ilgarilanma  harakat  energiyasi,  molekula  ichida  atom  va 

atomlar  guruhining  tebranish  energiyasi,  atomlarda  elektronlarning  aylanish 

energiyasi, atom yadrosida bo‘ladigan energiya va hokazo energiyalar yig‘indisiga 

teng  bo‘ladi.  Agar  o‘zgarmas  hajmdagi  tizimning  temperaturasi  T

1

dan  T

2

ga 

ko‘tarilguncha  qizdirsak,  tizimga  berilgan  issiqlik  uning  ichki  energiyasining 

ortishiga teng bo‘ladi:            Q

V

 = U

2

 – U

1

 = ∆U.  

Demak,  o‘zgarmas  hajmdagi  reaksiyaning  issiqlik  effekti  uning  ichki 

energiyasining  o‘zgarishiga  teng.  Odatda,  kimyoviy  reaksiyalar  o‘zgarmas 

bosimda  sodir  bo‘ladi.  O‘zgarmas  bosimda  tizimga  berilgan  issiqlik  uning  ichki 

energiyasining ortishiga hamda tashqi kuchlarga qarshi ma’lum A ish bajarilishiga 

sarf bo‘ladi:            Q

P 

= ∆U + A;        A = P·∆V           Q

P 

= ∆U + P·∆V = ∆H. 

Ya’ni,  o‘zgarmas  bosimda  reaksiyaning  issiqlik  effekti  uning  entalpiyasi 

o‘zgarishiga teng:              ∆H = ∆U + P·∆V            Q

P 

= ∆H. 

Ekzotermik  jarayonlarda  tizimning  ichki  energiyasi  hamda  entalpiyasi 

kamayadi, ya’ni U

2

 < U

1

 va H

2

 < H

1

 bo‘lganligi uchun ∆U = U

2

 ─ U

1

 hamda ∆H = 

H

2

 – H

1

 ifodalar manfiy qiymatga ega bo‘ladi.  

Aksincha,  endotermik  jarayonlarda  tizimning  ichki  energiyasi  va 

entalpiyasi  ortganligi sababli  ∆U  va  ∆H  larning  qiymati  musbat bo‘ladi.  Standart 

sharoitda  1  mol  murakkab  moddaning  oddiy  moddalardan  hosil  bo’lish 

reaksiyasining  issiqlik  effekti  shu  moddaning  standart  hosil  bo’lish  issiqligi 

(∆H

0

298

) deyiladi. Oddiy moddalarning standart hosil bo’lish issiqligi nolga teng. 

Тermokimyoning asosiy qonuni Gess qonunida mujassam bo‘lgan. 

Gеss  qоnuni.  Termokimyoda  eng  ahamiyatli  qonunlardan  biri  rus 

akademigi  Gernan  Ivanovich  Gess  (1802-1850)  kashf  etgan  qonundir  (1840).  U 

mana  bunday  ta’riflanadi:  issiqlik  effekti  faqat  dastlabki  va  so`nggi  holatlarga