O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Ko‟p  hujayralilar  klassifikatsiyasi.  Ko‘p  hujayralilar  (Metazoa)  kenja  dunyosi 
fagotsitellasimonlar-  Phagocytellozoa,  tuban  ko‘p  hujayralilar  -  Parazoa  va  haqiqiy  ko‘p 
hujayralilar - Eumetazoa deb ataladigan uchta bo‘limga ajratiladi. Fagotsitellasimonlar bo‘limiga 
faqat ikkita turni birlashtiruvchi plastinkalilar (Placozoa) tipi, tuban ko‘p hujayralilar (Parazoa)ra 
g‘ovaktanlilar  (Spongia)  tipi  kiradi.  Fagotsitellasimonlar  va  g‘ovaktanlilar  tanasidagi 
hujayralarning  ixtisoslashmaganligi,  nerv  sistemasi  rivojlanmaganligi  va  bir  xil  hujayralarni 
ikkinchi xilga oson aylanishi bilan boshqa ko‘p hujayralilardan  ajralib turadi. 
Haqiqiy ko‘p hujayralilar (Eumetazoa) bo‘limi o‘z navbatida radial simmetriyalilar  yoki 
ikki  qavatlilar  (Radiata)  hamda  ikki  tomonlama  simmetriyalilar  (Bilateria)  kichik  bo‘limlarga 
ajratiladi. Radial simmetriyalilarga bo‘shliqichlilar va ninaterililar tiplari kiradi. Ikki tomonlama 
simmetriyali  hayvonlarni  ham  o‘z  navbatida  tana  bo‘shliqqa  ega  bo‘lmagan  parenximatoz 
hayvonlarga  (yassi  chuvalchanglar,  nemertinlar,  mollyuskalar  tiplari);  birlamchi  tana 
bo‘shlikdilarga  (to‘garak  chuvalchanglar,  tikanboshlilar  tiplari),  ikkilamchi  tana  bo‘  shlikdilar, 
ya‘ni  selomik  hayvonlarga  (halqali  chuvalchanglar,  ignaterililar,  xordalilar)  va  aralash  tana 
bo‘shliqlilar (bo‘g‘imoyoqdilar tipi)ga ajratish mumkin. 
Embrional tuzilishiga binoan selomli hayvonlarni ham birlamchi og‘izlilar (Protostomia) 
va  ikkilamchi  og‘izlilar  (Deuterostomia)  guruhlariga  ajratiladi.  Birlamchi  og‘izlilarning 
embrional rivojlanishi davrida hosil bo‘lgan birlamchi og‘iz (blastopor), ular voyaga yetgan dav-
rida  ham  og‘iz  teshigi  bo‘lib  qolaveradi.  Bu  guruhga  halqali  chuvalchanglar,  mollyuskalar, 
bo‘g‘imoyoqdilar va onixoforalar tipi kiradi. Ikkilamchi og‘izlilarning embrional rivojlanishidagi 
hosil  bo‘lgan  birlamchi  og‘iz  voyaga  yetgan  hayvonning  chiqarish  teshigiga  aylanadi. 
Ikkilamchi,  ya‘ni  haqiqiy  og‘iz  teshigi  esa  keyinchalik  mustaqil  holda,  ko‘pincha  chiqarish 
teshigi  joylashgan  qutbning  qarama-qarshi  tomonida  hosil  bo‘ladi.  Bu  guruhga  ignaterililar, 
chalaxordalilar  va  xordalilar  tiplari  kiradi.  Qiljag‘lilar  va  pogonoforalarning  embrional  ri-
vojlanishi  yuqorida  ko‘rsatilgan  ikkita  guruhning  birortasiga  ham  o‘xshamaydi.  Shuning  uchun 
bu ikki tip vakillarini birlamchi yoki ikkilamchi og‘izlilarga kiritib bo‘lmaydi.