M. M. Mamadazimov A. M. Tillaboyev Sh. E. Nurmamatov

1.  Agar  poezd  100  km/saot  tezlik  bilan  to‘xtovsiz  yursa,  u  yerdan  Pluton 
orbitasigacha bo‘lgan masofani qancha vaqtda bosib o‘tadi?  
2.  Perigeliy masofasi Quyoshdan Yergacha (1 a. b. ) masofaga afeliy masofasi 
esa  Quyoshdan  Marsgacha  (1.5  a.  b.)  masofaga  teng  bo‘lgan  orbita  bo‘ylab 
harakatlanayotgan    sayyoralaro  kema  yerdan  marsgacha  uchib  borishi  uchun 
qancha vaqt kerak?  
3.  Yer va Oy massasi 81:1 kabi nisbatda. Ularning markazlari orasidagi masofa 
382 420  km  ga  teng.  Bu  ikkala  jismning  umumiy  og‘irlik  markazi    qayerda 
joylashgan?  

---

59 
 
4.  Yer  atrofida  aylana  bo‘ylab  uning  sirtidan  yarim  va  ikki  radiusga  teng 
masofada xarakatlanuvchi Yer sun’iy yo‘ldoshlarining uchirish tezligi va aylanish 
davrlarini aniqlang. 
5.  Oldingi masalani Mars va Yupiter sun’iy yo‘ldoshlari uchun yeching. Yerga 
nisbatan massa va radiuslar: Marsniki - 0,107 va 0,533, Yupiterniki - 318 va 10, 9 
6.  Agar  markaziy  jism  massasi n  marta, uning  radiusi –  m  marta  oshganda va 
xususiy  m  =  n  holda  oldingi  masalalardagi  yo‘ldoshlarning  davrlari  va  aylanish 
tezliklari qanday o‘zgaradi? 
7.  Yer sun’iy yo‘ldoshlari aylanali orbita bo‘ylab 90
m
 , 150
m
 va 3
h
 li davr bilan 
Yer  sirtidan  qanday  balandlikda  va  qanday  tezlik  bilan  harakat  qiladi?  Yer 
radiusini 6370 km deb olinsin. 
8.  Statsionar  sun’iy  yo‘ldoshning,  ya’ni  Yer  ekvatorining  ayni  bir  nuqtasi 
ustida  qo‘zg‘almas  holda  osilib  turuvchi  sun’iy  yo‘ldoshning  Yer  sirtidan 
balandligi va tezligini toping. 
9.  Oldingi masalani 2 – masalada ko‘rsatilgan sayyoralarning statsionar sun’iy 
yo‘ldoshlari  uchun  eching.  Marsning  aylanish  davri  24
h
  37
m
,4Yupiterniki  – 
9
h
50
m
,5 ga teng. 
10.  Yer,  Oy,  Mars  va  Yupiterlarning  sirtlaridan  bir  xildagi  200  va  1000  km 
balandlikda  aylanuvchi  sun’iy  yo‘ldoshlarning  tezliklari  va  aylanish  davrlarini 
toping.  Bu  osmon  jismlarining  berilgan  ketma-ketlikdagi  massalari  1,  0,0123, 
0,107 va 318 ga, radiuslari - 6370, 1738, 3400 va 71400 km ga teng. 
11.  Qutb  sun’iy  yo‘ldoshlarining  Yer,  Merkuriy  va  Venera  atrofida  aylanma 
orbita  bo‘ylab  7  km/sek  va  2  km/sek  tezlik  bilan  bir  davrli  aylanishlarida  uchish 
trassasi  necha  gradusga  va  qanday  yo‘nalishda  siljiydi?  Merkuriyning  aylanish 
davri 58
k
,65 . Veneraniki – 243
k
,2 (sayyora aylanishi teskari  yo‘nalishda) Zaruriy 
ma’lumotlar 10- masalada. 
12.  Yer, Mars va  Yupiterning sirtlaridan 200 km  masofada 9,5 km/s gorizontal 
tezlik bilan uchirilgan sun’iy osmon jismlari qanday orbita bo‘ylab xarakat kiladi? 
Zaruriy ma’lumotlarni 7- masaladan oling. 
13.  ]Merkuriy  va  Veneralarning  massalari  Yernikiga  nisbatan  mos  ravishda 
0,055  va  0,815  ga,  radiuslari  esa  -  2440  km  va  6050  km  ga  teng.  Bu  sayyoralar 
atrofida  2  soat  va  8  soat  li  davr  bilan,  eksstentrisitetlari  0,100  va  0,600  ga  teng 
elliptik  orbita  bo‘ylab  xarakatlanadigan  sun’iy  yo‘ldoshlarni  qanday  minimal 
balandlikda va qanday tezlik bilan chiqarish lozim? 
14.  Sun’iy  yo‘ldoshlar  sayyoralarning  peristentrik  va  apostentrik  yarimsharlari 
ustidan eksstentrisitetlari 0,100 va 0,400 ga teng orbita bo‘ylab o‘zining davrining 
qancha qismini bosib o‘tadi? 
15.  “Salyut-5”  orbital  stanstiyasining  (orbitaga  1976  yil  22  iyunda  chiqarilgan) 
Yer  atrofida  258  km  dan  283  km  gacha  balandlikdagi  chegarada  aylanishi, 

---

60 
 
“Molniya-2” aloqa yo‘ldoshining (orbitaga 1973 yil 25 dekabrda chiqarilgan) Yer 
atrofida  katta  yarim  o‘qi  27030  km  va  apogey  balandligi  40860  km  li  orbita 
bo‘ylab  aylanishi  ma’lum  bo‘lsa,  ular  qancha  vaqt  ichida  perigey  va  apogey 
yarimsharlari ustidan uchadi? 
16.  Oyning  sun’iy  yo‘ldoshlari  uning  sirti  ustidan  quyidagi  balandliklar 
chegarasida: “Luna-19” (1971 yil 28 noyabrda) 77 km dan 385 km gacha, 2
h
11
m
 li 
davr bilan, “Luna-20” (1972 yil 19 fevralda) 21 km dan 100 km gacha 1
h
54
m
 davr 
bilan  aylanishi  ma’lum  bo‘lsa,  Oyning  (Yer  massasi  bo‘yicha)  massasini  toping. 
Qavslarda  yo‘ldoshning  selenostentrik  orbitaga  chiqarilgan  sanasi  yozilgan.  Oy 
diametri - 3476 km.