Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

4.2.Еликтр хавфсизлиги. 
 
4.3.Ёнғин хавфсизлиги.  
4.4. Атроф муҳитни мухофаза қилиш.  
Хулоса.  
Фойдаланилган адабиётлар. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
Kirish. 
So’nggi o’n yilliklarda O’zbekiston va chet el davlatlarida foydali 
qazilmalarni ananaviy-qimmat kon usullariga qaraganda, bir qancha jiddiy 
afzalliklarga ega bo’lgan geotexnologik usulda qazib olish keng tarqaldi. Bularning 
orasida aloxida o’rinni uran, mis, nikel, temir, rux, alyuminiy, oltin va boshqa 
metallarni yer ostida tanlab eritish geotexnologiyasi egallaydi.Davlatimiz rahbari 
Shavkat Mirziyoyev 28-mart kuni Navoiy viloyatiga tashrif buyirdi.Bugungi kunda 
konchilik sanoatiga bo’lgan talab yanada ortib bormoqda.Prezidentimiz Shavkat 
Mirziyoyev mamlakatimizning barcha sanoat tarmoqlarida bo’lgani kabi Navoiy kon-
metallurgiya kombinatida xam modernizasiya ishlari olib borilmoqda.Prezidentimiz 
tashabbusi bilan 2017-2026 yillarda kombinatda 27 loyixa amalga oshirilishi 
belgilangan.5-gidrometallurgiya zavodi ularning eng muximlaridan biridir,umumiy 
qiymati 396 million AQSH dollari bo’lgan ushbu loyiha yiliga 5 million tonna rudani 
qayta ishlash,5 ming 300 ga yaqin ish o’rinlari yaratish imkonini beradi.
O’zbekiston Respublikasi hukumati tabiiy boyliklarni o’zlashtirish sanoati 
davlatni iqtisodiy jihatdan rivojlantirishning muhim yo’nalishi ekanligini aniqlab 
oldi. Bunda asosiy o’rinni oltin va uran maxsulotini ishlab chiqaruvchi Navoiy kon 
metlallurgiya kombinati egallaydi. Kombinat o’z faoliyatini, qadim zamonlardan ruda 
bilimdonlarini diqqatini o’ziga tortgan Markaziy Qizilqum hududida olib boradi.
Navoiy kon metlallurgiya kombinati mamlakatimizdagi yagona uranni qazib 
oluvchi tashkilot bo’lib, uni tayyor maxsulot sifatida uran 3 oksidi shaklida eksportga 
chiqaradi.
Ishlab chiqarish unumdorliginining 1995 yilga kelib tushib ketishi natijasida 
uranning shaxta va karerlari yopildi va shu vaqtdan boshlab uranni qazib olish bir 
qancha samarador va ekologik toza usul hisoblangan yer ostida burg’ulab tanlab 
eritish usuliga asoslangan. Uranni qazib olish jarayoniga yer ostida tanlab eritish 
jarayonining kirib kelishi natijasida, ananaviy konchilik usul bilan ajratib olishga 
yaroqsiz bo’lgan Markaziy Qizilqum mestorojdeniyalarini iqtisodiy samarador va 
rentabelli texnologiyani jalb qilish evaziga katta xomashyo bazasiga ega bo’ldi.
Uranning dunyo bozorida O’zbekistonning o’rni mustahkamligi va doimiy 
uran ishlab chiqarishga nisbatan talabning o’sishi, keyinchalik ham uran sanoatining 
rivojlanishining asosiy omillaridan hisoblanadi.
Uranni qazib olishning yangi o’ylab topilgan usuli bir qancha qimmat 
hisoblangan jarayonlar shaxtali, konchilik usullaridan voz kechishga olib keldi va 
mablag’ni tejashga va bu usul bo’yicha katta tajriba to’plashga sabab bo’ldi.
Yangi kimyovich qayta ishlash usulining joriy etilishi natijasida fanning 
shiddat bilan rivojlanishiga olib keldi. Uran birikmalarining suvli eritmalarda 
o’tazilgan tadqiqotlar uranchilik sanoati texnologiyasiga ioonalmashinish sorbsiyasi 
va ekstraksiya jarayonlarining keng qo’llanilishiga olib keldi.

---

Mazkur bitirub malakaviy ishi uranni yer ostida tanlab eritilgan sulfatli 
eritmalarni sorbsiyali texnologiya yordamida AMP aniotini qo’llagan holda qayta 
ishlab, so’ng nitrat ammoniy ishtirokida desorbsiyalashdan iborat.
NKMK 1 Kon boshqarmasi(GMZ-1) da oltin bilan 1 qatorda U
3
O
8
boyitmasi 
ham olinadi. Buning uchun GMZ-1 ga RU-5 dan, Severniy (Shimoliy kon 
boshqarmasi)dan, 
Yujniy(Janubiy 
kon 
boshqarmasi 
–nurobod, qoraqo’tan, 
ketmenchi)dan uranni yer ostida tanlab eritish orqali olingan UO
2
SO
4 
eritmasi 
keladi. Butun dunyoda elektr energiyasini ishlab chiqarish muammo bo’lib turgan 1 
vaqtda Atom elektr stansiyalari yordamida tok ishlab chiqarish rivojlanmoqda. Atom 
elektr stansiyalarining asosiy xom ashyosi esa Uran hisoblanadi. O’zbekiston zakis-
okis Uran konsentrati ishlab chiqaruvchi asosiy davlatlardan biri hisoblanadi.