Microsoft Word ана чиРи цабакРаѕщнда чекцч ÐıÐı

---

Tema: Baslawısh tálimde ana tili hám oqıw sabaqlarında tekst ústinde islew 

Reje: 

1. Tekst haqqında ulıwma túsinik  

2. Baslawısh klass oqıwshıların tekst dúziwge úyretiw 

3. Baslawısh klass oqıwshıları menen tekst ústіnde jumıs alıp barıw jolları 

 

Baslawısh  klaslarda  ana  tilinen  ótkeriletuǵın  sabaqlardıń  mazmun-mánisi 

okıwshılardıń tek gáp dúziwi emes, al gápten úlken birlik-baylanıslı sóylew úlgisin 

sáwlelendiretuǵın,  bilimliligin  kórsetetuǵın  tekst  dúziwge    úyretiwge  qaratılıwı 

zárúr

.  

Baslawısh  klaslarda  tekst  dúziw  qábiletin  qáliplestiriw  zárúrligi  hám 

múmkinligi ana tili tálimi aldında turǵan áhmiyetli wazıypa, ámeliy zárúrlik 

bolıp esaplanadı.  

Tekst  sóylewdiń jazba kórinisi  esaplansa, hár kanday  shıǵarma, ol  qanshelli 

úlken  hám  qanshelli  kishkene  bolmasın,  tekst  esaplanadı.  Bayanattıń  qaǵazǵa 

túsirilgen  qısqa  yamasa  tolıq  mazmunı  da  tekst  (bayanattıń  teksti)  dep  aytıladı. 

Oqıwshını  ilimiy,  ruwxıy  hám  aǵartıwshılıq  jańalıqlardan  xabardar  etiw  kóz-

qaarasınan oǵan oqıw hám analizlew ushın beriletuǵın tekst esaplanıp, informaciya 

beriw mazmunına qaray teksttiń kommunikativlik qásiyetin sáwlelendiredi.  

Tekst bir temaǵa baǵıshlanǵan bolıp, tema kóbinese birneshe bólimlerinde

 

óz 

kórinisin tabadı. U`lken tekstte, kishkene bir tekstte ulıwma temalıq pútinlikke iye 

boladı. Sabaqta berilgen hár bir oqıw tekstiniń hám temasınıń birligi ayqın sezilip 

turadı.  

Teksttegi  kishkene  temalar  onıń  sırtqı  shólkemlestiriwshilik  ózgesheligin 

keltirip shıǵaradı:  hár bir kishkene  temaǵa  tiyisli bólim  (abzac) tekst bası  menen 

ajıratıladı. Tekstte neshe kishkene tema bolsa, olar menen baylanıslı sonsha abzac 

boladı.  

Bir  abzacdan  ibarat,  bir  tekst  bası  kórinisinde  jazılǵan  oqıw  tekstine 

qaraǵanda ulıwmalıq tema túsinigi emes, al tema isletiledi. Ulıwma tema tekst bir 

neshe abzacqa bólingende, usı abzaclar menen baylanıslı bolǵan kishkene temalar 

birlesip, ulıwma tema formasına aylanadı.  

---

Baslawısh klass ana tili sabaqlarında sóylewdi jetilistiriw degende sóz ústinde 

islew, yaǵnıy soraw-juwap, tekst mazmunın qaytalap bayan etiw, bir temada aytıp 

beriw  sıyaqlı  jumıs  túrlerine  ayrıqsha  áhmiyet  beriledi.  Tekst  mazmunın  qayta 

aytıw,  bir  temada  gúrriń  etip  bayanlaw  bilimlendiriw  processi  menen  

baylanıspasa, bul jumıs túrleriniń ózi sóylew tilin rawajlandırıwdı kútilgendey etip 

támiyinley  almaydı.  Tekst  dúziw  menen  baylanıslı    leksikalıq  hám  grmmatikalıq 

birlikler  ústinde  jumıs  alıp  barılǵan  jaǵdayda  ǵana  joqarıdaǵı    jumıs    túrleri  

ayrıqsha  áhmiyetke iye  boladı. Bolmasa jazba jumıslardıń áhmiyeti tekst dúziw, 

jol qoyılǵan orfografiyalıq, ayırım waqıtları grammatikalıq qátelerdi analizlewden 

ibarat bolıp qaladı hám  «Baylanıslı  sóylew»diń  mazmunı  atına  ǵana  óz kórinisin 

tapqan boladı.  

Oqıwshılardı  tekst  dúziwge  úyretiw  baslawısh  klaslardan-aq  baslanadı. 

Baslawısh tálim ana tili baǵdarlamasında 2-klasta oqıwshılarǵa «Teks, teksttiń óz-

ara  mazmunı  jaǵınan  baylanısqan  eki  yamasa  bir  neshe  gáplerden  dúziliwi, 

tekstlerdi mazmunına qaray bólimlerge bóliw, tekstke hám tekst bólimlerine tema 

qoyıw,  bayan  haqkında túsinik, sorawlar járdeminde onsha úlken bolmaǵan tekst 

tiykarında  bayan  jazıw,  súwretlerge  qarap  sorawlar  járdeminde  gápler  dúziw,  bir 

temaǵa baylanıslı 2-3 gáp dúziw (muǵállimniń basshılıǵında), balalardıń oyınları, 

úlkenler  miynetine  járdemi,  oqıwı,  qızıǵıwshılıǵı  haqkında  muǵallimniń 

basshılıǵında gúrriń dúziwge úyretiw názerde tutılǵan. 3-klasta bolsa «Tekst hám 

tema,  tekstti  mazmunı  jaǵınan  tamamlanǵan  bólimlerge  bóliw,  tekst  bólimlerine 

tema  tańlaw,  tekst  bólimlerin  hám  hár  bir  bólimindegi  gáplerdiń  óz-ara 

baylanıslılıǵı,  teksttiń  dúzilisi,  kirisiw  bólimi,  tiykarǵı  pikir,  aqırǵı  juwmaqlaw 

bólimi  hám  olardı  belgilew  sıyaqlı  tekst  dúziwge  itibar  qaratıw  lazım  bolǵan 

máseleler  haqqında  okıwshılarǵa  maǵlıwmat  beriw  maqset  etip  alınǵan.    Sáwbet 

(gúrriń) xarakterindegi tekstte berilgen yamasa oqıwshı ózi dúzgen reje tiykarında 

qayta  bayanlaw,  bir  temadaǵı  bir  neshe  súwret,  mazmunlı  súwret  tiykarında, 

sonday-aq,  oqıwshılardıń  turmısına  jaqın  bolǵan  waqıyalar  (oyınlar,  tábiyattı 

baqlaw, sayaxatlar) birgelikte aldınnan tayarlıq penen awızeki yamasa jazba túrde 

dúziw,  bayan  hám  jazba  jumısqa  áste-aqırın  tayarlaw  hám  sóylesiwlerdiń  bayanı 

---

sıpatında 2-3 gápti qosıp barıw, tájriybesin qáliplestiriw, óziniń jumısları haqkında 

qısqa  jazıwǵa  úyretiw  jumısların  alıp  barıw  baǵdarlamada  ayrıqsha  kórsetip 

ótilgen.  

 4-klastıń  ana  tili  sabaqlarında  tekst  ústinde  islewge  úyretiw  ushın  ayrıqsha 

itibar  qaratıladı.  Oqıwshılar  shıǵarmada  waqıyalardıń  bir-biri  menen  tutas 

baylanıslı  jaǵdayda  rawajlanıp  barıwın,  tekst  bólimleriniń  mazmunı  jaǵınan 

baylanıslılıgın  ǵárezsiz  belgilew,  shıǵarma  analizinde  tekstten  mısallar  tańlaw, 

shıǵarma qaharmanlarınıń is-háreketlerin bahalaw, olarǵa óz múnásibetin bildiriw, 

quramalı  bolmaǵan  shıǵarmalar  tiykarǵı  pikir  (ideya)di  ajırata  alıw,  oqıwǵa 

baylanıslı  túrde  sóylew  kónlikpeleriniń  qáliplesiwin  támiyinlew,  kórkem 

shıǵarmadaǵı  sózdiń  mánislerin  ayıra  biliw,  tańlap  oqıw,  tekstten  shıǵarma 

qaharmanları,  tábiyat  kórinisin  sáwlelendiriw  ushın  zárúr  bolǵan  sóz  hám 

atamalardı tabıw, prozalıq shıǵarmanıń mazmunın tolıq, qısqartıp, shaxstı ózgertip 

bayanlaw,  dóretiwshilik  gúrrińler  dúziw  hám  olarǵa  say  birneshe  bólim 

 

tawıp 

qoyıw, oqıǵan shıǵarmalarınıń avtorın hám atların ayta alıw, kórkem shıǵarmalardı 

bir-biri  menen  salıstırıw,  belgili  bir  juwmaqlar  shıǵarıw,  sabaqlıqtaǵı  soraw  hám 

tapsırmalar  ústinde  erkin  islew,  mazmunınan  paydalanıw,  súwretler  tiykarında 

awızeki  hám  jazba  gúrrińler  dúziw  boyınsha  kónlikpelerge  iye  bolıwına  erisiw 

lazımlıǵı kórsetip berilgen.  

Házirgi  waqıtta  mektep  oqıwshılarınıń  oylawı  menen  sóylew  tilin 

rawajlandırıw  áhmiyetli  másele  bolmaqta.  Sóylew  awızsha  hám  jazba  sóylew 

bolatuǵınlıǵı  belgili.  Sonlıqtan  oqıwshınıń  jazba  sóylewin    rawajlandırıwda  ana 

tiliniń  ornı  ayrıqsha.  Sonlıqtan  oqıwshılardı    jazba    sóylewge  úyretiw  tekst 

duziwden  baslanadı.  Demek,  sóylew  tilin  rawajlandırıw  ushın  balanıń  tekst 

haqqında túsinigi menen onı dúze biliwge úyretiw qolaylıqların qáliplestiriw kerek. 

Oylaw    belgili  bir  sózler  menen  sóz  dizbeklerin  baylanıstırıp,  gáp  arqalı 

jasalatuǵınlıǵı  belgili.  Gáp  -  sintaksiste  úyreniledi.

 

Al  bir  neshshe  emes,  onlaǵan  

gáptiń  mánisi  de  sol  sóz  benen  túsindiriledi.  Sonlıqtan  qaraqalpaq  til  biliminde, 

ilimiy ádebiyatlarda, mektep sabaqlıqlarında  tekst haqqında hár túrli túsindiriwler 

---

berilgen. Máselen, tekst dúziw abzactan belgili bir uzınlı, taza oydıń baslanıwı dese, 

tekst sol shıǵarmanıń forması dep juritiledi. 

Bul  pikirlerge  qaraǵanda  tekst  degenimiz  gápler  arqalı  jasalǵan  shıǵarmanıń 

tolıq  turi,  yamasa  mazmunlı  ólshemi  ekenligin  sezemiz.  Olay  bolsa,  oqıwshılardı 

tekst duze biliwge shınıqtırıw ushın tekst hakkında sistemalı bilim, teoriyalıq tiykar 

beriliwi kerek. 

Baslawısh  mektep    baǵdarlamasında  balalardıń  jas  hám  jeke  ózgesheliklerine 

baylanıslı  tapsırmalar,  shınıǵıw  jumısları  berilgen.  Sonlıqtan    tilin  rawajlandırıw 

jumısları tekstlerdi oqıw, onı mazmunlı etip aytıp beriw, berilgen sorawlarǵa  tolıq 

juwap beriw hám shıǵarma, bayan jazdırıw arqalı ámelge asırıladı. Baslawısh klass 

oqıwshılarınıń tilin  rawajlandırıw jumısları tómendegi baǵdarda alıp barılsa:  

- muǵalim sabaqtı túsindiriw waqtında  balalar menen qarım-qatnasta bolǵanda 

mánili  sóylep  tıńlawshısın  ózine  qaratıp,  tıńlawshısınıń  sóylew  mádeniyatı    júdá 

joqarı bolıwı shárt; 

-balanıń sóylew tilin rawajlandırıw ushın eń zárúr degen usıldı paydalansa; 

-ótiletuǵın 

tekstlerdiń 

islenetuǵın 

shınıǵıw 

jumısları,  

illyustrativlik materiallar baslawısh klass oqıwshılarınınıń kónlikpesine sáykes hám 

ańsat bolıwı; 

-  sóylew  tilin  rawajlandırıwda    naqıl-  maqallar,  tımsallar,  qosıq,  gúrrińler, 

sheshenlik sózler saylanıp alınıwı kerek; 

- leksikalıq jumıslardı hár dayım júrgiziw; 

- sózlik jumısın alıp barıw, taza sózlerdi úyretip hám onı ámelde qollana biliw; 

-  frazeologizmlerdiń  ápiwayı  túri  menen  gápler  quratıw  hám  awızeki  sóylewde 

qollana biliw; 

-  oqıwshılardı  ádebiy  tilde  awızsha  sóylewge  hám  jazıwda  sawatlı 

jazıwǵa úyretiw; 

Demek: tekst dúze biliw ushın, aldı menen, teksttiń mazmunına say gáplerdiń 

quralatuǵınlıǵı haqqında bilim qáliplestiredi. 

---

Al mektep oqıwshılarınıń sóylew tilin rawajlandırıwda tekst dúze alıw tiykarǵı 

másele.  Sonlıqtan  balanı  shıǵarma  jazıwǵa  úyretiwden  burın  tekst  dúze  alıwǵa 

úyreniwin qáliplestiriw kerek. Onıń ushın: 

-  Ilimiy ádebiyatlarda berilgen teksttiń ayırmashılıǵın biliw; 

-  Teksttiń dúzilisin anıqlaw; 

-  Teksttiń  dúziliwi  ushın  onı  quraytuǵın  elementleri,  gáp  abzactıń 

ayırmashılıǵın kórsetiw: 

-  Teksttiń túrleri haqqında maǵlıwmat beriw; 

-  Tekst dúziwge beyimliligi anıqlanǵan. 

Sonlıqtan  balanıń  óziniń  oyın    aytıp,    tilin  rawajlandırıwda  tekst  dúziw 

kónlikpelerin rawajlandırıw kerek.  

Lingvistika  iliminde  teksttiń  tábiyatı  haqqında  birneshe  kóz  qaraslar  belgili. 

Izertlewlewlerdiń  bir  toparı  teksttiń  ózgeshelikleri,  belgileri,  kategoriyaları,  shaxs 

birlikleri  bir  baǵdarda  qaratıladı.  Al,  ekinshi  toparı  arnawlı  tekst  teoriyasın 

dúziwdiń zárurligi joq dep, teksttiń hızmetine baylanısqan gáplerge teńlestiredi. 

Tekst  tek  sońǵı  on  jıllıqta  qolǵa  alınıp,  izertlene  basladı.  Sonlıqtan  teksttiń 

dúzilisi  hám  mazmunı  jaǵınan  izertleytuǵın  til  biliminiń  tarawı  tekst  lingvistikası 

izertlene  baslandı.  Al,  lingvistikalıq  izertlewlerdiń  shegarasınıń  keńeyiwine 

baylanıslı  usı    baǵdar,  sırt-ellerdegi  sıyaqlı  biziń  elimizde  60-jıllardıń  ekinshi 

yarımınan baslap lingvislerdiń dıqqatın ózine qarata basladı. 

Tekst    túsinigi  sońǵı  waqıtlarda  tekst  lingvistkasınıń  izertlew  baǵdarı  bolıp, 

gáplerdiń  mánisi  hám  dúzilisi  tárepinen  baylanısqan  gáplerdiń  jıynaǵı  dep  te 

aytıladı.    Demek,    izertlewshilerdiń  dıqkatı  teksttiń  pútin,  baylanıslıq    tárepinen, 

onıń  gápler  menen  dúzilisindegi  baylanıslıq,  nızamlıqlar  menen  stilistikasın 

anıqlawǵa  qaratılǵan.    Usınday  teksttiń  baylanıslılıǵı  usı  terminniń 

etimologiyasınan  belgili  bolǵanınday

:

  textum  -  latın  tilinen  alınǵan  bolıp  

«baylanısıw» degendi bildiredi. 

Belgili  ilimpazlar  K.Pirniyazov,  J.Kayırbaevlar tildi  úyrenip,  rawajlandırıwǵa 

baylanıslı  tómendegi usıl menen anıqlamanı usınǵan. 

1.  Oqıwshılarǵa arnalǵan materiallar júdá túsinikli bolıwı kerek, 

---

2.  Tekst  kórgizbeli   quralları,     illyustrativlik     materiallar     oqıwshılardıń 

jas ózgesheliklerine sáykes bolıwı kerek, 

3.  Tildi  rawajlandırıwda  naqıl-maqallar,  qosıqlar,  gúrrińlerden  paydalanıw 

kerek, 

4.  Tildi oqıtıwda oqıwshılardıń oqıw qábiletine de kewil bólsek durıs boladı. 

Bul  ilimpazlar  tildi  rawajlandırıwda  usıllardıń  hár  túrin  usınǵan.  Metodist 

ilimpaz  J.Kayırbaev  anıqlamalar  menen    usıllardı  orınlı  paydalanıp,  oqıwshılarǵa 

tásirli  oqıwın  úyrecek  oqıwshılardıń  oylaw  qábileti  rawajlanıp,  til  baylıǵı 

rawajlanadı dep kórsetken. 

Jas  áwladtı  óziniń  ana  tilinde  erkin,  sóylewge  úyretiw  ushın  oqıtıw  usılların  

jetilistiriw  -  bugingi  kúnniń  eń  tiykarǵı  máselesi.  Búgingi  kúnniń  talabı  menen 

baylanıslı  bilimniń  mazmunın  jańalaw,  dáwir  talabına  say  oqıtıw,  oqıtıwdıń  jańa 

usılların  qollaw,    házirgi  dáwir  talabı  muǵallimlerge  úlken  juwapkershilikti 

júkleydi. 

Demek, tekst  degenimiz – óziń dúzetuǵın gápler menen abzaclardıń ápiwayı 

qosındısı  emes.  Onıń  ózgeshelik    belgileri,  sistemalı,  sıpatı,  forması,  mazmunı 

ólshemleri  menen  dúzilisi  bar  júdá  quramalı  tillik  kategoriya.  Yaǵnıy  teksttiń 

qáliplesken  óz  dúzilisi,  sisteması  bar.  Yaǵnıy  tekst  bolıw  ushın  onı  dúzetuǵın 

elementlerdiń  bir-biri  menen  baylanıslılıǵın,  yaǵnıy  tutas  mazmunın,  jasalıw 

duzilisin ajıratıwımız kerek. 

Baslawısh  klaslarda  tekst  dúziw  qábiletin  qáliplestiriw  zárúrligi  hám 

múmkinligi ana tili tálimi aldında turǵan áhmiyetli wazıypa, ámeliy zárúrlik bolıp 

esaplanadı.  

Tekst  sóylewdiń jazba kórinisi  esaplansa, hár kanday  shıǵarma, ol  qanshelli 

úlken  hám  qanshelli  kishkene  bolmasın,  tekst  esaplanadı.  Bayanattıń  qaǵazǵa 

túsirilgen  qısqa  yamasa  tolıq  mazmunı  da  tekst  (bayanattıń  teksti)  dep  aytıladı. 

Oqıwshını  ilimiy,  ruwxıy  hám  aǵartıwshılıq  jańalıqlardan  xabardar  etiw  kóz-

qarasınan oǵan oqıw hám analizlew ushın beriletuǵın tekst esaplanıp, informaciya 

beriw mazmunına qaray teksttiń kommunikativlik qásiyetin sáwlelendiredi.  

---

Baslawısh  klaslarda  ana  tili  tálimi  mazmunı  haqqında,  ásirese,  oqıwshılardı 

tekst  du`ziwge  u`yretiw  tuwralı  pikir  ju`ritken  qánigeler  teksttiń  birinshi  hám 

aqırǵı  gápine  oqıwshılar  itibarın  qaratıw  tiyis  dep  esaplaydı.  Sonıń  ushın, 

O.O.Xarchenko 2-klass ushın ana tilinen jaratılǵan al`ternativ sabaqlıqlar haqqında 

aytıp, avtorlar oqıwshılar menen teksttegi birinshi hám aqırǵı gápti dodalawı záru`r 

dep  tawǵanlıǵın,  soǵan  qarap    olar  sabaqlıqta  birinshi  gáp  teksttiń  esigin  ashıp 

beredi, tema ishine alıp kirip, onıń menen tanısıwǵa, tiykarǵı pikirdi uǵıp alıwǵa 

járdem  beredi,  aqırǵı  gáp  pikirdiń  rawajlanıwı  tamamlanǵanın  kórsetedi,  degen 

mazmunda  maǵlıwmat  bergenin  esletedi

1

.    Demek,  birinshi  hám  aqırǵı  gáptiń 

tekstte  óz  wazıypası  bar:  birinshisi  bayanǵa  bosaǵa  bolsa,  aqırǵısı  onıń 

tamamlanıwına  jetkenliginen  dáliyl  beredi.  Bunda  birinshi  gáp  pikirdi  ańlatıw 

tuwralı erkinlikke iye boladı, sebebi onda aytılǵan tiykarǵı pikir keyingi gáplerde 

dawam  ettirilip,  rawajlandırılıp,  aydınlastırılıp  barıladı.  Bul  pikirdiń  haqıyqatqa 

jaqın ekenligi erteklerde anıq sáwlelenedi: ertek “bir bar eken, bir joq eken …” dep 

baslanadı, “… murat-maqsetlerine jetipti” dep tamamlanadı. 

Tekst qaysı  metodikaǵa tiyisli bolmasın, názerimizde, quramalı  sintaktikalıq 

pu`tinlik shegarasında birinshi hám aqırǵı gápke u`lken itibar beriledi. Máselen, 3-

klass «Ana tili» sabaqlıǵınıń 161-shınıǵıwında

2

 tekst sol taqılette du`zilgen: 

Jan’a jıl bayramı 

Bizler Jan’a jıl bayramın asıg’a ku’temiz. Sebebi bul bayram balalardı u’lken 

quwanıshqa  bo’leydi.  Shırsha  ag’ashları  sulıw,  ra’n’ba’ra’n’  oyınshıqlar  menen 

birge  qosıq,  taqmaqlar  aytıp,  oyın-zawıq  quradı.  Son’  ba’rshe  balalarg’a 

“Prezident  sawg’ası”  tapsırıladı.  Jan’a  jıl  bayramı  ha’r  jılı  usınday  quwanısh 

penen belgilenedı. 

Sonı  da  aytıp  ótiw  záru`r,  kóbinese  aqırǵı  gáp  juwmaqtı  ańlatpaslıǵı  da 

mu`mkin.  Máselen,  2-klass  «Ana  tili»  sabaqlıǵınıń  150-shınıǵıwında

3

 

tómendegishe tekst berilgen: 

                                                           

1

Харченко  О.О. 

Через  постижение  «тайн  языка»  —  к  текстовой  компетенции  //  Начальная 

школа. –  2007. – № 5. – С. 38. 

2

 Da’wenov E., J.Uspanova, X.Abdijabbarova. Qaraqalpaq tili. Grammatika, orfografiya ha’m til o’siriw. 3-klass 

ushın sabaqlıq. – Tashkent: “O‘zbekiston”, 2015. – 63-64-betlar. 

---

Yolka 

Mektep  oqıwshıları  yolka  do’geregine  jıynaldı.  Yolkag’a  ha’r  qıylı 

oyınshıqlar  qıstırdı.  Mug’allim  balalarg’a  oyın  oynap,  qosıq  aytıwdı  tapsırdı. 

Balalar qol uslasıp ju’rip, yolkanı aylanıp qosıq ayttı, oyınlar oynadı. 

Baslawısh klaslar ushın ana tilinen islep shıǵılǵan sabaqlıqlardı úyreniw sonı 

kórsetti,  olarda  keltirilgen  bir  qatar  tekstler  quramında  dialoglar  bar.  Gáp  sonda, 

kóshirme gápte irkilis belgilerin anıqlaw tapsırmalarında kóshirme gáp penen avtor 

gápi  arasında  qoyılatuǵın  irkilis  belgilerine  ǵana  itibar  qaratılıp,  abzactan 

qoyılatuǵın tire itibarsız qaldırıladı. 

Solay etip, baslawısh klass ana tili sabaqlarında 1-4-klaslar ushın ana tilinen 

islep  shıǵılǵan  sabaqlıqlarda  beriliwine  qaray  tekst  hám  onıń  qurılısına  tiyisli 

tómendegishe materiallar bar: 

1.  Súwretke  qarap  yamasa  basqa  bir  temada  tekst  dúziw  talap  etiletuǵın 

shınıǵıwlar. 

2.  Bólingen  hám  óz-ara  baylanısqan  gáplerdi  salıstırıw  tiykarında  qay  biri 

tekst ekenligin anıqlawǵa qaratılǵan shınıǵıwlar. 

3. Teksttiń táriypi hám xarakteristikası. 

4.  Tekstti  oqıp,  ondaǵı  gápler  sanın,  gápler  shegarasın  anıqlaw,  olardı 

belgilew  (gáptiń  birinshi  sózin  bas  hárip  penen  jazıw,  aqırına  irkilis  belgisin 

qoyıw) talap etiletuǵın shınıǵıwlar. 

5. Tekstti, onıń bólimlerin abzactan baslap jazıwǵa úyretiw. 

6.  Teksttiń  bólimlerin  ajıratıwǵa  qaratılǵan  tapsırmalardı  orınlawǵa  tiyisli 

shınıǵıwlar. 

7.  Teksttegi  gáplerdiń  mazmunına  qaray  izbe-iz  jaylastırıwǵa  qaratılǵan 

shınıǵıwlar (gáplerdiń izbe-izligi). 

8.  Soraw  tiykarında  teksttiń  aqırın  juwmaqlaw,  juwmaq-gápti  aytıw 

mazmunındaǵı tapsırmalar. 

                                                                                                                                                                                           

3

  Qutlımuratov  B.,  Xojamuratova.  Qaraqalpaq  tili.  Grammatika,  orfografiya  ha’m  til  o’siriw.  2-klass  ushın 

sabaqlıq. – Toshkent: “O‘zbekiston”, 2015.

 

 

 

---

9.  Tekstten  almasıq  penen  almastırılǵan  sózdi  anıqlawǵa  qaratılǵan 

shınıǵıwlar. 

10.  Tekstke,  onıń  bólimlerine  tema  tabıw  hám  tekstti  kóshiriw  soralǵan 

shınıǵıwlar. 

11.  Teksttegi  gáplerde  qoyılǵan  irkilis  belgilerin,  gáplerdiń  qanday 

belgilengenligin túsindiriwge qaratılǵan shınıǵıwlar. 

12.  Teksttegi  gáplerdiń  óz-ara  qanday  baylanısqanlıǵın  talqılawdı  talap 

etetuǵın shınıǵıwlar. 

13.  Tekstten  onıń  tiykarǵı  mazmunın  bildiretuǵın  gáp  yamasa  gáplerdi 

anıqlaw soralǵan shınıǵıw tapsırmaları. 

14.  Tekstke  tiyisli  sol  sabaqta  ótilgen  tema  menen  baylanıslı  shártlerdi 

orınlaw. 

15. Tekstten onıń tiykarǵı mazmunına baylanıslı bolmaǵan gáplerdi anıqlaw 

talap etilgen shınıǵıwlar. 

Mekteptiń tiykarǵı minneti- oqıwshılarǵa bilim tiykarların beriw dep qarasaq, 

oqıwdıń  bilim  beriwshilik,  tárbiyalawshılıq  wazıypasın  sheshiw  ushın  mınanday 

shártlerdi sheshiw wazıypa etip qoyıladı;  

birinshiden,  kitaptan  alǵan  bilimi  menen  qadaǵalaw  nátiyjesinen  alǵan 

tásirleri  arasında  bir-biri  menen  baylanıstıń  bolıwı.  Bunıń  ushın  muǵallim 

materialdıń sıpatına qaray otırıp, birinshi ret oqıp, keyin qadaǵalaw yamasa dáslep 

qadaǵalaw júrgizedi keyin oqıtadı. Ayırım jaǵdayda biliwge tiyisli tek oqıw arqalı 

da meńgerip barıwı múmkin;  

ekinshiden,  oqıwdıń turmıs penen  baylanıslı bolıwı, bul ushın oqıwshı  oqıw 

dáwirinde  alǵan  bilimin  turmısta  qollanıw  yamasa  turmıstaǵı  shınlıq  waqıyanı 

kitaptaǵı oqıǵan waqıyası menen salıstırıp kóriw,  

úshinshiden  berilgen  materialdı  oqıw  arqalı  balanıń  sanasınıń  rawajlanıp 

barıwın hám ol arqalı sóylewin rawajlandırıp otırıw. 

Oqıw isi- oqıwshınıń sanası menen tiliniń rawajlanıwına sáykes qurılıwı shárt. 

Oqıwdıń  metodikası    da  usı  wazıypalardı  sheshiw  jaǵdaylarına  qaray  qurıladı. 

Kitaptaǵı  oqıw  ushın  berilgen  tekstler  bul  wazıypalardı  sheshiw  ushın  bay 

---

materiallardan  turadı.  Bunı  analiz,  sintez  jasaw  dáwirinde  oqıwshılardıń  sanasın 

rawajlandırıw, sóylewin ósiriw ústinde jumıs alıp barılıp ,olarǵa salıstırıw, juwmaq 

shıǵarıw hám t.b. shınıǵıwlar isletilip otırıladı.  

Baslawısh  klasta  balalardı  oqıwǵa  óz  betinshe  isley  alıwǵa  oǵan  degen 

qızıǵıwshılıǵın, súyispenshiligin tuwdıra biliw, miynet súygishlik, puxtalıq, hár bir 

iske  sanalıq  is  penen  qatnas  jasay  alıwǵa  úyretip  barıwdan  ibarat.  Oqıwshılardıń 

bunday  uqıpların  keltirip  shıǵarıwda,  oǵan  tiykar  bolarlıq  úlgi  materiallar  ana 

tiliniń ishinde  berilgen shıǵarmalarda ushırasadı.  

Balanı  oqıwǵa  kónliktiriw  –  bul  onıń  sanasınıń  ósiwshiligine  qoyılatuǵın 

talaplardıń  biri.  Sonlıqtan  balanı  oqıwǵa  kónliktiriw  isi  muǵallimniń  aldında 

turǵan bas wazıypalardıń biri bolıp esaplanadı. Al balanı oqıwǵa kónliktiriw isi 

sawat ashıw dáwirinen baslanadı. Bul balanı oqıwǵa kónliktiriw isiniń dáslepki 

ǵana  basqıshı,  al  keleshek  dáwirlerde  bul  isti  tereńletiw  isi  dawam  etip  kete 

beredi.  Sonlıqtan  muǵallim  bul  isti  nátiyjeli  sheshiw  jolların  izlemese,  balanıń 

oqıwınıń,  mekteptegi  paydalı  jámiyetlik-siyasiy  islerge  qatnasıwınıń  nátiyjesi 

kem  boladı.  Baslawısh  klass  muǵallimleri,  ásirese,  1-2-klaslarda  balalardıń 

oqıwǵa  kónligiwiniń  kelip  shıǵıwı  ushın  izbe-izlik  penen,  jobalı  túrde  is  alıp 

baradı. 

Baslawısh  klass  baǵdarlamasında  oqıw  sabaǵınıń  aldına,  oylanıp,  durıs, 

sanalı,  júritip,  kórkem  oqıy  alıwǵa,  kúshi  jetetuǵın  kitaplardı  óz  betlerinshe 

oqıwǵa,  oqıǵanların  bólimlerge  bóliwge,  olarǵa  joba  dúze  biliwge,  qayta  aytıp 

beriwge, ondaǵı negizgi oydı taba biliwge úyretiwdi wazıypa etip qoyadı. 

Bul  wazıypalar  jıldan-jılǵa  materiallardıń  ústinde  jumıs  islegen  dáwirinde 

sheshilip otıradı. Balanı oqıwǵa kónliktiriwde jumıstı bir tárepleme etip islewge 

jol qoymaw kerek, sebebi, geypara balalar durıs oqıydı da, biraq ásten oqıydı. Al 

birewleri  júritip oqıydı da,  biraq sanalı,  yamasa tásirli  oqıy  almaydı.  Sonlıqtan 

baslawısh klass balaların hár tárepleme oqıwǵa kónliktiriwdi sheshiw máselesine 

toqtaǵanımızda,  biz  oqıwdıń  eki  tárepiniń  de  durıs  bolıwı,  oqıwdıń  tez bolıwı, 

túsinip  oqıw,  tásirli  oqıw  qusagan  talaplarǵa  teńdey  juwap  beriwdi  este 

tutıwımız kerek. 

---

Oqıwdıń  durıs  bolıwı.  Oqıǵan  sózlerin  durıs,  anıq  ayta  biliw,  sózdi 

oqıǵanda seslerdi bir-biri menen shatastırmay yamasa birewin túsirmey, sózdegi 

pátti  durıs  ornında  qollanılıp,  belgili  intonatsiyalıq  norma  menen  oqıǵandı, 

yamasa  tilimizdiń  barlıq  orfoepiyalıq  normasın  saqlap  kalıwdı  durıs  oqıw 

deymiz. 

Bunday belgilengen oqıw normasınıń qanday bolmasın birewiniń buzılıwı – 

oqıwshınıń belgili  bir  qátege  jol  qoyıwına,  onıń  oqıǵan  gápine,  yamasa  sózine 

túsinbewine alıp baradı. Bul ásirese baslawısh klass balalarına jaman tásir etedi. 

Baslawısh klass oqıwshılarında ásirese, dáslepki 1-2-klaslarda oqıw normasınıń 

saqlanbawı  kóbirek  ushıraydı,  bul  jaǵday,  birinshiden,  oqıwshınıń  oqıwǵa 

kónlikpewinen  kelip  shıqsa,  ekinshiden,  jas  bala  tez  sharshap  qaladı  da, 

shalaǵaylıq  jasaydı.  Sonıń  nátiyjesinde  oqıw  normasınıń  saqlanbawına  alıp 

keledi.  Baǵdarlamanıń  talabına  sáykes  birinshi  klastıń  ekinshi  yarımında  bala 

sózdi  irkilmey,  kaytalamay,  sózdi,  gápti  bir  tegis  oqıp  ketiw  halına  jetiw  talap 

etiledi.  Bizde  kópshilik  jaǵdayda  bul  talap  saqlanbaydı  da,  geybir  balalar 

buwınlap  oqıw  dárejesinde  júredi.  Bunday  jaǵdaydı  boldırmawdıń  bas  shárti 

balanı oqıwǵa hár kúni shınıqtırıp barıw, al shınıqtırıw ushın materialdıń talapqa 

juwap berip, onıń izbe-izli berilip, jeńilden awırǵa qaray qurılıwınan ibarat. 

Birinshi  klass  oqıwshıları  álipbeden  oqıw  kitabına  kóshkende  biraz 

qıynaladı. Sonlıqtan bul dáwirde muǵallimnen júdá sheberlik talap etiledi, onıń 

ushın  álipbe  menen  oqıw  kitabınıń  ortalıǵındaǵı  materiallar  tańlap  alınıp,  onıń 

awır-jeńilligi ortasha bolıp, teksttiń baylanıslı bolıwı, balalardıń kúshine sáykes, 

baylanıslı materiallardıń beriliwi jaqsı nátiyje beredi. 

Oqıwdıń  nátiyjeli  bolıwına  oqıwshını  ózinshe  tayarlandırıp  oqıtıw  da  kóp 

kómek  beredi.  Bul  ushın  oqıwshıǵa  tekstti  ózinshe  bir  qatar  oqıtıp  shıǵıw 

tapsırması  beriledi.  Bunday  jaǵdayda  teksttiń  qıyın  bolıwına  ayırıqsha  itibar 

berip  qaraw  kerek,  eger  tekst  qıyın  bolsa,  balanıń  kúshi  jetpey,  onıń  jumısqa 

shalaǵaylıq  penen  qarawına  alıp  keledi.  Tekst  qıyın  bolǵan  jaǵdayda  jumıs 

muǵallimniń basshılıǵında orınlanadı. 

---

Balanıń  durıs  oqıwın  muǵallim  qadaǵalap  barıwı  kerek.  Eger  bala  oqıp 

baratırǵanda háripten qáte jiberse, sol waqıtta dúzetip, al intonasiyalıq tárepten 

qátege  jol  qoysa,  balanı  irkip,  oǵan  dúzetiw  jasaw  shárt  emes,  sebebi  bala 

oqıǵanın umıtıp qaladı, bunday jaǵdayda bala gápti tolıq oqıp bolǵannan soń sol 

gápti  tolıq  qaytadan  oqıwǵa  usınıs  jasaydı.  Muǵallim  tárepinen  sorawlar 

taslanıp, balanıń durıs oqıwına jol-joba berilip otırıladı. 

Oqıwshılardıń  durıs  oqıwın  boldırıw  ushın  muǵallim  tómendegi  usıllardı 

nátiyjeli qollanıp otırsa ǵana jaqsı juwmaq shıǵarıp otıradı: 

1)  1  hám  2-klaslarda  berilgen  tekstti  oqıw  aldınan  ondaǵı  qıyın  sózlerdi 

qaytalap aytıw, onı analiz jasaw, kespe háriplerden dúzilgen sózlerdi xor menen 

oqıw, bulardı gáp ishinde keltirip oqıtıw shınıǵıwların isletiw; 

2) sózdi oqıǵanda balanıń intonasiyalıq normanı saqlawına analiz etiw; 

3)  plakatlarǵa  jazılǵan  qıyın  sózlerdi,  gáplerdiń  ishinde  keltirip  taxtaǵa 

jazdırıp, onı keyin oqıtıw; 

4) tekstti birinshi ret oqıp kórsetkennen keyin oqıwshılardıń ózinshe ishten 

oqıp  shıǵıwına  waqıt  ajıratıw  hám  keyin  oqıtıp  tıńlaw,  ondaǵı  qıyın  degen 

sózlerdi taptırıw hám onı durıs oqıwına itibar beriw. 

 Bunday  izbe-izli  jumıs  islewlerge  qaramay  oqıwshılar  oqıwda  qátege  jol 

qoyadı.  Sonlıqtan  muǵallim  qátelerdiń  sıpatına  qaray  otırıp  jumıs  uyımlastırıw 

tiyis. 

Oqıwdıń  durıs  bolıwı,  oǵan  balanıń  kónligip  ketiwi,  muǵallimniń  uzaq, 

tınbay islewiniń nátiyjesinde bir jolǵa túsedi. 

Geypara  oqıwshılar  tez,  asıǵıp  oqıwınıń  sebebinen  de  durıs  oqıy  almawı 

múmkin,  sebebi,  tez  oqıyman  dep  sózlerdiń  durıs  aytılıwına  kewil  bóle  almay 

qaladı. Bul jaǵdayda muǵallim oqıwdıń tezlik normasınıń da saqlanıp barıwına 

itibar berip barsa boladı. 

Al oqıwdıń mazmunı menen metodı - baǵdarlama kólemindegi materiallardı 

sanalı,  bekkem  iyelew  til  bilimi  boyınsha  bilim  alıw  menen  oǵan  kónligiwin 

boldırıw,  Watanına,  xalqına  súyispenshiligin  boldırıw  menen  ádep-ikramlılıq 

---

ruwxında tárbiya beriwge baylanıslı qurılıwı kerek. Bul ushın sabaq turmıs shınlıǵı 

menen ushlasıp otırıladı.  

Házirgi  sabaqlıqlarda  bunday  talapqa  juwap  bere  alatuǵın  materiallar  kóp. 

Bunı  oqıtıw  ústinde  sheship  barıw  mektepte  barlıq  sabaqlarǵa,  sonıń  ishinde  ana 

tiliniń  ústine  de  júklenedi.  Tásirli  oqıw-balalarda  ana  tilimizdiń  grammatikasın, 

tábiyatın  oqıtıwdıń  bir  bólegi.  Sebebi,  sóylesiwimizde  tilimizdiń  grammatikalıq 

nızamlılıqları hám ideal obrazlıq tárepi tolıq sáwlelenip otıradı.  

Kitaptı  tásirli  oqıw-oqıwshılardıń  ulıwma  rawajlanıwına  ideallıq,  ádep-

ikramlılıq,  estetikalıq  jaqtan  tárbiya  alıwına,  mádeniy  sóylesiwine  poetikalıq 

seziminiń ósiwiniń ádebiy shıǵarmalardı iskusstvo óneri retinde qabıl etiwine alıp 

keledi.  Sonlıqtan  oqıwshılardı  kitaptı  tásirli  oqıwǵa  kóndiriw-muǵallimlerdiń 

ádiwli  wazıypasınıń  biri.  Buǵan  berilgen  materiallardı  tásirli  oqıw  arqalı  erisip 

otıramız. Al tásirli oqıwdıń aldına tiykarında mınanday talaplar qoyıladı.  

1. Oqıwshı oqıwda avtordıń tiykarǵı oyın tereńnen túsine biliw; 

2. Shıǵarmada ne súwretlenetuǵının kóz aldına, qıyalına keltire alıw; 

3.  Shıǵarmanı  oqıǵan  dáwirde  aldımızǵa  qanday  maqset  qoyılıp  turılǵanın 

ayıra beriw; 

4. Teksttegi berilgen waqıyalarǵa óziniń qatnasın anıqlay alıw; 

5.  Shıǵarmanı  oqıwda  tıńlawshılarǵa  onıń  ideallıq  mazmunın  asha  biliw, 

olardıń oǵan degen sezimin oyata biliw hám oǵan óziniń bahasın bere biliw; 

6.  Oqıǵanda  orfoefiyalıq  normanı  saqlay  biliw  menen,  oqıǵan  súresin 

tıńlawshılarǵa da anıq tásir ete biliwin boldırıw hám t.b.  

Oqıw  baǵdarlamasında  ádebiy  shıǵarmalardı  analiz  etiwde  kóbirek  itibar 

berilip,  tekst  ústinde  islew  boyınsha  hár  túrli  tapsırma  túrlerinen,  texnika 

qurallarınan paydalanıwǵa kóbirek itibar berildi. 

Baslawısh  klaslarda  tekstti  analiz  etiwde  tómendegi  jumıs  túrlerinen 

paydalanıladı. 

Tańlap oqıw. Bunda oqıwshı teksttiń berilgen wazıypasına sáykes bólimin 

oqıydı. Bul usıl tekst ústinde jumıs islewdiń eń nátiyjeli usılı bolıp esaplanadı. 

Bul  oqıwshılarda  jaqsı  oqıw  sıpatların,  sóz  baylıǵı  hám  qabıl  etiwin 

---

rawajlandırıwǵa  járdem  beredi.  Berilgen  sorawǵa  óz  sózi  menen  juwap  beriw. 

Teksttiń bul túri oqıwshılarda ótilgenler boyınsha analiz etiw kónlikpesin ósiriw, 

qatnasqan  adamlardı  bahalawda  avtor  súwretlegen  turmıstaǵı  waqıyalar  menen 

shıǵarma  ortasındaǵı  baylanıstı  anıqlawǵa  járdem  beredi.  Oqıwdıń  bul  túrinde 

beriletuǵın  sorawlar  belgili  bir  maqsetke  qaratılǵán  hám  izbe-izlikte  bolıwı 

kerek.  Sonıń  menen  bir  qatarda  oqıwshılardıń  erkin  pikirlew  qábiletlerin 

rawajlandırıwǵa qaratılıwı tiyis. 

Oqıwshılardı  soraw  beriwge  úyretiw.  Metodistlerdiń  pikirinshe,  durıs 

berilgen sorawda yarım juwap tayar boladı. Oqıwshılar tekstti jaqsı ózlestire alsa 

ǵana ol boyınsha soraw bere aladı. 

Tekstti súwretlep beriw. Tekstti eki túrde súwretlew múmkin. 

a)  sóz benen súwretlew.  Bul  ózine tán quramalı jumıs  bolıp, onda átiraptı 

sóz járdeminde anıq qayta tiklew talap etiledi. 

b) grafikalıq súwretlew. Bunıń ushın oqıwshılar súwretlenetuǵın tekstti oqıp 

shıǵadı, onı dıqqat penen ózlestirip, soń oǵan sáykes súwret sızıp shıǵadı. 

Teksttiń  rejesin  dúziw.  Reje  tekst  mazmunına  tásirli  hám  tereń  túsiniwge, 

tiykarǵı  pikirdi  ajıratıwda  waqıyalardıń  izbe-izligin  belgilewde,  teksttiń 

bólimleriniń  óz-ara  baylanısın  túsiniwde  oqıwshılarǵa  járdem  beredi.  Reje 

ústinde islew oqıwshılardıń sóz baylıǵın hám qızıǵıwshılıǵın rawajlandıradı. 

Oqıwshılardı  oqıw  isine  shınıqtırıw,  oǵan  kóz-qarasın  qáliplestiriw  ushın 

anna tili  sabaǵında hár  qıylı  jumıslar  shólkemlestire beriwge boladı.  Bul ushın 

alǵa  qoyılǵan  maqsetti  anıqlaw  menen  materialdıń  sıpatında,  oqıwshılardıń 

jasına, islew uqıbına, oqıwǵa kónlikpesine qaray otırıp, oqıǵanın túsiniw, analiz 

jasay  biliw  jaǵdayların  esapqa  ala  otırıp,  tómendegi  jumıs  túrlerin 

shólkemlestiriwge boladı. 

1. Oqıwshılardı tekstti túsiniwge tayarlaw, 

2. Sózlik jumısın júrgiziw, 

3. Shıǵarmanı oqıw, 

4. Túsingenin biliw maqsetinde gúrrińlesip, pikir alısıw, 

5. Tekstti analizlew, 

---

6. Teksttiń planın dúziw, 

7. Joba boyınsha oqıwshılarǵa sóyletiw, 

8. Tekstti bólimlerge bóldirip úyretiw, 

9. Juwmaqlawshı áńgime, 

10. Oqıǵan boyınsha dóretiwshilik isler. 

Bul jumıslardı izbe-izlik penen islep barıw shártlide emes. Anıq materiallar 

ústinde  islegen  jaǵdayda,  sabaqtıń  aldında  turǵan  maqsetinde  súyene  otırıp 

bulardı islew kerek. Al ayırım materiallar ústinde islegende jumıstıń izbe-izligin 

saqlaw shártlide emes. Sebebi, isleytuǵın isimizdiń barısında sabaqtıń maqsetin 

orınlaw  ushın  hár  qıylı  usıldı  qollana  beriwimiz  múmkin.  Máselen,  oqıwshılar 

menen  islenetuǵın  dóretiwshilik  jumıstı  alıp  qarayıq,  onıń  neshe  túrin 

qollanıwımızǵa  (sorawlarǵa  juwap  jazıw,  temaǵa  sáykes  súwretler  salıw,  kishi 

kólemde mazmunlama jazıw, jobalastırıw taǵı basqa) boladı. Biz balaǵa sabaqta 

jumıstıń  qanday  túrin  úyretsek,  keyin  ózine  isletsek,  sonda  ǵana  jumıs 

dóretiwshilik sıpatta boladı. Oqıwshılardıń oqıwǵa kónligiwin qáliplestiriw qıyın 

hám  oǵáda  quramalı  máselelerdiń  biri  bolıp  esaplanadı.  Sebebi,  birinshiden, 

shıǵarmanıń ideyalıq mazmunın, kórkemlik ózgesheligin analiz etiw kerek bolsa, 

ekinshiden, olardı oqıwga kónliktiriw kerek. Muǵallimler kópshilik jaǵdaylarda 

shıǵarmanıń  mazmunına  kóbirek  itibar  berip,  oqıwshılardı  tásirli  oqıwǵa 

kónliktiriw isine az waqıt ajıratadı. Bul jaǵdaylar baslawısh klass oqıwshılarınıń 

tásirli  oqıwdı  tómen  meńgerip  alıwına  múmkinshilik  tuwdıradı.  Házir  oqıwdıń 

aldına  qoyılǵan  eki  talaptı  da  orınlaw  mektep  muǵallimleriniń  tiykarǵı 

wazıypası.  Bunıń  ushın  tájiriybeli  muǵallimlerdiń  oqıw  sabaqlarında  oqılıp 

atırǵan  shıǵarma  ústinde  júrgizetuǵın  jumısın  shólkemlestiriwde  jańa  qatnas 

jasawdı  baqlawǵa  boladı.  Egerde  ótken  waqıtları  muǵallimler  oqıwshılardıń 

sanasına  oqıtılıp  atırǵan  shıǵarmadaǵı  tek  maǵlıwmatlardı  jetkeriwge  umtılıp 

kelgen  bolsa,  al  endi  barlıq  dıqqat  oqıwshılardı  shıǵarmanıń  mazmunın, 

kórkemlilik  quralların,  ideyasın  túsinip  hám  sanalı  meńgerip  alıwǵa  baǵdarlap 

atır. Bul wazıypalar kóbinese oqıwdıń barısında muǵallim bergen tapsırmalardıń 

belgili bir sisteması boyınsha sheshelip barıladı. 

---

Sabaqtıń tiykarǵı bólegi oqıwǵa hám tekst penen maqsetli jumıs júrgiziwge 

arnaldı. Egerde tekst kishigirim bolsa, ol bir neshe ret jańa tapsırma beriw arqalı 

oqıp shıǵıladı. Oqıwshılar muǵallim tárepinen qoyılǵan bilip alıw wazıypaların 

sheshe otırıp, shıǵarmanı shın kewil qoyıp oqıydı hám oqıwǵa shınıǵadı. 

Ayrıqsha  oqıw  sabaǵında  oqıwshılardıń  kóp  oqıwına  muǵallimleri  itibar 

beriw  kerek.  Sebebi,  oqıw  sabaǵında  ótkeriletuǵın  gúrriń  menen  áńgimeler 

tekstti  eń  dáslep  oqıǵan  waqıtta  oqıwshılardıń  yadında  qalǵan  nárselerge 

baylanıslı  túrde  emes,  al  tikkeley  shıǵarmanıń  mazmunı  boyınsha  júrgiziliwi 

tiyis. Al usınday gúrriń tek mudamı tekstti paydalanǵanda ǵana nátiyjeli boladı, 

sebebi  tekstti  eń  dáslep  oqıǵan  waqıtta  ańǵarmay  qalǵan  faktlerdi,  kórkemlik-

súwretlew,  til  quralların  tabıwǵa  járdem  beredi  hám  solay  etip,  oqıwshılarǵa 

jazıwshı,  yamasa  shayır  tárepinen  súwretlengen  kórinisti  ayqınıraq  hám 

anıǵıraqkóz  aldına  keltiriwge  jáne  onıń  mánisin  sanalı  túsinip  alıwına 

múmkinshilik beredi.