O‗q ariqlardan suv tok qator oralarida ochilgan egatlarga oqadi. Egatlarning
chuqurligi 18–20 sm, uzunligi 100 m dan 300 m gacha, mexanik tarkibi bo‗yicha
yengil tuproqlarda egatlar uzunligi og‗ir tuproqlardagiga nisbatan qisqaroq bo‗lishi
kerak. Sug‗orish egatlari orasidagi masofa tokzor tuprog‗i va tok qator oralari
kengligiga bog‗liq. Suv o‗tkazuvchanligi o‗rtacha va mexanik tarkibi bo‗yicha
64
og‗ir tuproqlarda tok qatoridan 0,5–0,6 m masofada ochilgan ikkita sug‗orish
yegati kifoya. Sug‗orishda navning o‗ziga xos xususiyatlari va tuproq-iqlim
sharoitini hisobga olish zarur. Tokning yaxshi o‗sishi va hosil to‘plashi uchun
tuproqning namligi dala suv sig‗imidan 70 foizdan kam bo‗lmasligi eng qulaydir.
Tokning suvga ehtiyoji rivojlanishining turli fazalarida bir xil emas. Shuning
uchun vegetatsiyaning birinchi davrida tuproq namligini dala suv sig‗imidan 70–
80%, ikkinchi davrida esa 60–65% darajadasida saqlab turish kerak. O‗sish
davomida hosildor tokzorlarni og‗ir tuproqlarda 2–4 marotaba, suvni tutib qolish
qobiliyati past tuproqlarda (qumli, toshloq) 7–9 marotaba sug‗orish kerak. Sizot
suvlari yuza joylashgan tuproqlarda sug‗orishlarni tuproq namligiga ko‗ra
o‗tqazish kerak. Sug‗orishni boshlash va ularning miqdori ham tuproq namligiga
ko‗ra belgilanadi. Birinchi o‗sish davrida sug‗orish muddati tuproq, ob-havo,
shuningdek, qishki suv berishga bog‗liq bo‗lib, may-iyun oyida o‗tkazilishi
mumkin. Og‗ir soz tuproqlarda o‗sish davrida bitta sug‗orish gektariga 700–800
m³, engil qumoq, shuningdek, toshloq tuproqlarda 400–500 m³ tashkil etadi.
Kuz-qish davrida gektariga 1200–1500 m³ hisobidan zaxira suv beriladi,
bunda tuproq 1,5–2 m chuqurlikkacha namlanishi kerak. Bunday miqdorda 2–3
marotaba sug‗orishdan keyin tuproqda ko‗p miqdorda suv zaxirasi to‗planadi. Bu
sug‗orishlar o‗simlikni o‗sish davrining birinchi yarmida nam bilan ta‘minlaydi.
Bu holda o‗sish davrida sug‗orishlar sonini bittaga qiskartirish mumkin.
Bahorgi yomg‗irlardan, shuningdek, har bir o‗sish davrida sug‗orishdan
keyin tuproqning etilishiga qarab namni saqlab qolish maqsadida tok qator
oralarini o‗z vaqtida va yuqori agrotexnika darajada yumshatish zarur. Tok
novdalarining o‗z vaqtida etilishi, o‗simliklarning qishga tayyorlanishi va
hosilning pishishi uchun sug‗orishni shimoliy tumanlarda sentyabr boshida,
janubiy tumanlarda sentyabr o‗rtalarida to‗xtatish kerak.
Yog‗ingarchilik 600 mm dan kam bo‗lmaydigan tog‗-tog‗oldi mintaqasida
tok sug‗ormasdan o‗stiriladi.
Lalmi va shartli sug‗oriladigan tokzorlarda yomg‗ir suvlarini to‗plash uchun
yomg‗irdan keyin kuzda yer chuqur haydaladi va yumshatiladi. Tuproqni o‗z
65
vaqtida va sifatli yumshatish namning saqlanib qolishiga, sug‗orilmaydigan
tokning yaxshi o‗sishi va hosil to‘plashiga yordam beradi. Ba‘zi tog‗oldi-tog‗li
tumanlarda, imkoniyat bo‗lsa, tokni hech bo‗lmaga yilida bir marotaba sug‗orish
zarur. Bu uning o‗sishi va hosil to‘plashini ancha yaxshilaydi.
Tuproq ichidan va tomchilab sug‗orish usuli istiqbollidir. Bunday
sug‗orishda suv tejaladi, yozgi ishlov berishlar istisno etiladi, hosildorlik 40 foizga
oshadi. Nishab yerlarda tomchilatib sug‗orish samaralidir, bu boshqa ekinlar
yetishtirish uchun yaroqsiz yerlarni qishloq xo‗jalik oborotiga kiritish imkonini
beradi, tuproq eroziyasini pasaytiradi, shuningdek egatlab sug‗orishga nisbatan
suvni 40–50 foizga tejaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: