Вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

Адабиётлар рўйхати 
1. 
Ж.Хасанбоев, Х.Тўрақулов “Педагогика” (Ўқув қўлланма) Тошкент 2011 й 
2. 
М.Ю.Маxкамова, А.Ў.Қурбонова “Оилада болаларни тарбиялаш технологияси” (Услубий 
қўлланма) Тошкент 2014 й 
 
BARKAMOL AVLODNI VOYAGA YETKAZISHDA IQTISODIYOTDA TEXNIK YOZUVNING 
AHAMIYATI 
 
R. Sh.Xujaqulova 
TMI 
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishib, demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati qurish 
yo‘lidan borayotgan bugungi kunda jahon andozalari darajasidagi bilimdon, zukko, har tomonlama yetuk 
iqtisodchi mutaxassis kadrlarni tayyorlash muhim ahamiyat kasb etmoqda.
“Innovatsion fan-ta’lim tizimini rivojlantirishning barkamol avlodni voyaga yetkazishdagi roli va ahamiyati” 
doirasida iqtisodiyot oliy o‘quv yurti talabalari o‘z mutaxassislik fanlari bilan bir qatorda iqtisod tili va uslubi, 
iqtisodiy atamashunoslik, ish yuritish va hujjatchilik to`g‘risida mukammal bilimga ega bo‘lmasdan turib, o‘z 
fikrini iqtisod sohasiga qo‘yiladigan talablar asosida aniq va ravshan ifoda eta olmaydi. Shunga ko‘ra bo‘lajak 
iqtisodchilar iqtisodiyot tilining o‘ziga xos xususiyatlaridan puxta xabardor bo‘lmog‘i lozim.  
O‘zbek iqtisodiyot terminologiyasida so‘z va atamalarning shakillanish, boyish xususiyatlarini, iqtisodiy 
matnlarga so‘z va termin tanlash, matnlarni tuzish, ularni kengaytirish va qisqartirish, matnlarni tahrir qilish, 
iqtisodiyotga oid hujjatlarni to‘g‘ri yozish masalalarini bilishlari lozim.  
Fanni o‘qitishdan maqsad – iqtisodiyot sohasida bilimli, zukko, savodxon, har tomonlama yetuk mutaxassisni 
tayyorlash uchun talabalarda iqtisodiy til bilimlarini - so‘z va terminlarni, gap va matnlarni qo‘llash bo‘yicha 
bilim, ko‘nikma va malakani shakllantirishdir.
Fanning vazifasi – talabalarga iqtisodiyot sohasidagi so‘z va terminlarning shakllanish va qo‘llanish, yasalish 
va kirib kelish xususiyatlarini, iqtisodiy matnlarni tuzish – so‘z va termin tanlash, matnni tahrir qilish – 
kengaytirish va qisqartirish, iqtisodiyotga oid hujjatlarni to‘g‘ri yozishni o‘rgatishdan iborat. 
“Iqtisodiyotda texnik yozuv” fanini o‘zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida talaba: 
- 
o‘zbek iqtisodiyot terminologiyasining shakllanish va rivojlanish xususiyatlarini, iqtisodiy so‘z va 
terminlarning yasalish va qo‘llanish usullarini, matnlarning turlari va tuzilishini bilishi kerak; 
- 
talaba iqtisodiyot sohasida qo‘llanilayotgan so‘z va terminlarning ma’nosini bilgan holda to‘g‘ri tanlash, 
ular ishtirokida gaplar va matnlarni, ish qog‘ozlari va hujjatlarni savodli yozish ko‘nikmasiga ega bo‘lishi kerak; 
- 
talaba iqtisodiyot sohasida, ilmiy, rasmiy, publisistik, badiiy, so‘zlashuv uslublarida qo‘llanilayotgan so‘z 
va terminlarni tahlil qilish, iqtisodiy matnlarni mazmunli va xatosiz yozish malakasiga ega bo‘lishi kerak. 
“Iqtisodiyotda texnik yozuv” fani asosiy ixtisoslik fanlari – bank ishi, moliya, soliq va soliqqa tortish, sugurta 
ishi, buxgalteriya hisobi va audit, g‘aznachilik, menejment, moliya injineringi, statisika, kasbiy ta’lim, iqtisodiy 
nazariya fanlari bilan uzviy bog‘langan. Bu fanlarga oid so‘z va terminlarning, gap va matnlarning yuzaga kelish, 
yasalish, qo‘llanish usullarini o‘rgatadi. U o‘quv rejasidagi ijtimoiy, tabiiy fanlar bilan ham o‘zaro bog‘langan. 
41

---

Mazkur fanning o‘qitilishi muayyan amaliy yo‘nalishga ega bo‘lib, bakalavriat talablarida iqtisod tili bo‘yicha 
nazariy bilim va amaliy ko‘nikmalarni, o‘z sohasiga doir hujjatlarni to‘g‘ri yozish malakasini hosil qilishni 
taminlaydi. 
Talabalarning “Iqtisodiyotda texnik yozuv” fanini o‘zlashtirishlari uchun o‘qitishninig ilg‘or va zamonaviy usullaridan 
foydalanish, yangi information pedagogik texnologiyalarni tadbiq qilish muhim ahamyatga egadir. Fanni o‘zlashtirishda 
o‘quv va uslubiy qo‘llanmalar, ma’ruza matnlari, tarqatma materiallar, elektron materiallar, ko‘rgazmali vositalar va 
lavhalardan foydalaniladi. Iqtisodiyotda texnik yozuv fanini o‘qitish jarayonida ta’limning zamonaviy metodlari, 
pedagogik va axborot – kommunikatsiya texnologiyalari qo‘llanishi nazarda tutilgan. Nazariy darslarda – 
ma’ruzalarda zamonaviy kompyuter texnologiyalari yordamida ko‘rgazmali va elektron dedaktik 
texnologiyalardan foydalaniladi. Amaliy mashg‘ulotlarda aqliy hujum, guruhli fikrlash, kichik guruhlar 
musobaqalari, delfa metodini qo‘llash orqali konikmalar shakllantirish, B\B\B metodi, insert metodi va turli 
ish o‘yinlarini qamrab olgan pedagogik texnologiyalarni qo‘llash nazarda tutilgan. 
Fanning nazariy mashg`ulotlari mazmuni tilshunoslik va iqtisodiyot bilimlari bilan bog‘liqdir. Fanning iqtisodchilarni 
tayyorlashdagi roli va ahamiyati katta. Unda til va yozuv, o‘zbek yozuvlari tarixi, til va terminologiya, termin va atama, 
termin tushunchasi va uning o‘zbek tilshunosligida tutgan o‘rni, iqtisodiyot terminologiyasi va uning yuzaga kelish 
manbalari (lug‘atlar) haqida, bozor iqtisodiyoti va unga o‘tish bosqichlarida iqtisodiyot terminlarining ahamiyati haqida boy 
ma’lumot berilgan.
Iqtisod tili avlodlar tomonidan yaratilgan tarixiy tajriba mahsulidir. O‘zbek tili iqtisodiyot terminologiyasining 
shakllanish tarixi va boyish manbalari, iqtisodiy terminlarning taraqqiyot bosqichlari haqida ma’lumot berilgan. O‘zbek tili 
iqtisodiyot terminologiyasining ichki manba asosida rivojlanishi iqtisodiy terminlarning morfologik usul 
bilan yasalishi, iqtisodiy terminlarning semantik- sintaktik usul bilan yasalishi, iqtisodiy terminlarning 
sintaktik usul bilan yasalishi doirasida o‘rganiladi. Iqtisodiyot terminologiyasining rivojlanishida tashqi 
manbaning ta’siri juda kattadir. O‘zbek tili iqtisodiyot terminologiyasining tashqi manba asosida boyishida 
rus-yevropa tillarining ta’siri ayniqsa kuchlidir. 
Iqtisodiyot leksikasini qo‘llash mezoni va tartibga solish masalalari haqida gap borar ekan, har qanday 
terminning o‘z ona tili qonun-qoidalari asosida yaratilishi, so‘z va terminlarning imlosi mavjud qoidalarga 
bo‘ysundirilishi va qisqa bo‘lishi, yaratilgan iqtisodiy terminlarning iqtisodiy matnlarga mos bo‘lishi va faqat 
o‘zining birlamchi ma’nosini berishiga alohida to‘xtaldik. 
O‘zbek tili iqtisodiyot terminologiyasida sinonimiyaning paydo bo‘lish sabablari va ularning o‘ziga xos 
xususiyatlari, o‘zbek tili iqtisodiyot terminologiyasidagi har xilliklarning kelib chiqishida rus-yevropa 
tillarining ta’siri va bu kamchilikni bartaraf qilish yo‘llari, iqtisodiy so‘z va terminlarni tartibga solish 
masalalari hususida ham atroflicha fikr yuritdik. 
Iqtisodiy matn va uning turlari haqida gap borar ekan, iqtisodiy so‘z va matn, ular o`rtasidagi o`zaro 
bog`liqlik, iqtisodiy matn va uning turlari, dialogik matn va uning xususiyatlari, monologik (tavsifiy) matnni 
yaratish usullari, iqtisodiy matnlarni mazmunli, mantiqli va xatosiz yaratish masalalariga bag‘ishlangan 
mavzularga to‘htaldik.
Iqtisodiyotga oid matn tuzishda matnga fakt to`plash, fakt va haqiqit, faktlarni tasnif qilish, iqtisodiyotga 
oid matnni yaratish usullari, iqtisodiy matn va leksika, iqtisodiy matn va uning tuzilishi, iqtisodiyotga oid 
matnga so‘z tanlash, iqtisodiyotga oid matnga termin tanlash, iqtisodiy matnlarning xususiyatlari yoritildi. 
Iqtisodiy matnni tahrir qilishda esa matn ustida ishlash, matnning tahriri, tahrirda e`tibor berilishi zarur 
bo`lgan holatlar, iqtisodiy matnni kengaytirish usullari, iqtisodiy matnni qisqartirish usullari, matn 
tahririning ahamiyati masalalariga e’tibor qaratildi.
Iqtisodiyotga oid matnlar va ularning turlari haqida gap borar ekan, iqtisodiy matnlarni mazmunli, 
mantiqli va xatosiz yaratish masalalari hususida, iqtisodiy matnlarni to‘ldirish, ish yuritish tili va uslubi, ish 
yuritish va hujjatchilik, hujjatlarning turlari, hujjatlar va ularning tarkibiy qismlari, iqtisodiy hujjatlarga 
qo‘yiladigan talablar borasida tavsiyalar berildi.
Mustaqil ta’lim talabaning bajaradigan ilmiy izlanishi bo‘lib iqtisodiyotda yozuv texnikasini to‘laroq 
o‘zlashtirishlarini ta’minlaydi.
Talaba mustaqil ishni tayyorlashda fanning xususiyatlarini hisobga olgan holda quyidagi shakllardan 
foydalanishi tavsiya etiladi: og‘zaki va yozma.
O‘quv qo‘llanmalar bo‘yicha fan boblari, mavzulari o‘rganiladi, tarqatma materiallar bo‘yicha ma’ruzalar 
o‘zlashtiriladi, ixtisoslik fanlari bo‘yicha fan mavzulari ustida ishlanadi. Yozma shaklda mustaqil ish 
bajarilganda quyidagilarga rioya qilinadi: referat, lug‘at, slayd va ish o‘yini tayyorlash, maqola yozish, 
hujjatlar tuzish, ko‘rgazmali qurol to‘plash.
Hozirgi kunda jahon andozalari darajasidagi bilimdon, zukko, har tomonlama yetuk iqtisodchi mutaxassis 
kadrlarni tayyorlash muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shundan kelib chiqib iqtisodiyot oliy o‘quv yurti talabalari 
o‘z mutaxassislik fanlari bilan bir qatorda iqtisod tili va uslubi, iqtisodiy atamashunoslik, ish yuritish va 
42

---

hujjatchilik to`g‘risida mukammal bilimga ega bo‘lishlari, o‘z fikrini iqtisod sohasiga qo‘yiladigan talablar 
asosida aniq va ravshan ifoda eta olishlari zarur. Shunga ko‘ra bo‘lajak iqtisodchilar iqtisodiyot tilining o‘ziga xos 
xususiyatlaridan puxta xabardor bo‘lmog‘i lozim.