Вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

аралаштирмаслик керак! Аслида эса “назария-билимнинг бирор соҳасига оид асосий ғоялар 
тизими; воқелик қонуниятлари ва ундаги муҳим алоқалар xақида бир бутун тасаввур берадиган 
билим шакли” [9. 242 б.] дир. Шундай экан, xақиқий,асл назариядан амалийроқ xеч нарса йўқ. Илмий 
тадқиқотларда учрайдиган мантиқсизлик xолати шундаки, xақиқий назария кўп илмий ишларда 
етишмайди, айримларида умуман йўқ. 
Еттинчидан, агроиқтисодиёт илми ва таълими соҳасида бизни ташвишга солаётган яна бир 
муаммо бу диссертациялар ва ўқув адабиётларининг ёзилиш услуби ва тили. Бу соҳа ёки мужмал ва 
тушуниш қийин, ёки жуда силлиқ “сих ҳам, кабоб ҳам куймайдиган” тарзда давом этиб келмоқда. 
Ҳар иккаласи ҳам ярамайди, албатта. Бунинг устига бундай xолат талаба ва тадқиқотчиларда кўпи 
билан “буни ким ёзди экан, нима дейилмоқчи ўзи?” деган мавxумлик, шубxаланишнигина вужудга 
келтиради.
Афсуски, бундай тушунарсиз, жимжимадор сўзлар, xеч қандай изоx ва шарxсиз ишлатиладиган, 
фан ва таълим ривожи учун xеч наф келтирмайдиган жумлалар кўпинча фан тили (ёки китобий тил) 
деб изоxланади. Бундай xолат xозирги кунда кўпчилик эшитиб улгурмаган, “импорт” сўзлар ва 
жумлаларни қўллайдиган xаваскорлар учунгина “фан тили” деб ўзларини оқлашга қулай. Аслида 
бундай эмас, буни тушуниш учун эса xаётий, илм-фан ва таълим тўғрисидаги xақиқий, қомусий 
асарларни кўпроқ мутолаа қилишимиз ҳамда амалиётдан хабардор бўлишимиз зарур.
Масалан, Абдулла Қодирийнинг “Ўткан кунлар”, “Меxробдан чаён” асарларини ўқиганимизда 
Отабек билан Кумушнинг, Анвар билан Раънонинг севгиси, садоқати билан бирга халқимизнинг 
менталитети, одамлар психологияси ва ижтимоий муносабатларнинг бошқа нозик жиxатлари 
тўғрисида кенг қамровли чуқур билим оламиз. Xатто, хорижий тиллардан юксак маxорат билан 
таржима қилинган асарлар ҳам инсонни завқлантиради, қувонч бахш этади. Жумладан, А.Орипов 
томонидан таржима қилинган Дантье Алигерининг “Илоxий комедия” асари ёки Э.Воxидов 
таржимаси билан чоп этилган С.Есениннинг “Форс тароналари” туркумини фикримиз далили 
сифатида келтиришимиз мумкин. Чунки баён қилиниши, тили тушунарли, равон, одамнинг онгига ва 
қалбига етиб боради.
Дарxақиқат, ўқитувчи ўзи ўқита оладиган эмас, ўқувчи тушунадиган, уни xайратлантирадиган 
қилиб ўқитиши лозим. Чунки “билим олиш xайратланишдан бошланади”(Аристотель).
Бунга ўхшаш мисолларни иқтисодиёт, бухгалтерия ҳисоби, молия, иқтисодий таҳлил каби махсус 
билимлар соҳасидан ҳам келтиришимиз мумкин. Зеро, махсус билимлар ҳам ўз эволюцияси йўлида 
дастлаб ижтимоий-иқтисодий макондаги эxтиёжни қондирадиган xодиса сифатида вужудга келиб, 
кейинчалик адабий тилнинг бир бўлагига ва ниxоят профессионал билимлар соҳасига айланади ҳамда 
шу тарзда такомиллашиб боради. Шу боис, xақиқий, xаётий, қомусий бадиий асарларни ўқиш ҳамда 
мушоxада қилиш ҳам тор ихтисослашган билим соҳасини ўрганишнинг муҳим шартларидан бири 
ҳисобланади. Масалан, Саид Аxмаднинг “Келинлар қўзғолони” асари асосида саxналаштирилган 
пьесада Фармонбибининг келини Сотти билан оила даромадлари ва буромадларини ҳисоб-китоб 
қилиш эпизодига эътибор берайлик. Бунда биз ўқитаётган “Молия” фанидаги “оилавий хўжалик 
молияси”, “оила бюджети”ёки “бюджетлаштириш” муаммоларининг xаётдаги ечимларини кўрамиз. 
Демак, тадқиқотчи- изланувчилар ва магистрантларда мумтоз ўзбек бадиий адабиётини ўқиш ва 
мушоxада қилиш кўникмасини ривожлантириш ҳам зарур.
Шундай қилиб, олим бўлишдан олдин ёзилган илмий ишнинг ҳар бир жумласи ўқилганда 
муфассал тасаввур шакллантирадиган даражада, фикрни соф ўзбек тилида баён қилиш лаёқати 
шаклланган бўлиши лозим. Ўзбек адабий тилини мукаммал ўзлаштириш учун А.Қодирий, Ғ.Ас-
салом,А.Қаxxор, П.Қодиров, Ш.Холмирзаев каби адибларнинг асарларини мунтазам ўқишимиз, 
илмий проза тилини эгаллаш учун эса А.Орипов, Э.Воxидов, О.Матчон, М.Юсуф каби xассос 
шоирлар ижодидан баxраманд бўлишимиз зарур. Булар ўқувчида биринчидан, тил бойлигини 
оширса, иккинчидан, фикрни баён қилиш қобилиятини ривожлантиради. Албатта, ҳар иккаласи ҳам 
тадқиқотчи-изланувчилар учун бир хил даражада муҳим.
175

---

Саккизинчидан, шунга эътибор қаратишимиз зарур-ки, тадқиқотчи изланувчилар ва 
магистрантларнинг деярли барчаси, xатто айрим илмий раxбарлар ҳам тадқиқотнинг илмий янгилиги 
нима ва у қандай шакллантирилишини мутлақо тушунмайдилар. Кўп xолларда бу қандайдир xолатни 
яхшиаш учун берилган рационализаторлик таклифлар баёни ёки ўтказилган таҳлил натижалари 
тўғрисидаги баёнотлардан нарига ўтмайди.
Фикримизча, бу xолатни ўнглаш учун изланиш мобайнида дастурга мувофиқ тадқиқотнинг ҳар 
бир босқичини (параграф, бобни) якунлаганда ва диссертация ишини тўлиқ якунлаганда қилинган 
ишларни қайта-қайта мушоxада қилиб, олинган ўз (!) хулосаларини шакллантириши лозим.
Тўққизинчидан, таъкидлаш жоизки, тадқиқот юзасидан илмий хулоса, таклиф ва тавсияларни 
шакллантиришда назарий шарxлар ёки таҳлил натижаларининг баёнини келтириш керак эмас. 
Масалан “диссертант (ёки муаллиф) у ёки бу xолатларни таҳлил қилди”, “муаммога ундай ёки бундай 
ёндашди” шаклда эмас, балки олинган аниқ натижа, яратилган янги услуб, унинг афзаллиги, фан, 
таълим ва амалиёт учун қандай наф келтириши муфассал баён қилиниши лозим.
Шунингдек, олинган натижалар илмий жамоатчилик (кафедра, факультети илмий кенгаши ва б.) 
олдида муxокама қилиниб, натижаларини (илмий маъруза, тезис, илмий мақола, тавсиянома, 
монография шаклида) эълон қилиш зарур.
Ўнинчидан, тадқиқотчи изланувчилар ҳамда уларнинг илмий раxбар(маслаxатчи)лари шуни 
унутмаслиги керак-ки, илмий ишда энг ёмон нарса кўчирмачилик (плагиат), маълумотларни 
сохталаштириш ва ёлғон цитаталар келтириш. Бу нафақат муаллифлик xуқуқини бузиш, жиноят 
ҳисобланади, балки илмдаги элементар ахлоқсизликдир. 
Хулоса 
Умумий хулоса шундан иборатки, миллий иқтисодиёни модернизациялаш механизмларини 
xозирги кун талабларига мувофиқлаштириш учун илм-фан, таълим ва энг аввало амалиётга 
баландпарвоз чақириқлар ва гулчамбарга ўралган иқтисодий фан эмас, балки xаётдаги муҳим ва 
долзарб муаммоларни xал эта оладиган, илмий асосланган, xаётда ўз инъикосини топадиган илмий 
ишланмалар зарур.